Yessenov forum «ЖАҢа мағыналар»
жүктеу/скачать 7,85 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйінді сөздер: жергілікті өзін-өзі басқару, ұлттық модель, мемлекет, билік,
аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқарудың дамыған жүйесі.
Маңғыстау облысы - мемлекеттің бөлігі, оның аумақтық бірлігі және тиісінше оны басқару объектісі ретінде қарастырылады. Сонымен бірге табиғи аумақтардың деңгейлері, халықтың өмір сүру орны ретінде нақты бөлінбейді; өзін-өзі басқару субъектісі ретінде бұлыңғыр және оның ішкі иерархиясы үшін нақты көрсетілмеген (1- ші кесте). Қолданыстағы әкімшілік бөлініс, 1-ші кестеден көрініп тұрғандай, мемлекет жасанды түрде құрған аумақтарды бекітеді, ал олардың көпшілігі бұрынғы кеңестік жүйеден сақталған [1]. Осындай тәсілмен жергілікті өзін-өзі басқару (ЖӨБ) мемлекеттің жергілікті деңгейдегі мемлекеттік басқаруды демократияландыру бөлігіндегі бастамасы ретінде ғана қарастырылады. Барлық елдерде жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуына қоршаған орта факторлары үлкен әсер етеді. Қазақстан өңірлеріндегі ішкі және сыртқы тәртіп факторларын талдау осы зерттеудің маңызды бағыты болып табылады. Ел ішінде табиғи әлеуетті сипаттайтын экономикалық факторлар басым; өнеркәсіпті, энергетиканы дамыту; сондай-ақ коммуникациялар (көлік, байланыс, интернет және т.б.). Бұған сумен қамтамасыз ету, аграрлық секторды, Қаржы нарығын (кредиттер мен инвестициялар), сондай-ақ еңбек нарығын дамыту жатады [2].
390
Кесте 1 - Маңғыстау облысының әкімшілік бөлінісі Деңгейлері мен принциптері Сипаттамалары Бірінші өңірлік (облыстық) деңгей Маңғыстау облысы, облыс орталығы – Ақтау қаласы. Маңғыстау облысының жер көлемі 16 564,2 мың га құрайды. Екінші деңгей (аудандық) 5 ауданды қамтиды құрамында Үшінші деңгей (ауылдық) Облыста 2 қала (Ақтау, Жаңаөзен қалалары), 5 ауылдық аудан (Форт-Шевченко шағын қаласын қоса алғанда), 3 кент, 39 ауылдық округ және 54 ауыл орналасқан. ҚР өңірлік саясатының негізгі қағидаттары Әкімшілік құрылымдарды ірілендіру (аймақ; қалалық агломерациялар; «ақылды» қалалар). Ауылдарда ірі тауар өндірісін құру (ауылды қайта жаңғырту бағдарламалары) Мемлекеттік бағдарламалар Мемлекеттік бағдарламалар – «Қазақстан-2020»; ҚР ЖӨБ дамыту тұжырымдамасы «Жұмыспен қамту-2020», «Нұрлы Жоп» ЖБК»; «100 нақты қадам» Ұлт жоспары және т.б.
ҚР-да ұлттық модель құру талпыныстарына қатысты нәтижелер, жүргізілген салыстырмалы талдау осы процестің оң және теріс жақтарын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді 2-ші кестеде келтірілген. ҚР жергілікті өзін-өзі басқарудың ұлттық моделінде мемлекеттің мәртебесі шетелдік аналогтармен салыстырғанда позициялардың едәуір көп санын көрсетеді (шетелдік модельдердегідей жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуына және оны қолдауға, мемлекеттік билік институттарын құруға және оларды жаңғыртуға қарағанда). Мемлекеттік билік функцияларын беру шектеулі негізде жүзеге асырылады, ал жергілікті өзін-өзі басқару қызметін бақылау заңнама аясында әкімшілік негізде жүзеге асырылады [3]. Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқару құрылымын Маңғыстау облысы Ақтау қаласының үлгісінде көрсетуге болады, оның республикада бүгінгі таңда басқарудың осы саласында тәжірибесі бар. Бір қызығы, қалада бір уақытта халықтың өзін-өзі басқару мәселелерін шешумен айналысатын екі тәуелсіз жүйе жұмыс істейді. Бұл қаладағы жергілікті өзін-өзі басқарудың екінші саласы - өзін-өзі басқару кеңестері түрінде аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқарудың дамыған жүйесі (АҚӨБ). Бұл жүйе 2009 жылы «жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту орталығы» қоғамдық қорының бастамасы негізінде және мәслихат пен қала әкімінің қолдауымен аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқару нысандары (бұдан әрі - ТЖҚ) түрінде өзін-өзі басқару кеңестері құрылған кезде дамыды. АҚӨБ қызметі жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметімен қатар жүрмейді. Керісінше, АҚӨБ жергілікті өзін-өзі басқарудың ішкі құрылымы бола отырып, жергілікті қоғамдастық идеяларын жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметіне біріктіруге мүмкіндік беретін және халықтың шешім қабылдау процесіне қатысу нысаны болып табылатын байланыстырушы тізбек болып табылады.
391
Кесте 2 - Жергілікті өзін-өзі басқару моделінің ерекшеліктері Әкімдік
ҮЕҰ (халық) Мәслихат Аумақтың мәртебесі Ауылдық округ тұрғындарының әкім сайлауына қатысуы ҮЕҰ құруға қатысу Тұрғындар арасынан сайланады Мемлекеттік атқарушы билік органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді Жиын, референдум өткізу арқылы ЖӨБ-ға қатысуға құқығы бар Мемлекеттік органдардың бірыңғай жүйесіне кірмейді, Парламентпен тікелей байланысты емес Референдумдар, халық жиындарын өткізуге қатысу Жиындарды өткізу, референдумдарға қатысу, бенефициарлар алдындағы есептілік Референдумдар өткізу, халық жиындарына қатысу Мемлекет мәртебесі Мемлекеттің атқарушы билігінің төменгі деңгейі ҮЕҰ құруға қатысу Мемлекеттің өкілді билігінің төменгі деңгейі Коммуналдық меншікті, бюджетті басқару Бюджетті қалыптастыру жөніндегі функциялардың бір бөлігін төменгі деңгейлерге табыстау Белгіленген шеңберде бюджетті қалыптастыруға қатысу
Аумақ шеңберінде мониторинг пен бағалауды тік үйлестіру Ауылдық жиындарда әкімдердің есептерін тыңдау жөніндегі құқықтарды беру Аумақтар әкімдерінің есептерін тыңдау жөніндегі құқықтарды беру Аумақтарды дамыту бағдарламаларын (АДБ) әзірлеу, ұлттық стратегияларды, Мемлекеттік бағдарламалар мен жоспарларды іске асыру ҮЕҰ-ның (аумақтардың) мемлекет және халық алдындағы есептілігі Аумақтарды дамыту бағдарламаларын (жоспарларын) бекіту және іске асыру мониторингі
Бұл жағдайда АҚӨБ функциялары келесідей ұсынылуы мүмкін: - басқару, яғни азаматтардың өз қоғамдастығының істерін басқаруға қатысу мүмкіндігі; - коммуникативті байланыс, яғни жергілікті биліктің жергілікті қауымдастықпен байланысы; - дербестік, яғни белгілі бір аумақ халқының проблемаларын жылдам және уақтылы шешу; - жергілікті билік органдарының қызметін бақылау және мемлекеттік құрылымдардың шешімдерін түзету мүмкіндігі. АҚӨБ-дың жергілікті өзін-өзі басқарудан ерекшелігі 3-ші кестеде келтірілген.
392
Кесте 3 - Аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқарудың жергілікті өзін-өзі басқарудан айырмашылығы
Аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқару Жергілікті өзін-өзі басқару Мемлекеттік биліктің нысаны емес Мемлекеттегі билік формасы Ол аумақтық тұтастық негізінде емес, азаматтардың тікелей тұрғылықты жері шегінде жергілікті қоғамдастық аумағының бір бөлігі негізінде құрылады (муниципалитеттер болып табылмайтын елді мекендердің аумақтары, шағын аудандар, кварталдар, көшелер, аулалар және басқа аумақтар) Ол аумақтық тұтастық негізінде, муниципалитеттер болып табылатын аумақтарда жасалады Ол өзінің пайда болуының таза бастамашыл сипатына ие, яғни ол азаматтардың бастамасы бойынша ғана пайда болады Билікті бөлудің міндетті конституциялық тетігі болып табылады Ол қоғамдық сипатқа ие және заңмен қатаң реттелмейді, шешілетін мәселелер ауқымы, аумақтық қоғамдық өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру және қызмет ету тәртібі халықпен дербес анықталады Мемлекеттік сипатқа ие, заңмен реттеледі, шешілетін мәселелер ауқымы қатаң түрде анықталады
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары жергілікті деңгейдегі атқарушы биліктің ведомстволық бағынысты аумағындағы тыныс-тіршілікті, азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғауды, олардың жеке басының қауіпсіздігін, тұрғын үйлерінің, жылжымалы және жылжымайтын мүлкінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді қамтамасыз етеді. Жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі органы ретінде «Ақтау қаласы әкімдігінің Ішкі істер басқармасы»-ның негізгі міндеттері: - жеке және заңды тұлғалардың муниципалитеттің бөлінген және бекітілген аумағын абаттандыру және санитарлық күтіп ұстау ережелерін сақтауын бақылау; - тұрғын үй қорын ұстау, оны уақтылы жөндеу және қысқа дайындық мәселелері бойынша коммуналдық-құрылыс қызметтерімен өзара іс-қимыл жасау; - басқа билік органдарының араласуын талап етпейтін жеке және заңды тұлғалар арасындағы жанжалдарды шешу; - осы қауымдастықтың аумағын басқару аясында мемлекеттік және жергілікті органдардың, сондай-ақ сыртқы ұйымдардың қызметіне қоғамдық бақылау жүргізу; - халыққа және муниципалдық білім беру аумағына қатысты мемлекеттік бағдарламалар мен заң жобаларының қоғамдық сараптамасын жүзеге асыру; - азаматтар мен билік арасында халықтың әлеуметтік, экологиялық, экономикалық, саяси жағдайын және белгілі бір қауымдастық аумағын жақсарту бойынша нақты бастамалар ұсыну түрінде диалог жүргізу [4]. Аумақтық өзін-өзі басқару органдарының көмегімен шешілген міндеттердің ауқымы өте кең және ұзақ мерзімді мәселелерді шешуге көмектесті. ҚБ тиімділігі оның нәтижелерімен өлшенеді, олардың түсінігі 1-ші суретте көрсетілген.
393
Сурет 1 - Қоғамдық бақылауды қолдану нәтижелері
Егер біз қоғамдық бақылаудың тиімділігі туралы айтатын болсақ, онда оны қоғамдық бақылаудың ресми тиімділігі мен қоғамдық бақылаудың әлеуметтік тиімділігіне бөлуге болады. Әлеуметтік тиімділік ҚБ-дың осы немесе басқа формасы әкелген қоғамның пайдасында көрінеді. Осылайша, қоғамдық бақылау тетіктерінің табысты дамуы халықтың мемлекет істеріне үлкен қызығушылығына алып келеді, олардың азаматтық ұстанымын нығайтады, саяси көңіл-күйін өзгертеді және билік пен халықтың жақындасуына ықпал етеді.
жүктеу/скачать 7,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|