Ўзбекистон республикаси
) шаклдагига нисбатан тескари нисбатда. Эгалик шакли
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
| 0
) шаклдагига нисбатан тескари нисбатда. Эгалик шакли. Туркий тиллардаги эгалик категорияси маъновий хусусиятига хос талқинни умумлаштирган ҳолда категория умумий грамматик маъносини «ҳоким мавқедаги от ёки от вазифасидаги сўзни қаратқич келишигидаги отга ёки от вазифасидаги сўзга боғлаш ва шунга дахлдор маъновий муносабатни ифодалаш» деб таърифлаш мумкин. 1 Шунингдек, тадқиқотларда категориянинг бир нечта ички тармоғи ҳам фарқланади. Хусусан, туркийшунос С.Иванов эгалик категориясининг изофали бирикмадаги, сифатдошдаги ва, шунингдек, гапнинг партитив бўлаги таркибидаги маъносини категория умумий моҳиятининг алоҳида- алоҳида турланиши сифатида ажратади. 2 Ҳ.Неъматов қарашида эса партитив қарашлилик ва шахс-сон оралиқ маъноси фарқланади. Биз эгалик категориясининг тадқиқотчи Ш.Шаҳобиддинова томонидан тикланган 3 умумий грамматик маъноси асосида учта – « мансублик», «шахс- сонга ишора» ва «партитив» оралиқ грамматик маъносини фарқлашни маъқул кўрамиз. Бу оралиқ грамматик маъно турли қуршовда ва турли луғавий ҳодиса билан воқеланиши асосида алоҳида нисбий моҳият сифатида намоён бўлади. 1 Нигматов Х.Г. Функциональная морфология тюркоязычных памятников ХI–ХII вв. –Т.: Фан, 1989; Иванов С.Н. Тюркские атрибутивные конструкции с показателем относительной связи // Ученые записки Ленингр. ун-та. Серия востоковедческих наук. вып. 11. 1959; Шаҳобиддинова Ш.Ҳ. Грамматик маъно талқини ҳақида: филол. фанлари номз. ... дисс. автореф. –Самарқанд, 1994; Ўзбек тили грамматикаси. 1- том. –Т.: Фан, 1975; Дмитриев Н.К. Категория принадлежности // Исследовании по сравнительной грамматике тюркских языков. Ч.II. –М., 1956; Иванов С.Н. К истолкованию категории принадлежности // Сов. тюркология. 1973. -№ 1; Севортян Э.В. Категория принадлежности // Исследование по сравнительной грамматике тюркских языков. Ч.II. –М., 1956. 2 Иванов С.Н. Тюркские атрибутивные конструкции с показателем относительной связи // Ученые записки Ленингр. ун-та. Серия востоковедческих наук. вып. 11. 1959; Иванов С.Н. К истолкованию категории принадлежности // Сов. тюркология. 1973. -№ 1; Иванов С.Н. Очерки по синтаксису узбекского языка. –Л.: Изд-во Ленингр. ун-та, 1959. 3 Шаҳобиддинова Ш.Ҳ. Грамматик маъно талқини ҳақида: филол. фан. номз. ... дисс. –Бухоро, 1993. 165 Эгалик категорияси оралиқ грамматик маъносини фарқлашда ҳам унинг умумий грамматик маъносини тиклашдаги каби синтактик, морфологик ҳамда луғавий ҳодиса тажаллиси мураккаб ҳолатда қоришиб, масала моҳиятини беҳад чигаллаштиради. Масалан, изофали бирикувда эгалик категорияси нафақат «мансублик» оралиқ грамматик маъносинигина намоён қилади, балки унда шахсга ишора қилувчи морфологик, тобеликни кўрсатувчи мураккаб синтактик мазмун ҳам ҳамкорлик қилади. Шунингдек, сўзнинг луғавий маъносига боғлиқ равишда турли маъновий муносабат қоришган ҳолда юзага келади. Тадқиқотчининг бундай маъновий муносабат сонини элликтагача етказгани маълум. 1 «Мансублик» оралиқ грамматик маъноси категория шаклининг (И қ.к. - И э.қ. ) лисоний синтактик қолипи турида воқеланади 1. Наҳотки шу оламшумул ишларда менинг ҳам улушим бўлса. 2. Унинг бригадаси Моҳидилнинг бригадасига қараганда анча олдинда . Қолипда семема умуман исм туркумидан бўлиб, оралиқ грамматик маънонинг хусусийланиши исмнинг тармоқланиши асосида бўлади. Натижада хусусий грамматик маъносигача иккинчи босқич тармоқланиш, яъни иккинчи босқич оралиқ грамматик маъноси ажратилади. Масалан, оралиқ грамматик маъно 1 1 да аниқланмиш мавқеида шахс маъносига эга бўлмаган нарса-предметни ифодаловчи келиб, бунда «мансублик» оралиқ грамматик маъноси ҳақиқий муайян соф эгалик тарзида хусусийлашади: жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|