Вопросы археологии

35

«а

та

-

баба

 

мұрасыНа

 

ҚияНат

 

жасама

!» – 

деді

 б

екеН

 

ағам

Ғ. Қиясбек

мал  археологтардың  шәкірттік,  інілік 

көзқарасынан байқап отырмыз.

Біздің  Бекен  ағамыз  ерекше  жан. 

«Жаманмен дастархандас болғаныңша, 

Жақсының қолын алып, қысқан артық» 

демекші,  ол  кісімен  қазба  басында 

бірлесіп  жұмыс  істеудің  өзі  бір  үлкен 

ғанибет!  Мақтанарлық  жәйт  және 

жауапкершілік.

Бекен  аға  біздей  жастарға  жассың 

деп  менсінбей,  елемей  қараған  емес, 

қайта  жұмыс  тізгінін  жастарға  беріп, 

өзі  тізе  қосып,  бірлесе  қолға  күрек 

алып,  қазбаға  кірісіп  кетіп  жатады. 

Ақсақалмын ғой деп ақыл айтып маза-

ны  ала  бермейді,  білімің  қандай  екен 

деп тексеріп-тергеп сұрақ та қоймайды. 

Шалмын  ғой  деп  қарап  жатып  алмай-

ды,  мына  мен  білемін  ғой  деп  килігіп 

те кетпейді. Жұмыс барысында өмірден 

көргені  мен  тоқығанын  өз  орнымен, 

жөнімен айтады да, қалжыңды да әсте 

ұмытпай, көңілді көтеріп тастайды. 

Осы  қалжың  сөзге  келгенде  тіпті 

Бекен  ағаны  актерлік  курс  бітірген 

бе  деп  те  қаласың!  Қазақы  қалжың 

сөздің  ретін  әдемі  келтіріп,  артынан 

қарқылдап тұрып бір күлгені – ол кісімен 

кездесіп,  сұхбаттас  болған  адамның 

есінен  кетпейтін  сәттері  болар  сірә! 

«Могиканның соңғы тұяғындай» болған 

Бекен  ағамен  қазбада  қатарласып 

жұмыс істеу сәттерінің бұйырғаны – жа-

стар үшін үлкен құрмет қана емес, көне 

«алтын адамды» тапқандай өздерін ол-

жалы сезінуге тұрарлық бір сәтті сәттер 

деп  білеміз.  Осы  мақала  авторы  да 

өзіне  сондай  мүмкіндіктің  бір  емес 

бірнеше рет бұйырғанын мақтанышпен 

жеткізеді. 

Ағаның  тек  әріптестері  арасында 

ғана  емес,  ел  ортасында  да  құрметке 

кенде  емес  болуының  себебі  –  халық 

өз  тарихынан  махұрым  қалмасын,  өз 

тегін  біліп  өссін  деген  мақсатпен  Есік 

қорымы  басынан  киіз  үй  тігіп,  ішін 

далалық  офис  қалпына  келтіріп  және 

сөрені  табылған  жәдігерлермен  тол-

тырып,  келімді-кетімді  адамдар  нөпірі 

мен  туристер  тобына  өзі  экскурсия 

жүргізе  отырып,  ел  мен  жер  тари-

хынан  сыр  шертумен  тыңдаушының 

құлақ  құрышын  қандыратын  шешендік 

қасиетінің  де  болуынан.  Осылайша 

қорым  басында  музей  ғимаратынсыз-

ақ  шын  мәніндегі  ашық  аспан  астын-

да  мұражай  ұйымдастырып,  жұртқа 

туған тарихын насихаттау арқылы жал-

пы  Қазақстанның,  ал  оның  ішінде  Ал-

маты өңірінің туризмін дамытуға, оның 

маршрутының  осы  қала  мен  қорым 

үстімен  өтуіне  де  Бекеңнің  белгілі  бір 

салмақты  үлесі  бар  екенінде  еш  күмән 

жоқ. 

Институтта Бекен ағаның жүргендігін 

ол  кісінің  актерлерше  эмоция  мен 

ырғаққа  толы,  бүркітше  саңқылдаған 

даусынан 

бірден 

біле 

қоясың. 

Қазақшаға да, орысшаға да жүйрік, өте 

сауатты  сөйлегеніне,  түр-сипаты  мен 

сақалына, сыртқы киім киюі мен қимыл 

қозғалысына қарап та ақсақалдың тегін 

адам емес екеніне көзің жете түседі. 

Ол  кісіні  осы  ерекшелеп,  дара-

лап  тұратын  сыртқы  тұлғасына  қарап 

құдды  бір  баяғы  өткен  ғасырлардың 

біз  көрмеген  қазағын  көргендей  бір 

риза күйге бөленесің! Ғылыми кеңестер 

мен  конференцияларда  кейбір  жа-

стар секілді жылт етіп көрініп қана кетіп 

қалмай, соңына дейін тапжылмай оты-

рып, әрбір баяндама оқушыны тыңдап, 

артынан  сұрақ  қоюы  және  өз  пікірін, 

жылы  лебізін  мәдениетпен  білдіруі  де 

біздей  жастарға  үлкен  үлгі  боларлық 

өнеге. 

36

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

Бірде  Бекеңмен  кездесіп  «жастарға 

арнап қандай ақыл-кеңесіңізді айтасыз, 

ғылымда қандай мәселеге көбірек көңіл 

бөлу керек?» – дегенімізде ақсақал дай-

ындап  қойғандай  мынандай  жауапты 

кідірместен айтып салды: 

 

– табылған  көне  жәдігерді  қолмен 

ұстап,  сылап-сипап,  оның  түр-түсін 

таны, оны сипаттап болған соң;

 

– оның ішін таны, яғни мазмұнына 

мән  беру,  осы  бұйымды  жасаған 

шебердің  дүние  танымына  үңілу, 

рұхани әлеміне терең бойлау, ұғыну;

 

– содан  кейін  ата-баба  мұрасына 

қиянат жасамау!

Иә!  Аманатқа  қиянат  жасауға 

болмайды!  Бабаларымыз  өз  за-

манында  о  дүниенің  пұшпағына, 

ұжмағына  жетпекке,  мәңгілік  өмірге 

қажетті  мұқтаждарын  алып  кетпекке 

қабірге  бірге  қойған  осы  заттары  мен 

бұйымдарын,  алтын-таралғылары  мен 

әшекей,  әбзелдерін  –  өз  ұрпақтарына 

аманат қылып, жер қойнауындағы «ар-

хивтерге» тарихи-мәдени құнын білсін, 

бізді танысын деп саналы түрде ұғынып 

қалдырған  жоқпа  екен  осы  деген  де 

ойға қаласың...

Бекен  аға  сияқты  үлкендерімізді 

сыйлап,  құрметтеп,  олардан  қажетке 

жарар  білім  мен  ақылды  ала  берейік 

дегім келеді өз замандас құрбыларыма. 

Кемшіліксіз, қателіксіз адам болмай-

ды дейді ғой, әрине, біз бұл мақаланы 

Бекен  ағаны  мақтап,  тым  әсерілеп-

әспеттеу  үшін  жазбадық.  Мақтау  мен 

мадаққа  тек  Аллаһ  қана  лайық  де-

ген  қағиданы  ұмытпауға  тырысып, 

аға  туралы  көрген-білгеніміз  бен  ойға 

түйгенімізді  айтып,  үлгі  боларлық 

тұстарын тізбектеп шығуға тырыстық. 

Біз  Бекен  ағаны  мақтамаймыз,  Бе-

кен ағамен мақтанамыз! 

Жастар пікірі – осы!

Ғ. Қиясбек

37

с

писок

 

печатНых

 

работ

 б. Н

урмухаНбетова

, 

публикации

 

о

 

Нем

СПИСОК ПЕЧАТНЫХ РАБОТ Б. НУРМУХАНБЕТОВА, 

ПУБЛИКАЦИИ О НЕМ

14.  Некоторые итоги раскопок Бори-

жарского могильника // По следам 

древних культур Казахстана. - Алма-

Ата, 1970.

15.  Экспедиция Отырарға аттанды // 

Қазақ әдебиеті, 1971, 20 маусым.

16.  Работы Борижарского отряда // АО-

1971 г. – М., 1972.

17.  Қалалар тарихынан // Қазақ 

әдебиеті, 1972, № 14. 

18.  Рец. на кн. К.М. Байпаков, Л.Б. Ерза-

кович «Древние города Казахстана» 

// Қазақ әдебиеті, 1972, 31 наурыз. 

19.  Қозы-Көрпеш – Баян-Сұлу 

жырланғаны кашан // Лениншіл 

жас, 1972, 26 май. 

20.  Раскопки погребальных памятников 

в Южном Казахстане // АО-1973 г. 

– М., 1974.

21.  Көне дүние куәлары // Жұлдыз, 

1974, № 1. (К.М. Байпақовпен 

бірге).

22.  Раннемусульманское кладбище близ 

городища Куйрыктобе // В глубь ве-

ков. - Алма-Ата, 1974.

23.  Қорғандар куәлары // Мәдениет 

және тұрмыс, 1975, № 8.

24.  Работы курганного отряда // АО-

1974 г. - M., 1975.

25.  Катакомбы Борижарского могильни-

ка // Древности Казахстана. - Алма-

Ата, 1975.

26.  Изучение погребальных памятников 

Отрарского оазиса // АО-1975 г. - 

М., 1976.

СТАТьИ Б. НУРМУХАНБЕТОВА В НАУЧНЫХ 

ИздАНИяХ И В ПЕРИОдИЧЕСКОй ПЕЧАТИ:

1. 

Ортағасыр қаласы қалай табылды 

// Лениншіл жас, 1963, 20 наурыз. 

2. 

Ертедегі Орталық Қазақстан 

тайпаларының мәдениеті мен өнері 

// Ежелгі мәдениет куәлары. - Алма-

Ата, 1963. (М.Қ. Қадырбаевпен 

бірге)

3. 

Көне дүние құпиялары // Лениншіл 

жас, 1966, 8 ақпан.

4. 

Қазбалар хикаясы // Лениншіл жас, 

1967, 19 ақпан. 

5. 

Қорғандар көмбелері // Қазақстан 

пионері, 1967, 19 шілде. 

6. 

Рапскопки Борижарского могильни-

ка // АО-1967 г. – М., 1968.

7. 

Ежелгі шаруашылық мекен жайлары 

// Қазақ әдебиеті, 1968, 2 мамыр. 

(Л.Б. Ерзаковичпен бірге)

8. 

Көне дүние куәлері // Еңбек туы, 

1968, 2 шілде. 

9. 

Мың бір төбе // Қазақстан пионері, 

1968, 10 ақпан.

10.  Қорғандар сыр шертеді // Қазақстан 

пионері, 1968, 23 қазан.

11.  Новые данные по археологии тюрк-

ского времени Южного Казахстана 

// Культура древних скотоводов и 

земледельцев Казахстана. - Алма-

Ата, 1969.

12.  Талғардан табылған табақ // Қазақ 

пионері, 1969, 19 қараша. 

13.  Тас моншақтағы жазу сыры // Білім 

және еңбек, 1970, № 2. (А. Махму-

товпен бірге)

38

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

27.  Охранные работы у комплекса Ход-

жа Ахмеда Ясеви в г. Туркестане // 

АО-1975 г. – М., 1976.

28.  Могильник Мардан – погребальный 

памятник ранних земледельцев От-

рарского оазиса // Прошлое Казах-

стана по археологическим источни-

кам. - Алма-Ата, 1976.

29.  16-17 ғасырлардағы Отырар // 

Лениншіл жас, 1976, 13 қаңтар. 

(бірлескен авторлар)

30.  Могильник Кыркескен //

АО- 1976 г. - M., 1977.

31.  Подземное погребальное соору-

жение в Туркестане // Археоло-

гические исследования в Отраре. 

- Алма-Ата, 1977. (совместно с Л.Б. 

Ерзаковичем, А. Ордабаевым). 

32.  Могильник Мардан // КСИИМК. - 

М., 1978. - Вып. 154.

33.  Раскопки некрополя Кокмардана // 

АО-1977 г. - M., 1978.

34.  Көне кент құпиясы //Лениншіл жас, 

1979, 3 қаңтар.

35.  Исследования могильника Кокмар-

дан // АО-1978 г. - М., 1979.

36.  Погребение с монетами У-Шу // 

Изв. АН КазССР. Сер. обществ. наук. 

– 1979. - № 5. (в соавт. с Р.З. Бурна-

шевой).

37.  Исследования могильника Кокмар-

дан // АО-1979 г. - М., 1980.

38.  Работы в Восточном Семиречье // 

АО-1979. - М., 1980.

39.  Разведки и раскопки на Каратау 

(1969-1972 гг.) // Вопросы архео-

логии Казахстана. - Вып 2. (совмест-

но с М.К. Кадырбаевым, М.Б. Нур-

муханбетовым).

40.  Путь к «Золотому воину» // Памят-

ники и истории и культуры Казах-

стана (в соавт. с А.С. Загородним). 

- Алма-Ата, 1984.

41.  Қола білезік, тастағы таңбалар // 

Социалистік Қазақстан, 1985, № 10.

42.  Көне ғасыр жұмбақтары // 

Лениншіл жас, 1987, № 55.

43.  Разведка в Алма-Атинской области 

// АО-1985 г. – М., 1987.

44.  Көрме жұмысы басталды // Еңбек 

жалыны, 1992, № 52. 

45.  Некотрые черты раннего ислама на 

средней и нижней Арыси // Изв. 

НАН РК. Сер. обществ. наук. – 1994. 

- № 5.

46.  Новый тип погребального соору-

жения в Южном Казахстане // Изв. 

НАН РК. Сер. обществ. наук. – 1997. 

- № 1 (совместно с Д.А. Кожако-

вым).

47.  Останавите вандализм // Огни Ала-

тау, 1998, № 47. (в соавт. с М. Нур-

муханбетовым).

48.  «Алтын адам» Ассоциясы құрылды 

// Еңбекшіқазақ, 1999, № 9.

49.  О чем молчишь, «Золотой человек» 

// Еңбекшіқазақ, 1999, № 27. (в со-

авт. с М. Нурмуханбетовым).

50.  «Золотой человек» - Золотой шанс 

для района // Еңбекшіқазақ», 1999, 

№ 32 (в соавт. с М. Нурмуханбето-

вым).

51.  Письмо  в  номер  //  Иссык,  1999, 

№ 4.

52.  Археологи обнаружили нечто // Ис-

сык, 1999, № 5 (совместно с М. 

Нурмуханбетовым).

53.  Раскопки пристановлены // Иссык», 

1999, № 7.

54.  Раскопки посетил сам Дмитрий 

Юрьевич // Иссык, 1999, № 8 (в со-

авт. с М. Нурмуханбетовым).

55.  Слухи вокруг раскопок // Иссык, 

1999, № 10.

56.  Древний город возле Рахата // 

Еңбекшіқазақ, 1999, № 40 (в соавт. 

М. Нурмуханбетовым).

57.  Моя газета // Еңбекшіқазақ, 2000, 

№ 8.

39

58.  Саки // Иссык, 2001, № 46 (в соавт. 

с А. Нурмуханбетовым).

59.  Саки // Иссык, 2002, № 3 (в соавт. с 

А. Нурмуханбетовым).

60.  Саки // Иссык, 2002, № 5 (в соавт. с 

А. Нурмуханбетовым).

СТАТьИ, ОПУБЛИКОВАННЫЕ В КАзАХСКОй 

СОВЕТСКОй эНЦИКЛОПЕдИИ

61.  Том 1: Абашевская культура; Айда-

бол 1, 2; Аспара; Атасу; Афанасьев-

ская культура.

62.  Том 2: Борижары; Берккара; Ботака-

ра; Бугылы 1; Бугылы 2; Глазковская 

культура; Глазурь.

63.  Том 3: Гальштат мәдениеті; Гамиль-

кар Барка; Гейдельберг адамы, Ге-

родот, Глазков мәдениеті; Гнездово 

обалары.

64.  Том 4: Дын; Егизкойтас; Елабуга; Ел-

шибек; Енбексуйгуш; Иртыш; Старая 

Ладога; Иссыкский клад; Ишимский 

клад; Иерихон; Икан.

65.  Том 5: Карасукская культура; Ката-

комба; Кельтеминарская культура; 

Кетменьтобе; Кобанская культура.

66.  Том 6: Коктума; Куль-Оба; Культура 

полей погребений; Кадырбай; Кай-

раккумская культура.

67.  Том 7: Котантас; Землянка; Лука-

Врублевецкая культура; Майкопская 

культура; Мальта; Мерке.

68.  Том 8: Микены; Мингечаур; Му-

стьерская культура; Мцхета; Некро-

поль; Неантропы; Ольвия; Средне-

днепровская культура; Остия. 

69.  Том 9: Пальмира; Пантикапей; Пер-

гам; Приена; Салтово-Маяцкая куль-

тура.

70.  Том 10: Садақ; Сақтар; пазырық 

қорғандары; Помпей; Приена

РЕЦЕНзИИ

71.  Рец. на кн.: Байпаков К.М., Ерзако-

вич Л.Б. Древние города Казахстана. 

- Алма-Ата, 1972.

72.  Рец. на монографию: Савельева Т.В. 

«Оседлая культура северных скло-

нах Заилийского Алатау в VIII-XIII 

вв.». - Алматы, 1994. 

ПУБЛИКАЦИИ О Б. НУРМУХАНБЕТОВЕ 

И О «зОЛОТОМ ЧЕЛОВЕКЕ»

73.  Кулемзин В. Золоту-27 веков // Ка-

захстанская правда, 1988, № 107.

74.  Төлепбергенов М. Ғасырлардан 

жеткен қазына // Лениншіл жас, 

1988, № 82. 

75.  Шубаев Б. Алтын көмбесінің 

құпиясы // Социалистік Қазақстан, 

1988, № 115.

76.  Квятковский О. Сокровища Жалаулы 

// Труд, 1988, № 112.

77.  Төлепбергенов М. Сақ дәуірінің 

жаңғырығы // Жетісу, 1988, № 77. 

78.  Туранин И. Есик на пороге новый сен-

сации // Еңбекшіқазақ, 1990, № 26.

79.  Байтілеуов  С.  Қола  ауыздық,  көп 

жебе // Еңбек жалыны, 1991, № 48. 

80.  Мороз М. Жібек жолындағы кездесу 

// Еңбек жалыны, 1992, № 62.

81.  Нақыпова К. Асыл мұра арамыз-

да қалса // Еңбек жалыны, 1992, 

№ 55. 

82.  Мороз М. Барымызды қашан 

бағалаймыз // Еңбек жалыны, 

1992, № 50. 

83.  Болатов К. «Золотой человек»-

эмблема Есика // Еңбекшіқазақ, 

1993, № 43. 

84.  Ченцов С.От общего корня // Пламя 

труда, 1992, № 55. 

85.  Мороз М. Японцы удивляются // 

Пламя труда, 1993, № 54.

86.  Бушманова Н., Доскалиев А., Тым-

баев А. Наш загадочный Есик // 

Еңбекшіқазақ, 1995, № 8.

87.  Өз тілшіміз. «Алтын адам» Ассо-

циясы құрылды // Жетысу, 1999, 

№ 108.

с

писок

 

печатНых

 

работ

 б. Н

урмухаНбетова

, 

публикации

 

о

 

Нем

40

в

опросы

 

археологии

  к

азахстаНа

.

 Выпуск 3.

88.  Ахметжанов М. Тайны курганов // 

Иссык, 1999, № 4.

89.  Кулик Б. Новости с раскопа // Ис-

сык, № 18, 1999.

90.  Уралбаев Е. Адвентуре-Азия-99 // 

Огни Алатау, 1999, № 10.

91.  Маннаникова Л. Деревня огнепо-

клоников саков, или озолотит ли нас 

«Золотой человек» // Огни Алатау, 

1999, № 111.

92.  Медетова З.За что такое унижение? 

// Иссык, 1999, № 22.

93.  Кулик Б. До встречи на курганах // 

Иссык, 2000, № 12.

94.  Халилов М.Туризм наше будущее // 

Иссык, 2002, № 41.

95.  Устинова Т. Это он нашел Золото-

го человека //Казахстанская правда, 

2002, № 45. 

96.  Бекенов М. Золотой человек –киноз-

везда // Иссык, 2002, № 18. 

97.  Сәлімбаев С. Жағаластар жарасымы. 

- Алматы, 2002.

98.  Туранин И. Автопробег по маршруту 

Ш.Уалиханова - по всей области // 

Алатау Нұры, 2003, № 1. 

99.  Иркегулова О. Привет из глубо-

кой древности // Дружные ребята, 

2003, № 6. 

100. Ахметбекова Г. На родине «Золото-

го Человека» // Я покупатель и соб-

ственник, 2003, № 7. 

101. Бисарова С. По маршруту Шелково-

го Пути // Эпоха, № 15, 2004. 

102. Нашему археологу-70 // 

Еңбекшіқазақ, 2005, № 22. 

103. Уралбаев И. «Алтын адам» вернул-

ся на родную землю // Иссык, 2005, 

№ 13. 

104. Встреча с Золотым человеком // Ар-

гументы и факты Казахстана, 2006, 

№ 43.

105. Туранин И. Курганы будут музеем // 

Еңбекшіқазақ, 2007, № 5. 

106. Боранбаев М. Главный хранитель // 

Свобода Слова, 2008, № 9. 

107. Туранин И. У истоков истории // 

Еңбекшіқазақ, 2008, № 27. 

108. Илиев А. Юбилей в 15 лет // Иссык, 

2008, № 46. 

109. Туранин И. Ессикскому музею-15 лет 

// Еңбекшіқазақ, 2008, № 46.

110. Туранин И. Новая загадка // 

Еңбекшіқазақ, 2008, № 23. 

111. Аманжолов Қ. Алтын адам айбаты 

// Егемен Қазақстан, 2008, № 32. 

112. Исмаилова Х. А. Человек он – золо-

той // Время, 2000, № 13.

113. Сыздықова А. Ғалымдармен 

жүздесіп, тарих тұнғиығынан сыр 

шерткен жаз // Отарка, 2009, № 20. 

114. Бабченко О. Принять историю серд-

цем // Аргументы и факты, 2009, 

№ 40.

115. Пляскина Н. Золотого человека уво-

лили // Время, 2010, № 15.

116. Илиев А. Золотого человека уволили 

// Иссык, 2010, № 3. 

117. Кашницкий С. Поделись молодостью 

// Аргументы и факты Казахстана, 

2010, № 9. 

118. Боранбаев М. «Золотой адам» // 

Адам, 2009, № 3.

119. Құдайбергенова Ә. «Алтын адам-

ды» тапқан кісінің жан сыры // 

Жұлдыздар отбасы, 2009, № 22. 

120. Малахова О. Алтын адам - женщина 

// Live.KZ, 2010, № 2.

121. Scythian Style // KAZAKHSTAN, 

2003, № 4

122. Нұрмұханбетов Бекмұханбет // 

Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы, 

10 т., 219 б.

Список составлен А. Касеналиным, 

Т. Тулегеновым, С. Рамазановым

Б

ЕКЕН 

Н

ҰРМҰХАНБЕТОВ 

ОТАНДЫҚ 

АРХЕОЛОГИЯДА

Б

ЕКЕН 

Н

УРМУХАНБЕТОВ 

В ОТЧЕСТВЕННОй 

АРХЕОЛОГИИ

42

жүктеу/скачать 10,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: