85
5.4.2 Кодондардыоңтайландыру, өзгерту және іріктеу 5.4.2.1 Кодонды оңтайландыру Кодондарды оңтайландыру – бір түрдегі нуклеотидтердің ДНҚ тізбектілігін басқа түрге өзгерту
арқылы қызығушылық танытқан гендерді көрсету тиімділігін арттыру есебінен тірі ағзадағы
ақуыздардың ең жоғары айқындалуын қамтамасыз ету әдісі. Гетерологиялық гендік-нысаналардың
мРНҚ E.coli – де қатты айқындалған кезде, кодондарды пайдаланудағы айырмашылықтар
популяцияда сирек немесе жоқ болуы мүмкін бір немесе бірнеше рРНҚ – ға қажеттілік салдарынан
көрсетілімді қиындатуы мүмкін. тРНҚ-дың жеткіліксіз топтары көрсетілімді бұғаттауға, көрсетілімді
мерзімінен бұрын тоқтатуға, қаңқаның жылжуына және аминқышқылдарының қате ықпалдасуына
әкелуі мүмкін. Ген көптеген E. coli. сирек кодондарының кластерлерін кодтаған кезде
гетерологиялық ақуыздың айқындалуы өте төмен болады. Айқындауға ең маңызды әсерлер бірнеше
тізбекті сирек кодондар кодтау тізбегінің N-соңының жанында болғанда байқалды. Кодондарды
оңтайландыруды неғұрлым тиімді айқындау үшін бөтен геннің синтетикалық нұсқасын алу үшін
пайдалануға болады. Кодондардың артықшылықтары трансляциялық оңтайландыру үшін ағзалардың
табиғи іріктеуін көрсетеді.
5.4.2.2 Трансформация Трансформация – бөтен ДНҚ-ның жасуша иелерімен сіңіруі. Плазмида бактерияны (Escherichia
coli) пайдалан отырып, өз ДНҚ-ын ағза иесі ретінде көшіре алады. «Трансформация» жаңа
генетикалық материалды енгізуді сипаттау үшін де пайдалануы мүмкін. Плазмидалар –
бактерияларда табылған кішкентай сақиналы ДНҚ молекулалары. Олар бактериялық хромосоманы
тәуелсіз көшіреді және плазмидаларға байланысты бір жасушаға 1-ден 100 көшірмеге дейін жасайды.
Егер клондау үшін қолданылатын осы плазмида жүздеген көшірмелерде болса, онда плазмиданы
бөліп алып, жасушалардың шағын санынан клондалған ДНҚ-ның үлкен мөлшерін бөлуге болады.
Ішек таяқшасы ДНҚ-ын сіңіруі үшін олар құзыретті болуы керек. Құзыретті жасушаларды құру үшін
негізінен екі әдіс қолданылады: 1) Электропорация, 2) Кальций хлориді.
5.4.2.3 Іріктеу Жоғары шығатын өндіріс үшін биоотын өндірісі бойынша тиімді жасушалық желілерді құру өте
маңызды қадам болып табылады. Бұл бірқатар тиісті құрылымдарды жасауды, оларды жасуша
иелеріне айналдыруды және тиісті клондарды іріктеуді талап етеді. Бұл клондар бір жасушадан
болуы керек, мақсатты ақуызды қажетті сапасы және санымен айқындауы керек және қарапайым
ортада тез өсуі керек. Процестің ең қиын және ауыспалы кезеңі кездейсоқ жасалған жасушалық
желілер тобынан оңтайлы клондарды таңдау болып табылады. Автоматтандыруды өсіруі шектелген
себу, планшетті көшіру, жеке жасушалар клонының шығу тегін бағалау, клондарды іріктеу
(антибиотиктерге тұрақтылық негізінде), .