ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі

ре біЯ балаға заЯ болған әке
-
чеченің мүчкіл фәлі жҲніндегі фикаьлаЯ жиі ҰчъЯайдъ. 
ӘЯине, мҰнъң Ҳзіндік ръЯ
-
ребепсеЯі баЯ. ПасЯиаЯфал
-
Ят ҕатъмънъң Ұғъмъ бойънча, сек 
еЯкек кіндіксі бала ғана ремыьнъң, Ят
-
сайпанъң, жалғаръ, ҕатъмнъң болачаҕ сіЯегі 
раналған. Рол ребепсі сой
-
жиъндаЯда еЯ баларъ баЯ асалаЯ ең ръйлъ оЯънға осъЯъп, 
оған зоЯ ҕочамес кҲЯресілесін болған.
Міне, “ҔоЯҕъс аса кісабънъң” біЯінчі фикаьръ —
ДеЯрефанҰлъ БҰҕач стЯалъ жъЯ 
оръндай рбжеске ҕҰЯълған:
“Ежелден ҕалъпсарҕан дәрсүЯ бойънча, БаьндъЯ фан жълъна біЯ сой жарп, оғъз 
бексеЯін ҕонаҕҕа чаҕъЯасън еді. БҰл жолъ да ролай ірседі. Сойға сүйеден —
бтЯа, 
жълҕъдан —
айғъЯ, ҕойдан —
ҕочҕаЯ ройълрън деп жаЯлъҕ беЯді. Рол күні біЯ жеЯге 
аҕ осат, біЯ жеЯге ҕъзъл осат, енді біЯ жеЯге ҕаЯа осат сіксіЯіп ҕойдъ. Сойға жиълған 
бексеЯден Ұл баларъ баЯлаЯън аҕ осатға, Ұлъ жоҕ, біЯаҕ ҕъзъ баЯ кірілеЯді ҕъзъл осатға, 
Ұлъ да жоҕ, ҕъзъ да жоҕ ҕонаҕсаЯдъ ҕаЯа осатға кіЯгізді. ҔаЯа осатға кіЯген ҕонаҕсаЯға 
ҕаЯа ҕойдъң есін беЯіп, ҕаЯа киізге осъЯғъздъ. “Не Ұлъ, не ҕъзъ жоҕ жандаЯдъ сәңіЯінің 
Ҳзі ҕаЯғаған, бізде ролай есеміз” деді БаьндаЯ фан.
ДеЯре фаннъң үлъ да, ҕъзъ да жоҕ еді. Ол бҰл ҕоЯлъҕҕа чъдай алмай, ҕаЯа осатдан 
чъғъп кессі. Ҕайғъмен ҕан жҰсъп жъладъ”.
Наҕ оръ аЯада мъҕсап еркеЯесін біЯ жәйіс баЯ. Ирлам діні 67 
әйелді Ұдайъ кемрісіп,
онъ адам ранасъна ҕорпайсънъ мәлім. Сіпсі әйелдің асън да 
айсҕъзбайдъ, “пәленченің әйелі” немере “сүгенченің ҕъзъ” деп күйетінің не әкерінің 
асъмен чаҕъЯадъ. Әйелмен аҕълдарт —
еЯ кірі үчін рҰмдъҕ Ұьс раналғанъ мәлім.
Ал, ежелгі оғъз
-
ҕъпчаҕсаЯ әйелді зоЯ ҕүЯмес сҰсҕан. ҔоЯҕъс аса оръ оҕиғалаЯдъ 
жъЯлаған кезде РъЯ бойъна мҰрълман діні енді ғана есек жайъп келе жасъЯ еді. 
ӘйелдеЯі әлі масЯиаЯфас кезіндегі пЯаволаЯънан солъҕ айъЯъла ҕоймаған рекілді.
БҰған оръ біЯінчі жъЯдағъ ДеЯре фаннъң сойда ҕаЯа осатда осъЯъп, ҕаЯа ҕойдъң есін 
жеп, баларъз болғанъна ҕайғъЯъп ҕайсҕанда әйеліне айсҕан заЯлъ мҰңъ дәлел. Ол 
әйеліне ръЯън айсъп аҕсаЯъладъ, мҰңън чағадъ:
БаЯт галгил бачтм бафси автм сакси
Эвдан цъктп йәЯийанда ралви бойлтм
Соптғънда раЯмачанда ҕаЯа рацлтм
ҔъЯълт
йайа баңзаЯ цасма ҕачлтм
Ҕоча бадам ръғмайна саЯ ағъзлтм
Ктз алмаръна баҕзаЯ ал йанаклтм
Кавтнтм виЯагим дтлагим

ГоЯтЯмиран налаЯ олдъ.
1 
Жолма
-
жол атдаЯмаръ:
Келчі беЯі, баръмдағъ баҕъсъм, үйімдегі сіЯегім, 
Рен үйден чъға беЯгеніңде кҲзіме кипаЯирсей кҲЯінерін 
Собъғъңа сүресін ҕаЯа чачъң баЯ ренің
Ҕорълъп сҰЯған ҕарсаЯъң —
саЯсҕан радаҕ рекілді, 
Ҕор бадам ралра римайсън оймаҕ
-
атъз Ҳзіңрің.
Күзгі алмадай ҕъзаЯъп, жүзіҕ ренің жайнап сҰЯ, 
Пірпеген менің сүйнек
-
ҕатънъмрън, 
Маған не болғанън рен білерін. бе?
АҕъЯъ әйелінің кеңері бойънча ДеЯре фан ач
-
жалаңачсаЯға ҕъЯтаЯ кҲп ҕайъЯ
-
радаҕа 
беЯіп, аса
-
бабарънъң аЯтағъна риънъп, сәңіЯден бала сілейді. КүндеЯдің күнінде әйелі 
боранъп, біЯ бала стадъ. Бала он бер жарҕа соладъ. БіЯ күні дорсаЯъмен аръҕ ойнап 
жүЯгенде фаннъң реміздіксен ҕҰсъЯған бҰҕаръ боранъп кесіп, балалаЯға сап беЯеді. 
БаЯлъҕ балалаЯ ҕачъп кескенде ДеЯре фаннъң Ұлъ ҕоЯъҕпай, дәт бҰҕанъ жҰдъЯъҕпен 
ҰЯъп жъғадъ. Родан бала БҰҕач асалъп кеседі.
1
Кисаби дәдә ГоЯгтд. Баҕъ, 1862, 17
-
бес.
БҰдан кейінгі бессеЯде келсіЯілген Ҳлең жолдаЯъ да кісапсъң оръ барълъмънан 
алъндъ.—
Н. К
- 
68 
БҰған Яиза болған әкері Ұлъна енчі беЯіп, онъ бексеЯ ҕасаЯъна ҕорадъ.
БіЯаҕ ДеЯре фаннъң күнчіл нҲкеЯлеЯі әкерін баларъна ҕаЯръ айдап раладъ. БіЯ күні 
ДеЯре фан аң атлап жүЯіп, Ҳз баларън Ҳзі асыч кеседі. БіЯ рүмдъксъң болғанън жүЯегі 
резген анаръ Ҳзінің ҕъЯъҕ нҲкеЯ ҕъзъмен баларън іздеп жолға чъғадъ. Айдалада елім 
атзънда жасҕан Ұлънъң жаЯаҕасън анаръ аҕ рүсімен емдеп, аман алъп ҕаладъ. Рол кезде 
опаръз некеЯлеЯі. ДеЯре фаннъң Ҳзін ҲлсіЯмек боладъ. БасъЯ БҰҕач әкерінің жатлаЯън 
ҕъЯъп ралъп, ДеЯре фандъ сҰсҕъннан борасадъ.
ҔоЯҕъс аса Бүҕачсъң еЯлігін жъЯлаған екен. БіЯінчі жъЯ оръмен аьҕсаладъ.
БҰл рекілді мосив ҕазаҕ апорънда кҲп ҕолданъладъ. Ҕазаҕ дарсандаЯънда алъп басъЯлаЯ 
орълайша “әтлиеге ас айсъп, коЯаранға ҕой айсъп” аса
-
бабалаЯ ҕабіЯіне сүнеп айсълған 
кҲп сілексеЯден кейін баЯъп ҕана стъладъ. Орълайча ҲміЯге келген болачаҕ басъЯлаЯ 

Ҳре келе ел
-
жҰЯсънъң ҕоЯғанъ, ҕамҕоЯчъръ болъп чъғадъ. Ҕазаҕ фалъҕ апорънда 
ЕЯсҲрсік, Алпамър риьҕсъ басъЯлаЯдъң бәЯінің стълтъ оръ дәрсүЯге ҕҰЯълған.
ЖъЯда ДеЯре фаннъң Ҳзі рекілді әйелінің де роңъна еЯскен ҕъЯъҕ некеЯ ҕъздаЯъ баЯ. 
Рондай
-
аҕ баларънъң жаЯаҕасън анаръ Ҳзінің аҕ рүсімен емдейді. ЖъЯда аЯфаизм рҲздеЯ 
кҲп. МҰнъң бәЯі БҰҕач басъЯ стЯалъ жъЯ есе еЯсе дәтіЯде, алғачҕъ ҕатъмда айсъла 
барсағанън аңғаЯсадъ.

жүктеу/скачать 22,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: