Yessenov forum «ЖАҢа мағыналар»

257 

 

бір  мақсатты  жүзеге  асыруға  бағытталған  —  мемлекеттік  қызметшілердің  өздеріне 

жүктелген міндеттерді сапалы орындауына ықпал ету. 

Мақаланың әдіснамалық негізі отандық және шетелдік авторлардың жұмыстары 

болып  табылады.  Зерттеу  әдістемесі  мемлекеттік  қызметшілердің  біліктілігін 

арттырудың  шетелдік  тәжірибесін,  бірінші  кезекте  тыңдаушылардың  мақсаттары  мен 

аудиториясын,  біліктілікті  арттырудың  нысандары  мен  әдістерін,  біліктілікті  арттыру 

бағдарламаларын,  біліктілікті  арттыруды  жүзеге  асыратын  ұйымдарды  салыстырмалы 

талдау болып табылады. Мемлекеттік қызметшілердің кәсіби дамуын ұйымдастырудың 

шетелдік  тәжірибесі,  әдетте,  мемлекеттік  органдардың  оқу  орындарымен 

(университеттермен, колледждермен, мектептермен) өзара іс-қимылына негізделеді. 

Әлемдік практикада мемлекеттік қызметтің екі негізгі моделі қалыптасты: англо-

саксондық  (АҚШ  және  Ұлыбритания)  және  континенттік  (Франция).  Осы  елдердің 

мысалында  мемлекеттік  қызметшілердің  кәсіби  дамуының  ерекшеліктерін  толығырақ 

қарастырайық. 

Ұлыбритания 

Ұлыбританиядағы  азаматтық  (мемлекеттік)  қызметтегі  кадр  саясатына  жалпы 

басшылықты  бір  мезгілде  Мемлекеттік  қызмет  істері  жөніндегі  министр  болып 

табылатын  премьер-министр  жүзеге  асырады.  Ол  атқарушы  органдардың  шешімдерін 

орындау  аясында  мемлекеттік  қызметті  реттеуге  жауап  береді.  Азаматтық  қызметтің 

басшысы (Head of the Civil Service) осы Қызметке жүктелген функцияларды орындауға 

және  мемлекеттік  қызметшілер  үшін  оңтайлы  жұмыс  жағдайларын  жасауға  жауап 

береді.  Министрлер  Кабинетінің  хатшылығы  (Cabinet  Office)  мемлекеттік  қызметті 

реформалау жоспарының орындалуына жауап береді. 

Азаматтық  қызметті  реформалаудың  қолданыстағы  жоспарында  (Civil  Service 

Reform Plan, 2012 ж.) бағыттардың бірі мемлекеттік қызметшілердің білімі мен іскерлігін 

жетілдіру,  азаматтық  қызметтің  тиімділігін  арттыру  үшін  мүмкіндіктер  жасау  болып 

белгіленген. Ол үшін барлық азаматтық қызметшілер үшін нақты қандай дағдыларды алу 

керектігін  және  оған  қалай  қол  жеткізу  көзделетінін  көрсететін  бес  жылдық  даму 

жоспарларын  әзірлеу  ұсынылады.  Бұл  ретте,  құзыреттердегі  кейбір  олқылықтар 

анықталды,  бірінші  кезекте  —  өзгерістерді  басқару,  қаржы  менеджменті,  жобаларды 

басқару, тәуекелдерді басқару және т.б. саласында Біліктіліктің жеткіліксіз деңгейі, даму 

жоспарларын қолдау үшін құзыреттіліктің жаңа моделі (Competency Framework), сондай 

- ақ азаматтық қызметшілерді оқыту және біліктілігін арттыру жүйесі құрылуда. 

Мемлекеттік қызметшілер 2012 жылғы наурызда жабылған ұлттық мемлекеттік 

басқару  мектебінің  (National  School  of  Government)  оқытушылары  ұйымдастырған 

азаматтық қызмет колледжінде (Civil Service College) біліктілігін арттырудан өте алады. 

Барлық  мемлекеттік  қызметшілердің  біліктілігін  арттыру  мақсатында  Civil 

Service  Learning  сайты  құрылды,  онда  мемлекеттік  қызметшілер  қашықтықтан  оқыту, 

онлайн  -  ресурстар  және  күндізгі  курстар  туралы  ақпаратты  таба  алады.  Біліктілікті 

арттыру  бойынша  мүмкіндіктердің  басым  бөлігі  үш  блоктан  тұратын  жалпы 

бағдарламада ұсынылған: 

Барлық мемлекеттік қызметшілерге өз міндеттерін орындау үшін қажетті негізгі 

дағдылар: тұтынушыларға қызмет көрсету, жобаларды  

басқару, қаржы және ақпараттық технологиялар саласындағы дағдылар. 

Мемлекеттік  қызметтегі  жұмыс:  мемлекеттік  билік  органдарындағы  жұмысқа 

қатысты  өзіндік  дағдылар,  мысалы,  брифингтер  өткізу,  құжаттарды  дайындау 

дағдылары, құқықтық сананың болуы. 

258 

 

Көшбасшылық және басқару қызметін жетілдіру-мемлекеттік қызметтің барлық 

деңгейлерінде  адамдарды  және  бизнесті  басқару,  басқару  үшін  қажетті  дағдылар, 

сондай-ақ өзгерістерді басқару бойынша тақырыптар. 

Франция 

Франциядағы мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыруды тұрақты кәсіби 

даму  деп  сипаттауға  болады.  Ол  мемлекеттік  қызметшінің  бірінші  лауазымына 

дайындықты және оның мансабының барлық кезеңдерінде одан әрі оқытуды қамтиды. 

Францияда  70-ке  жуық  әкімшілік  мектеп  бар  (мұғалімдерді  даярлауға 

мамандандырылған  мекемелерді  және  әскери  мектептерді  есептемегенде),  олар 

мемлекеттік қызметкерлерге әртүрлі оқыту түрлерін ұсынады. Мемлекеттік  азаматтық 

қызмет  үшін  негізгі  болып  мемлекеттік  (Мемлекеттік)  басқару  мектебі  (фр.  École 

nationale  d’Administration).  Одан  кейін  политехникалық  және  инженерлік  мектептер, 

Лилль,  Лион,  Мец,  Нант  және  Бастия  қалаларында  орналасқан  бес  аймақтық  басқару 

институттары, сондай-ақ салық, кеден, қауіпсіздік, денсаулық сақтау және т.б. сияқты 

бағыттар бойынша Мемлекеттік қызметтің басқарушы кадрларын оқыту үшін құрылған 

мамандандырылған әкімшілік мектептер бар. 

Аумақтық деңгейде негізгі ұйым-Ұлттық мемлекеттік қызмет орталығы (National 

Center  of  Territorial  Civil  Service,  CNFPT).  Оның  басшылығымен  кейбір  ұйымдар, 

мысалы,  ұлттық  аумақтық  зерттеулер  институты  (Ұлттық  аумақтық  зерттеулер 

институты,  INET)  қоғамдық  (мемлекеттік)  басқару  мектебімен  бірлесіп  жаттығулар 

өткізеді. 

Атқарушы  органдардың  көпшілігінде  әкімшілердің  жеке  мектептері  бар  екенін 

атап  өткен  жөн.  Мұндай  мектептерде  тыңдаушылар  саны,  әдетте,  бітірушілерді 

жіберетін  бюджеттік  лауазымдар  санына  байланысты  болады.  Оқыту  теориялық 

курстарды  да,  практикалық  курстарды  да,  соның  ішінде  жұмыс  орнындағы 

тағылымдаманы да қамтиды. 

Америка Құрама Штаттары 

Америка  Құрама  Штаттарында  мемлекеттік  қызметшілердің  кәсіби  даму 

тәжірибесі  ерекше  назар  аударуға  тұрарлық.  Ол  орталықсыздандырумен, 

бағдарламалардың  көпдеңгейлігімен  және  олардың  бизнес  саласындағы  оқыту 

бағдарламаларымен  өзара  байланысымен  ерекшеленеді.  Федералды  деңгейде 

мемлекеттік аппараттың кадрларын даярлау мен біліктілігін арттыруға әдістемелік және 

ұйымдастырушылық  басшылықты  кадр  қызметі  басқарады  (Office  of  Personnel 

Management). Басқару шеңберінде оқыту (біліктілікті арттыру) мамандарды өз күшімен 

оқытуды  көздейді: көшбасшылық  қасиеттерді  дамыту  орталығы  (Center  for  Leadership 

Development),  оның  ішінде  Шығыс  және  Батыс  біліктілікті  даярлау  және  арттыру 

орталықтары  (Management  Development  Center),  сондай-ақ  Федералды  басқарушы 

кадрлар  институты  (Federal  Executive  Institute).  Бұдан  басқа,  басқару  шеңберінде 

көшбасшылық құзыреттілік моделі (Leadership Competencies) және Басшылардың негізгі 

біліктілігі (Executive Core Qualifications) бойынша кәсіби даму жүзеге асырылады. 

Көшбасшылықты  дамыту  орталығы  мансаптың  кез-келген  кезеңінде 

менеджерлердің  негізгі  біліктіліктеріне  негізделген  білім  беру  бағдарламаларын 

ұсынады. Бұл үкіметаралық білім беру курстары, сертификаттау бағдарламалары, жеке 

шешімдер  және  USALearning  технологиялық  жүйесі.  Қызметтер  электронды  оқыту, 

аудиторияларда,  федералды  басқарушы  кадрлар  институтының  орталықтарында, 

сондай-ақ оқыту және біліктілікті арттыру орталықтарында ұсынылады. 

USALearning  –  АҚШ  федералды  үкіметінің  оқыту  және  біліктілікті  арттыру 

жөніндегі  ресми  сайты.  Ол  федералды  деңгейдегі  қызметкерлердің  дамуын  қолдайды 

және  жоғары  сапалы  электронды  оқыту,  Ақпарат  және  қызметтерге  қол  жетімділікті 

259 

 

жеңілдету және әмбебаптандыру арқылы агенттіктердің өз миссияларына жетуіне ықпал 

етеді.  Кейбір  ұсыныстарға  Тапсырыс  берушінің  қажеттіліктері  үшін  оқытуды  басқару 

жүйелерін  (Learning  Management  Systems,  LMS)  әзірлеу  және  ұсыну;  білім  беру 

мазмұнын  басқару  жүйелерін  (Learning  Content  Management  Systems,  LCMS)  және 

олармен  байланысты  қызметтерді  зерттеу  кіреді;  электрондық  оқыту/тестілеу 

платформалары  және  басқа  да  арнайы  мазмұн.  USALearning  бағдарламалары 

көшбасшылық қасиеттерді дамыту орталығындағы кадрлық шешімдер дирекциясының 

(HR Solutions Directorate) бөлігі болып табылады және электронды оқыту өнімдері мен 

қызметтерінің  кең  спектрін  ұсынады,  сонымен  қатар  оқытуды  басқарудың  реттелетін 

жүйесін төмен бағамен жүзеге асырады. 

Федералды  басқарушы  кадрлар  институты  жоғары  деңгейдегі  мемлекеттік 

басшыларға 

ұйымдардың 

тиімділігін 

арттыруға 

көмектеседі. 

Институт 

бағдарламалардың үш түрін ұсынады: 

Демократиялық  қоғамдағы  көшбасшылық  бағдарламалары  (демократиялық 

әлеуметтік  бағдарлама,  LDS  үшін  көшбасшы).  Бұл  көшбасшылық  қасиеттерді  дамыту 

бойынша жоғары федералды басшылыққа арналған төрт апталық бағдарлама. 

Бағдарламаның  төрт  тақырыбын  және  оқытудың  жеке  қажеттіліктеріне  сәйкес 

келетіндерді таңдау мүмкіндігін қарастыру үшін курстардың кең спектрі мен қысқа оқу 

іс-шаралары ұсынылады. 

Тақырыптар:  жеке  басшылық,  трансформациялық  ұйымдар,  Конституциялық 

жүйедегі саясат, Жаһандық перспективалар. 

Нақты ведомстволар үшін әзірленген мамандандырылған бағдарламалар. 

Көшбасшылықтың  нақты  аспектілерін  қарастыруға  бағытталған  екі  күннен  бір 

аптаға дейінгі ведомствоаралық курстар. 

Кадр  қызметі  басқармасы  басшылардың  бес  негізгі  біліктілігін  және  тиісті 

көшбасшылық құзыреттілігін әзірледі. 

Қорытынды.  Шетелдік  тәжірибеге  жүргізілген  талдау  көптеген  елдерде 

біліктілікті арттыру бағдарламаларын әзірлеу үшін құзыреттілік кластерлері, сондай-ақ 

түйінді  біліктілік  модельдері  негіз  болатындығын  көрсетеді.  Олар  жалпы  сипаттағы 

білімнің  жетіспеушілігін  (мысалы,  ауызша  және  жазбаша  коммуникациялар,  тұлға 

аралық қарым-қатынас дағдылары) немесе мемлекеттік қызметшінің негізгі қызметімен 

сабақтас  салаларда  құзыреттің  жетіспеушілігін  (мысалы,  қаржылық  емес  сала 

мамандары үшін Қаржылық менеджмент  саласындағы біліктілікті  арттыру) толтыруға 

мүмкіндік береді. Сондай-ақ, олар мемлекеттік қызметшінің лауазымдық міндеттеріне 

тікелей  байланысты  нақты  мамандандырылған  білім  алуға  мүмкіндік  береді  (мысалы, 

федералды  деңгейде  бюджет  процесінде  біліктілікті  арттыру).  Мұндай  тәсіл  әртүрлі 

базалық білімі бар мемлекеттік қызметшілерге қажетті дағдылар мен білім алуға және өз 

міндеттерін неғұрлым тиімді орындауға мүмкіндік береді. 

Қарастырылған барлық елдерде қашықтықтан білім беру желісі кеңінен дамыған, 

бұл  жұмыстан  қол  үзбей  біліктілікті  арттыруға  мүмкіндік  береді,  бұл  уақыт  пен 

қаржылық  шығындарды  айтарлықтай  үнемдейді.  Оқытудың  модульдік  қағидаты 

мемлекеттік қызметшілерге оқу уақытын, модульдерді зерделеу дәйектілігін өз бетінше 

жоспарлауға және сол арқылы оқытуды неғұрлым тиімді жүзеге асыруға мүмкіндік бере 

отырып, үлкен икемділікті қамтамасыз етеді. 

Көптеген елдерде мемлекеттік қызметшілерді оқытудың негізгі қағидаттарының 

бірі — үздіксіз біліктілікті арттыру екенін атап өту маңызды. Көптеген лауазымдар үшін 

жеке даму жоспарлары жасалады. Бұл мемлекеттік құрылымдарға біліктілікті арттыруды 

тек  бар  тақырыптар  бойынша  ғана  емес,  нақты  Департаменттің  немесе  бөлімнің 

қажеттіліктеріне  жауап  беретін  ерекше  тақырыптар  бойынша  жоспарлауға  және 

260 

 

жүргізуге мүмкіндік береді. Қосымша оқудан өткеннен кейін кейбір ұйымдар оқытудың 

мемлекеттік  қызметшінің  сұраныстарына  қаншалықты  сәйкес  келетінін  және  оны 

қаншалықты тиімді деп санайтынын білу үшін анонимді сауалнама жүргізеді. 

Мемлекеттік  қызметшілердің  кәсіби  дамуының  шетелдік  тәжірибесін  талдау 

негізінде біздің елімізде біліктілікті арттыру бағдарламаларын жасау кезінде ескерілуі 

керек жетістіктерді бөліп көрсетуге болады: 

1. Біліктілікті арттыру жекелеген түрде жүзеге асырылады, яғни оқытудағы нақты 

қажеттіліктерге жауап береді және білім алушылардың санатына, олардың біліміне және 

жұмыс тәжірибесіне, лауазымдық талаптарына байланысты ерекшеленеді. 

2.  Табылған  олқылықтардың  орнын  толтыру  үшін  білім/дағдылардың 

жетіспеушілігін  уақтылы  анықтау  және  кейіннен  біліктілікті  арттыруды  ұйымдастыру 

мақсатында мемлекеттік қызметшілер құзыретінің ұлттық модельдерін қалыптастыру. 

3. Мемлекеттік қызметшілер үшін біліктілікті арттыру бағдарламаларын таңдау 

мүмкіндігі. 

4.  Мемлекеттік  басқару  органдары  мен  қызметшілердің  ғана  емес,  сондай-ақ 

жоғары оқу орындары мен біліктілікті арттыру орталықтарының тығыз өзара іс-қимыл 

жасауымен мемлекеттік қызметшілердің кәсіби дамуы. 

5.  Мемлекеттік  қызметке  алғаш  қабылданғандар  үшін  оқыту  курстары  мен 

семинарларды,  сондай-ақ  басшы  лауазымдарға  орналасуға  кадр  резервіне  енгізілген 

қызметшілер  үшін  қызметтің  аралас  түрлері  және  оқыту  жөніндегі  бағдарламаларды 

пайдалану. 

6. Оқытудың үздіксіздігіне және модульдік біліктілікті арттыру бағдарламаларын 

пайдалануға бағдарлану. 

7.  Бірыңғай  стандарты  бар  мемлекеттік  қызметшілердің  кәсіби  даму 

бағдарламаларын  пайдалану,  мысалы,  МРА  бағдарламалары  (Master  of  Public 

Administration). 

 

ӘДЕБИЕТТЕР 

 

1.Бирюков  А.  Г.  О  некоторых  вопросах  реализации  долгосрочной  бюджетной 

политики // Научно-исследовательский финансовый институт. Финансовый журнал. — 

2014. — No 1 (19).  

2.Капустин  В.  Б.  Зарубежный  опыт  организации  государственной  службы 

[Электронный ресурс]. — Режим доступа: http://www.myshared.ru/slide/107512/.  

3.Степанова Т. Европейский опыт подготовки специалистов по государственному 

управлению // Государственная служба. — 2013. — No 2 (82).  

4.Официальный  сайт  Центра  развития  лидерских  качеств  США  (Center  for 

Leadership 

Development) 

[Электронный 

ресурс]. 

— 

Режим 

доступа: 

http://leadership.opm.gov/.  

5.Официальный  сайт  по  обучению  и  повышению  квалификации  федерального 

правительства США [Электронный ресурс]. — Режим доступа: http://usalearning.gov/.  

6.Официальный  сайт  Управления  кадровой  службы  США  (Office  of  Personnel 

Management) [Электронный ресурс]. — Режим доступа: http://www.opm.gov/.  

7.Официальный  сайт  Колледжа  гражданской  службы  Великобритании  (Civil 

Service 

College) 

[Электронный 

ресурс]. 

— 

Режим 

доступа: 

http://www.civilservicecollege.org.uk/.  

8.Официальный  сайт  реформы  гражданской  службы  Великобритании.  План 

реформ  (Civil  Service  Reform  Plan)  [Электронный  ресурс].  —  Режим  доступа: 

http://my.civilservice.gov.uk/reform/the-reform-plan/.  

261 

 

9.Официальный  сайт  правительства  Великобритании  [Электронный  ресурс].  — 

Режим доступа: https:// www.gov.uk/government/how-government-works.  

10.Официальный  сайт  Национальной  школы  администрации  Франции  (École 

nationale 

d’Administration) 

[Электронный 

ресурс]. 

— 

Режим 

доступа: 

http://www.ena.fr/index.php?/en.  

11.Kotchegura.  А.  Training  and  Upgrading  Qualifications  of  Senior  Civil  Servants: 

Experience of OECD Member- States [Электронный ресурс] / Astana Economic Forum 2013. 

— Режим доступа: http://2013.astanaforum. org/wp-content/uploads/2013/01/Dr.-Аlexander-

KOTCHEGURA-Training-and-Upgrading-Qualifications-of- Senior-Civil-Servants.ppt.  

12.Matthew  Stafford.  The  United  States  Executive  Civil  Service  Training  System 

[Электронный 

ресурс]. 

— 

Режим 

доступа: 

http://2013.astanaforum.org/wp-

content/uploads/2013/01/Stafford-The-United-States-Executive- 

Civil-Service-Training-

System.ppt.  

 

жүктеу/скачать 7,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: