Ўзбекистон республикаси
-дек\-дай қўшимчасини келтириш билан юз беради. Бошқача айтганда шахсий муносабат ўхшатилган нарса-ҳодисага -
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
- Бұл бет үшін навигация:
- -ча, -чоқ, -чак
- Эркалаш шакли
| -дек\-дай
қўшимчасини келтириш билан юз беради. Бошқача айтганда шахсий муносабат ўхшатилган нарса-ҳодисага - чак, -чоқ ни қўшиб кичрайтириш орқали юзага келади. Масалан, қўғирчоқдек қиз, қўғирчоқдай бола, келинчакдай баҳор, сулув келинчак, шўх қўзичоқ. Мисол: 1. Шу ёшлик, шу чирой, умринг баҳори, Сарғайиш билмасин сулув келинчак . (Зулфия). 2. Саман тойчо қ ниҳоят йилқиларга келиб қўшилганида Турғун билан Танабой уни тинч қўйишди (Ч.Айтматов). 3. Тўйган қ ўзичоқдай ухлаб ётар эди (А.Қаҳ.). Баротни кўринглар қўғ ирчоқдек ясанган бойваччани қўлга туширибди (З.Самадий). -чак, -чоқ қўшимчаси баъзан қўшилган сўз орқали ифодаланган нарса-буюмни кўрсатувчи сўз метафорик равишда ишлатилиб, у орқали киши тушунилади. Сўзловчи бу ўринда нарса-буюмни кичрайтиш эмас, балки метафора орқали ифодаланган кишига нисбатан шахсий муносабатини, ўз ҳис-ҳаяжонини ифодалашни мақсад қилиб қўяди. Масалан: 1. Қарангки, менинг ўрнимни ақли норасо мана бу қўғирчоқ эгаллабди! (Р.Тагор). 2. Сиз, қўзичоқларим , фуқаронинг пешвоси бўласиз ... (Ғ.Ғулом). 3. Ҳа, тойчоғим , нега ухлмаяпсан? (Ч.Айтматов). 4. Алла болам, алла-ё, қўзичоғим алла-ё, Эркин юртда туғилган қулунчоғим алла-ё. (Қўш.). Ҳозирги ўзбек тилида ўргимчак, беланчак, сўкчак, лўпчак, бурчак, луччак, кемирчак; мунчоқ, арғимчоқ, қўғирчоқ каби -чак, -чоқ морфемали сўз борки, у лексик морфема ва қўшимча морфемага ажратилмайди, демак, тарихий сўз ясалиши ҳодисаси сифатида изоҳлаш мумкин. Демак, да шахсий муносабат категориясининг бир кўриниши бўлган кичрайтириш шакли -ча, -чоқ, -чак қўшимчасидан иборат бўлиб, у луғавий асоснинг лексик маъносига алоқадор бўлган кичрайтириш, 255 кичрайтириш-эркалаш ва киноя-камситиш маъносини ҳосил қилади. Киноя-камситиш маъносини нутқий шароит ва оҳанг юзага келтиради. Эркалаш шакли . Ўзбек тили, бошқа туркий тилдан фарқли ўлароқ, эркалаш маъносини ифодалаш учун махсус-яъни кичрайтириш билан алоқадор бўлмаган қўшимчага эга. Ўзбек тилида хилма-хил лексик маъноли дан эркалаш шакли ясаш мумкин. Бу гуруҳга кирувчи шахсий муносабат шакли сўзда, асосан, эркалатиш маъносини келтириб чиқариш учун хизмат қилади. Аммо у нутқий шароит, урғу, оҳанг билан боғлиқ равишда кичрайтириш, пичинг, кесатиш, киноя маъно оттенкасини ифодалашда ҳам иштирок этади. Отнинг эркалаш маъносига эга бўлган луғавий шакли жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|