Вирустардың алуантүрлілігі. Вирустардың классификациясы

ВИРУСТАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ 

Вирустарды жіктеу жүйесі 1966 ж ICTV 

(International Committee on Taxonomy of Viruses) 

Вирустар Таксономиясы бойынша Халықаралық 

комитетте қабылданды. Вирустардың қазіргі заманғы 

классификациясы негізіне 3 мынадай белгілері

жатады: 

нуклеин қышқылының типі (РНҚ немесе ДНҚ);

оның құрылымы тізбекше немесе жіпше саны (бір

н/е екі жіпше); 

сыртқы қабаттың болуы немесе болмауы. 

Екінші дәрежелі белгілері ескеріледі: 

жасуша иесінің түрі;

капсидтің пішіні; 

иммунологиялық қасиеттері; ауруды тудыратын

вирустың түрі.

Вирустардың классификациясы

1. Нуклеин қышқылдар

типіне қарай

ДНК-ВИРУСЫ

РНК-ВИРУСЫ

2. Нуклеин қышқылдарының

Ерекшеліктеріне қарай

Біркелкі немесе

қосалқы ДНК

Түзу сызықты, шеңберлі

Немесе СЕГМЕНтті

3. ҚАБЫҚШАСЫНЫҢ болуына

қарай

қарапайым ВИРУСтар

(КАПСИД)

күрделі ВИРУСтар

(КАПСИД+СУПЕРКАПСИД

4. Қожайынның ағзасына

қарай

Адам вирусы

Сүтқоректілер вирусы

Құстар вирусы

Бактериялар вирусы

ВИРУСТАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ

Классификация бойынша иерархиялық деңгей 

қарастырылған: 

I.

Қатар (-virales) 

II. Тұқымдастық (-viridae) 

III. Тұқымдастықша(-virinae) 

IV Туыстастық(-virus) 

V. Түр (-virus)

ВИРУСТАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

Вирустарды құрылысы бойынша екі

топқа бөледі:

Қарапайым: ДНҚ н/е 

РНҚ ж/е бір ақуыздық 

қабаттан тұрады; 

мөлшері – 15-150 нм; 

капсидтері кристалдық 

ж/е таяқша тәрізді.

Күрделі: ДНҚ н/е РНҚ 

ж/е 2-3 қабаттан тұрады: 

ақуыздық, 

липопротеидтік ж/е 

көмірсутектік; мөлшері–

80-350 нм; капсидтері

сфералық.

Вирустардың алуантүрлілігі

300 мың есе ұлғайтып көрсететін электрондық микроскоппен

қарағанда вирустардың өзіндік ерекшеліктері байқалды оны 

полиморфтық қасиет деп атады. Соның нәтижесінде 

табиғаттағы шар тәрізді, эллипс пішінді, таяқша немесе жіп

тәрізді түрлері анықталды. 

Қазіргі уақытта вирустар өсімдіктер мен жануарлардың барлық 

дерлік жүйелі топтарының организмдерінде (микоплазмаларда, 

бактерияларда, жапырақты өсімдіктерде, қарапайымдыларда, 

гельминттерде, жәндіктерде, қосмекенділерде, бауырымен

жорғалаушыларда, сүтқоректілерде) табылды.  Вирустардың едәуір 

бөлігі адамдардан оқшауланғаны белгілі.  Вирустар барлық жерде бар 

деп айтуға болады.

Жаңадан ашылған вирустар

1. Алғашқы рет 2019 жылдың желтоқсан айының соңында 

Қытайдың орталық бөлігіндегі Ухань қаласында хабарланған жаңа 

коронавирус, белгілі ауыр өткір респираторлық синдром 

коронавирусы немесе SARS, SARS-CoV және Таяу Шығыстағы 

респираторлық синдром коронавирусымен бірдей вирусқа жатады. 

Соңғы 17 жылда жүздеген адамның өмірін қиған MERS-CoV. 

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) жаңа коронавирусты 

2019-nCoV деп атады.

2. Халықаралық ғалымдар тобы қытай жарқанаттарынан генетикалық 

коды 93,3% SARS-CoV-2 вирусымен бірдей жаңа вирус тапты, ол 

қазірдің өзінде әлем бойынша 4 миллионнан астам адамды 

жұқтырған. Зерттеу нәтижелері Current Biology журналында 10 

мамырда жарияланған. Вирус 2019 жылдың мамыр-қазан айлары 

аралығында елдің оңтүстігіндегі Қытайдың Юньнань 

провинциясында жиналған 227 жарқанаттың үлгілері арасынан 

табылды (жаңа коронавирустың эпидемиясы Қытайдың орталық 

бөлігіндегі Хубэй провинциясындағы Ухань қаласында басталды).

Вирустардың биосферадағы рөлі 

Вирустар - бұл планетада сан жағынан тіршілік етудің 

кең таралған түрі. Олар тірі организмдердің кейбір

түрлерінің популяция мөлшерін реттеуде маңызды рөл 

атқарады (мысалы, жабайы вирус бірнеше жыл ішінде

Арктикалық түлкілердің санын бірнеше рет азайтады). 

Вирустар кейде жануарлармен симбиоз түзеді. Мысалы, 

кейбір паразиттік аралардың уында вирустық шығу тегі

бар полиднавирус (PDV) деп аталатын құрылымдар бар. 

Алайда вирустардың биосферадағы негізгі рөлі 

олардың мұхиттар мен теңіздердегі белсенділігімен

байланысты

Вирустарды медицинада қолдану

Вирустар молекулалық және жасушалық биологияны зерттеу үшін маңызды, 

өйткені олар қарапайым жүйелер, оларды жасушалардың жұмысын басқаруға 

және зерттеуге қолдануға болады. Вирустарды зерттеу және қолдану жасуша

биологиясының әртүрлі аспектілері туралы құнды мәліметтер берді. Мысалы, 

вирустар генетикалық зерттеулерде қолданылды және олар бізге молекулалық 

генетиканың ДНҚ репликациясы, транскрипциясы, РНҚ-ны өңдеу, трансляция 

және ақуыз тасымалдау сияқты негізгі механизмдерін түсінуге көмектесті. 

Генетиктер көбінесе қызығушылық тудыратын жасушаларға гендерді енгізу 

үшін вирустарды вектор ретінде пайдаланады. Бұл жасушаны бөгде заттарды 

өндіруге мәжбүр етуге, сондай-ақ геномға жаңа ген енгізу әсерін зерттеуге 

мүмкіндік береді. Дәл сол сияқты, вирусотерапияда вирустар әр түрлі 

ауруларды емдеудің векторы ретінде қолданылады, өйткені олар жасушалар мен 

ДНҚ-ға селективті әсер етеді. Бұл вирустар қатерлі ісікпен күресуге және гендік 

терапияға жол табуға көмектеседі деген үміт береді. Біраз уақыттан бері Шығыс 

Еуропа ғалымдары антибиотиктерге балама ретінде фагтерапияны қолданды 

және мұндай әдістерге қызығушылық артып келеді, өйткені қазіргі кезде кейбір 

патогендік бактериялардың антибиотиктерге төзімділігі жоғары болды.

Жасанды вирустар

Көптеген вирустарды de novo, яғни нөлден алуға болады, ал алғашқы 

жасанды вирус 2002 жылы алынған [35]. Кейбір дұрыс емес

түсіндірулерге қарамастан, вирустың өзі емес, оның геномдық ДНҚ-сы 

(ДНҚ вирустары жағдайында) немесе оның геномының ДНҚ-ның 

толықтырушы көшірмесі (РНҚ вирустары жағдайында) синтезделеді. 

Көптеген отбасылардың вирустарында жасанды ДНҚ немесе РНҚ 

(соңғысы синтетикалық комплементарлы ДНҚ-ның кері

транскрипциясы арқылы алынады), жасушаға енгізгенде инфекциялық 

қасиет көрсетеді. Басқаша айтқанда, олар жаңа вирустардың пайда

болуына қажетті барлық ақпаратты қамтиды. Қазіргі уақытта бұл 

технология вакцинаның жаңа түрін жасау үшін қолданылуда.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 

Таксономия вирусов

(англ.) на сайте

Международного 

комитета по таксономии вирусов (ICTV)

. (Проверено 

21 мая 2020).

2.  Дмитрий Гапон.

«Фильтрующиеся вирусы» открытие в 

гранях времени

(рус.) //

Наука и жизнь

. — 2015. — № 6. —

С. 38—50.

3. Уикипедия мәліметтері

4. ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА 

УНИВЕРСИТЕТІ МИКРОБИОЛОГИЯ ЖӘНЕ 

ИММУНОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ «Жалпы вирусология»