epyi  де утымды шыккан. Елубайдыц eMip,  Ka3ipri

Эдеби сын тарихы
515
да, алга баскан арбасыныц децгелегше таяк тыгатындар да аз болмаса керек... Алайда, б1збен 
сухбатында жеке басыньщ екпе-наласы емес, халкымыздыц жанындагы парасатын айтып, ой 
башскен оныц улкен журектшгше китей тэнп болдык» - деген жолдарда сухбат журпзген
З.Жуманова ултын суйген Смагулдыц бейнесш жаркырата тулгаландырады.
З.Жуманова С.Елубаймен эцпмеш непзшен рухани 
OMip 
тещрепнде ербтое, «Терезелер», 
«Сэу1рдщ ак тацы», «Казбауыр булттар», «Эйел шырагы», «Жердщ тузы», «Кулжа жолы», 
«Сез1м патшалыгы» атты прозалык шыгармалар жазган Шэрбану Кумаровамен сухбатында 
басты назарда эйел жазушыныц шыгармашылык жолына, кыр-сырларына аударыпты. Автор 
мунда да эцпмелесш отырган каламгердщ езш д к ерекшелктер! жайлы osi айтпай, сурет- 
керге сурактар койып, сейлетш отырган; сонымен 
6ipre 
Б. Тогысбайулыныц, Б.Нуржекеулыньщ, 
Т.Молдагалиевтщ кыска пшрлер!мен шектелген.
Артымыздан epin келе жаткан жас прозашыларга не айтар едщп деген сауалга Ш.Кумарова 
«Былай жаз» деп акыл айтудан аулакпын. Дегенмен, оларга айтар апалык алгашкы тшепм -
усак-туйекп энпме ете берудщ кажет! жок, такырып аясын кецейтсе болды.
Екшшщен, тш колданысын дурыстаса, кейб1реулер касац, таптаурын газет тш м ен жаза 
беред!. Тш деген - тещз, мухит, ол шалкып, толкып, кубыла ойнап туруы керек. Ец бастысы, 
каламгер кыз-келшшектер оздершщ шыккан тобес1н аскар шын деп тусшш, рухани токы- 
рауга ушыраудан аулак болса екен...» («Казак «дебиетЬ, 13.07.2007) - деген тшек биадрштг
Ш.Кумарова умгг арткан cuuiici Роза Муканова да «Керкем сез кенерген сезге айналма- 
сын десек» («Эдебиет айдыны», 29.11.2007) тещрепнде 6ipa3 ойлар айтыпты. Ол «Казактыц 
сез куд
1
рет
1
образдылыгында. Казак сезшщ касиеттш п, уткырлыгы, еж етп п, батырлыгы, 
кемецгерлт керкемсезбен гана аныкталады... Тш керкемдш урпактан урпакка керкем эде­
биет аркылы жалгасын табады. Ал керкем тш - нактылап айтканда, жанньщ лэззаты, жанньщ 
гарыштык aye'ii гой. Мысалы, Магжан, Мукагали, Тэкен тшшщ керкемдш - музыка деген 
болар ед1м» - деп, толганыпты.
Жазушыцыз «Эдебиетке окырман сенген кезде, езшщ дертшщ шипасын Эдебиетген тап- 
кан кезде Эдебиет керкейед1, еонынан халыкты eprin алады, бедел1 артады. К у п т эдебиет 
окырманныц сешмше ене алады. Ал, 
KepiciHiue, 
окырман талгамы кушейга, эдебиеттен 
бшктеп кеткен туста Эдебиет кулайды. Керек десещз, Эдебиет сол когамга масыл боп ке- 
ршедь Эдебиеттщ беделшщ 
Tycyi 
- Эдебиеттщ кулдырауы деп ойлаймын» - дегенше сезаз 
иланасыз.
Эдебиеттщ соцгы толкыны хакында «Менщ суйсшш окитын акыным Маралтай болды. 
Маралтайдыц «мшездЬ> кездеп елецдершен гажап cyperrepjii коретшмж. Танакез 1лиясо- 
ваныц елендерш унаттым, макала жазганым да бар. Оныц елендер1 проза сиякты тагдырдыц 
драмалык тустарын сен;црш керсетуге бешм. Олещ терец, ойлы келедь Лира К°ныстыц ежет 
ойлары, сын макалалары унады» - деген.
«Мен ойлаймын, куд1рел кушп Кудай-Тагала эдебиетп жаратпаса, жазушы дейтш езшщ 
суйкп кулын жарытпаса, мына жарык дуниеш элдекашан тунек басып кетер ед
1
. Дуниеш 
билейтщ - сез. 1нжщде де «Сез - ец 6ipirani» деп жазылган. Кунделкп жокшыльштыц орнын 
толтыра аласьщ, ал рухани олкылыктьщ орнын толтыру мумкш емес. Жылдар бойы жинаган 
мэдениетп, рухани байлыкты 
6ip-aK 
сэтге жогалтьш алуга болады, ал оньщ орнын толтыру ушш 
ондаган, бэлюм жуздеген жылдар керек. Рухани байлыкты жасаушылардыц алдыцгы легш- 
де жазушылар тур» («Казак эдебиеп», 03.08.2007). Бул жолдар жазушы Сэбит Досановтыц 
Эдеби газетке берген сухбатынан алынып отыр.
Газет 
Tunnici 
З.Жумановамен эцпмесшде Сэбит каламгер, оныц когамдагы орны туралы 
«нагыз шын жазушы турмеге камап койса да, катал жаза колданамын десе де жазбай отыра 
алмайды. Жазушы болуцыц алгы шарты - ец 6ipimni, киел1 онерге кол созган адамньщ табигат 
берген таланты болуы керек. Алайда бул талантыц болса болды, окуцыц, (зденудщ кажен жок 
деген ой тумайды. Жазушылык енерд
1
кыранга тецесек, 6ip канаты - талант та, екшпп кана­
ты - енбек. Жазушыныц табиги таланты болмаса, тшд
1
ж етк 6uiin, шебер мецгеру де аз. Ка­
ламгер мен халык - епз. Нагыз жазушы кептщ кекешндеп ойын тап басып айтып, халкыныц 
жогын жоктауы керек. Адам жаныныц инженер! болу ушш адамды суйе 6uiyi шарт. Адамдар- 
ды жек керетш, улкен азаматтыгы жок адамнан улкен суреткер де шыкпайды. Жазушы халык- 
тьщ камын ойламай тура алмайды» - деген.
«Спдщ жаньщызды мазалап, журелщзд! толгандырып журген ойларга» С. Досанов «Ка- 
3ip 
мынау жаИандану келе жатыр, баска да неше алуан апаттар бар. ... адамдар мен адамдар-

516
Дандай ЫСКАК,¥ЛЫ
дыц арасы алшактап кетп. Адамнын жаны касанданып барады. Казакта керемет ею сез бар едк 
уят болады, обал болады деген. Соны да умытты кейб1реулер. Адамдардыц жан дуниелер1 
жутацданып, жудеп бара жаткан шакга элемд1 апаттан куткаратын - енер. Адамзатгы куткара- 
тын - эдебиет. Адам енер мен эдебиетке негордым жакын болса, ол солгурлым жасампаздьщ- 
ка жакын болады, ол алыстаган сайын жойымпаз болады» (сонда) - деп, теб1ренедг
Жазушыныц ойынша, б1зд1ц когамымызга улттык идеология жетюпейдг «Идеологиясыз 
мемлекет бола ма, жалпы. Менщ ойымша, идеологияныц Heri3i - улттык идеология болуы 
керек. Кецестк кезевдеп идеологияны немен толтыруга болады. 
EipiHuii 
- улттык идеямен. 
Алдымен тш, дш, дш (дшд1 тек дш деп карамау керек). Еюнпй, Абайдыц кара сездер1 - улт­
тык идеологияныц алтын казыгы деп ойлаймын».
С.Досановтыц жеке басына, шыгармашылык жолына, жалпы эдебиетке катысты койылган 
бес сурактыц жауаптары «Карудыц ец улкеш калам» деген такырыптьщ тещрегшде токайлас- 
кан. «Карудыц ен улкеш калам», «Нагыз жазушы турмеге камап койса да жазбай отыра ал­
майды, «Адамзатты куткаратын - эдебиет», б1здщ «идеологияныц 
Heri3i 
улттык идея болуы 
керек» деген жазушыныц сухбатынан ултын, ултгык эдебиетш суйген азаматгыц журекжар- 
ды 
nkipflepi 
букпеаз ортага салыныпты.
Тэуелаздк жылдарында езшщ котам, эдебиет жайлы етюр пшрлер1мен баспасез бетшде 
жш кершген каламгердщ 
6ipi 
- Эюм Тарази. «Казак эдебиетЬ газетшщ тш н й а Айнара 
Ашанованыц «Сез киесЬ> («Казак эдебиеп», 32.12.2008) такырыбымен дайындалган материал 
езшщ композициялык курылымымен кезге туседг Мунда Э.Таразидщ эр жылдарда баспасез 
бепнде жарык керген сухбаттарыныц imiHeH эдебиет жайлы айткан пшрлершен узвдшер 
топтастырылган. Кыска юркпеден соц, эдеби газетте эр кездерде жарияланган 5 сухбатгын 
айшыкты ойлармен, пайымды пшрлер1мен сугарылган тустарымен таныстырган тш ш соцы- 
нан авторга ею сауал койган. Бурын осындай пшрлер айтып еднцз, каз1р соган калай карайсыз 
деген сауалга Э.Тарази ез ойын еш езгертпегенш айта келш, «Мен каз1р эдебиеим1з 
eui6ip 
токтаусыз дамып бара жатканына кэмш сенемш. Прозада, позияда, драматургияда б1зд!н 
эдебиепмп ешуакытга токырап калган емес» - дептг
Е л м з егемендк альш, элеуметтк, рухани ем1р1м1зде уж ен езгергстер болуымен 
6ipre 
оньщ 
сыны да когамдагы алар орны да бэсецси тусп. Бурын рухани ем1рде эдебиет кеш басшы 
болса, жаца заманда журналистика алдыцгы катарга шыкты. Баспасез бепнде eMip суретш 
эдеби сын жанрларыныц ш ш де сухбат жанры ем1ршендк танытты. Эдебиеттщ 
6ip 
гана та- 
кырыбын каузап жазатын сынныц непзп жанрлары саналатын рецензия, макалага 

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: