Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган

34
Дандай ЫСКАК?ЛЫ
деген жолдармен басталады. Автор 1916 жылгы 25 июнь жарлыгынан кешн «казак халкы 
кан жылады, бэр1м1зден артыгырак кыргыз бауырларымыз кыргынга ушырады» дей келш, 
соларга каржылай кемек керсету максатымен «Оян казактыц!» калган 1000 данасын сатып, 
одан тускен каражатты кыргыздарга кемек ретшде беруш шешкенш айтады.
«Казак» газетшщ 1915 жылгы110 нем1ршде Семейде еткен эдебиет кенп туралы хабар 
басылган. Сонда «Казак эдебиет1 жайынан» баяндама жасаган Р. Мэрсековтщ ce3i газеттщ 
112-113 нем1рлершде бершдо. Макала букш казак эдебиетшщ тарихына шолу туршде жазылган. 
Автор мэселеге юркпестен бурын «эдебиетке». «Эдебиет сез» деген магынада. Сез дегенмен 
сездщ еез1 болады. Сездщ сырты шырайлы, сынды болып, iuii магыналы, ойлы болса, сонда 
ол эдебиет болып табылады»58 - деген аньщтама 6epin, «халыктыц ойлаган ойын niKipiH 
бищретш, муцын, муктажын керсететш - осы эдебиет. Бул - журттыц айнасы. Халыктыц 
T ypi, 
калпы, салты 6api сонда кершш турады» деп керсетедь
Р. Мэрсеков казак эдебиетшщ тарихын уш дэу1рге белген. «BipiHini дэу!р1 - есю замандагы 
казак арасьша жазу таралмай тургандагы кез». Бул кездщ эдеби улгшерше «Калкаман-Мамыр» 
ацызын куй ацыздарын Орынбай, Кенпймбай, Этеулы, Айман, Шолпан, Больщ кыз сиякты 
акындарды, уш жуздщ улы билер1 Теле, Кдзыбек, КаражИт билерд! келпрген. Еюнни дэу1р 
«жазудыц халык арасына кеб1рек таралган заманы делшген. Бутан Абайга дейш п кезен 
жаткызылган. «0ст1п эдебиет1м1здщ темендеп, тш болса кедейленш бара жаткан уакытта 
ардакты Абай маркум шыгады. Казак эдебиетш керкейтш, турленд1рш, сез Kaflipi кетш бара 
жаткан уакытта сыртына ец 6epin, ш ш е жан юрпзш, сез кад1рш таньггкан осы Абай болады»59
- деп жазады автор. Абайдан кешнп кезенд1 уншшй дэу1рге жаткызган. Абайдьщ «0лец - сездщ 
патшасы, сез сарасы», Ыбырайдыц (Алтынсарин) «Энер, б ш м бар журттар» елендерш осы 
кездщ узд к ynruiepi реинде мэтшш толык келпрген. Шолу «Ещп мунан былай сез 
Kaflipi 
улгайып, елец KepeKTiri байкалып, езге журттар да кандай болса, б1зде де сондай болар деген 
уманен сезд! аяктаймыз» деген сездермен бтсен.
«Казактыц» 1916 жылгы 64 нем1ршде жарияланган «Эдебиет1м1зге кез салу» атты мака­
ланыц такырыбы эдеби шолу сиякты кершгенмен де проблемалык макалага жатады. Мунда 
непзшен ею мэселе - казак т ш мен эдебиет1 кай багытта дамуы керек - кетершедь Автор 
«Эдебиет1м1з унин жаца тш, жаца казакша эдеби тш тургызу лэз1м» дейд! де «Ka3ipri казак 
т ш ушш жаца сездер, жаца турлер, жаца кестелер жетпейдц дурыс, казак тш баска ту р к
тщцерше Караганда самобытность - езд к жагынан байырак Ьэм тазарак. Казак т ш аныкгаган- 
да, гибкость - икемдшгше, плавность - агымы тепсппнде. Радлов секшд1 туркшшдердщ 
ойынша, еуропа тшдершен франк тш м ен тец» - санайды.
Ал «Эдебиет эркашан турмыстан айрьшмай, кол устасып 6ipre кетсш. Турмыстыц ap6ip 
сазьша эдебиет жангырык - сез кайтарсьш халыктьщ эрб1р кайгысьга эдебиет айнадай керсетсш. 
Седщ кыскасы, эдебиет турмыспен берк байлаулы болсын» - дей келш, баскалардан улп алу 
мэселесш кояды. «Eniicrey дэу1рш басымыздан кепнрмей кете алмаймыз, 6ipaK юмге 
epyiMb
макулырак? Юмге ерсек заманга, логика-мантикка да тура келер? Бул мэселеш мен орыс-Еуропа 
мэдениетше еру макулырак болар деп ш е п тм » - дейд! автор, вйткеш Токай, Гаспринский, 
Абайлар орыс эдебиетшен уйренш барып, дацкы шыкты. «Еуропа мэдениетшщ 6ip асьыы дух 
критицизма - рух сыны, бул б!зд1 журе алмайтын туйыкка, шыга алмайтын шыцырауга алып 
кетпес. Ел1ктеу1м1з елшеуден шыгып бара жатса, рух сыны 6i3fli жаца квз1м1зд1 ашып, катамызды 
керсетер. ЭдебиетМздщ атасы Абай бул жолдыц коркьшышсыз, б1здщ ушш пайдалы екендптн 
сез1п, сол жолга бурылды. Эйтпесе Абай ушш араб-парсы жолы да ашьщ едЬ> - деген сиякты 
ез ойларын ортага сала отырып, окырманды осы мэселе тещ репнде пшрлесуге шакырган.
Казак ауыз эдебиетш жинап, зерттеушшердщ алгашкы лепнде болган Ахмет Баржаксин 
Г.Н.Потаниннщ эдебиет улгшерш жинау экспедициясына (1913) катысып, ею мындай (1710) 
макал-мэтел жинап, соныц ш ш ен

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: