Xvii ғ. және xviiiғ. басындағы Қазақ хандығы

4. Төрт түлік малмен құн төлеген

кісі өлтіру,
мертіктіру,
әйелді зорлау,
соққыға жығу,
«Жеті жарғыда» қылмысты іс-құқық нормаларына үлкен орын бөлінген.
Қылмыс ретіне: 
5. Ауыр қылмыс жасаған адам өлім жазасына кесілген 
қорлау,
ұрлық істеу және тағы басқалары жатқан.
Кінәлілер жасаған қылмыс-деңгейіне сай әртүрлі жазаға кесілген. Бұл жинақта «қанға
қан» заңы сақталды. Өлім жазасының екі түрі болған: дарға асу және тас атып өлтіру.
Сондай-ақ, мемлекет ішіндегі бүлікшілер мен сатқындар өлім жазасына кесілген.

Билер соты барысында екі жақ келісуі бойынша
өлім жазасын құн төлеумен алмастыруға
мүмкіндік болған. Құн төлеу төрт жағдайда
рәсімденген. Олар: егер әйелі күйеуін өлтірсе
және күйеуінің туыстары оны кешірмеген
жағдайда; егер әйел некесіз туған баласын
өлтірген жағдайда; жұбайлар арасындағы «көзге
шөп салушылық» дәлелденген жағдайда; «құдайға
тіл тигізгені анықталған жағдайда». Ал, әкесіне
қол жұмсаған ұл баланы қара сиырға теріс
отырғызып масқаралаған. Ата-анасына дауыс
көтерген қыз баланың жазасын шешесі шешкен. 
6. Қылмыстық істерді билер соты қараған 

7. «Жеті жарғы» ХІХ ғасырдың ортасына
дейін қолданылған
«Жеті жарғыны» қазақ халқы ХІХ ғасырдың ортасына дейін пайдаланып келді. Ал
кейбір заңдар Қазан төңкерісіне дейін қолданылды. Жоғарыда атап өткеніміздей,
біздің заманымызға «Жеті жарғының» түпнұсқасы жеткен жоқ. Алғаш рет орыс
ғалымы Г. Спасский жаппас руының старшыны Күбек Шүкіралиевтің мәліметтері
негізінде «Жеті жарғының»11 үзіндісін 1820-шы жылы «Сибирский вестник»
баспасөзінің бетінде жариялады. «Жеті жарғының» екінші нұсқасы (34 үзінді)
А.Левшиннің зерттеулерінде беріледі. Бұл нұсқалар «Жеті жарғы» жарыққа
шыққаннан кейін 100 жылдан соң халық ауыз әдебиеті жанрында жарияланған.

Назарыңызға рахмет!