Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
| Мажҳул нисбат.
Мажҳул нисбатда ҳам орттирма нисбатда бўлгани каби аниқ нисбатдаги феъл субъекти таъсирга учрайди. Аммо мажҳул нисбатдаги феъл янги объектга эга бўлмайди, асос қурилманинг воситасиз тўлдирувчиси субъектга айланади. Шундан келиб чиққан ҳолда, мажҳул нисбат умумий грамматик маъноси «соф мажҳул», «нофаол мажҳул» ва «шахссизлик» оралиқ грамматик маъноси орқали нутқий воқеликка айланади. Шаклнинг «соф мажҳул» оралиқ грамматик маъносини ўтимли- натижасиз феъл фарқлайди. 1. Бу қий-чув орқасидан меҳмонларга қуюқ- суюқ тортилди . Мажҳул нисбат шаклидаги феъл икки кенгайтирувчили бўлиб, асос лисоний синтактик қолипнинг «фоил» аъзоси ифодаланмайди ва ноаниқлигича қолади: [Бажарувчи + Феъл + Oт] Кўринадики, берилган мисолда ҳаракат бажарувчиси номаълум ва ифодаланмаган бўлиб, асос қурилма ( (кимдир)қуюқ-суюқ берди )даги тўлдирувчи субъектга айланади. Демак, мажҳул нисбат шакли «соф мажҳуллик» оралиқ грамматик маъноси билан воқеланганда асос қурилманинг бошқаруви ҳам ўзгариб кетади. Қуршов оралиқ грамматик маънони воқелантиришда феъл типи умумий луғавий маъносига ҳамкорлик қилади. Шаклнинг «нофаол мажҳул» оралиқ грамматик маъносини ўтимли- натижали феъл воқелантиради. 1. У Кароматни қонга бўялган паранжисига ўраб, ердан кўтариб олди-да, бағрига босиб уйга жўнади. (Ҳ. Ғул.) оралиқ грамматик маъно воқеланиши учун [Бажарувчи +Феъл м.н. + Oт вос. ж.к. ] қуршови талаб этилади. Бунда мажҳул нисбат оралиқ грамматик маъноси учун икки кенгайтирувчига зарурат сезилади. Баъзан восита кенгайтирувчиси норелевант аъзо бўлиб, оралиқ грамматик маъно учун бир кенгайтирувчили қолип ҳам етарли: [Бажарувчи + Феъл м.н. ] Мисолдан маълум бўладики, мажҳул нисбатдаги феъл ифодалаган ҳаракатда асос қурилма фоили эсланмайди. Ҳаракат объект( Каромат, одамлар) га пассив объект эмас, балки нофаол фоил сифатида қарайди. Шунингдек, ҳаракат бирор ташқи куч таъсирида юз бермаётганлиги ҳам 178 англашиб туради. Агар бажарувчи сифатида асос қурилманинг воситасиз тўлдирувчиси намоён бўлса, бунда «нофаол мажҳул» ва «соф мажҳул» оралиқ грамматик маъноси фарқланиши учун контекст талаб қилинади. Масалан, (очилмоқ) феъли эшик очилди ва эшик (бирор киши томонидан) очилди бирикувида воқеланса, лисоний қолип унинг бирида «нофаол- мажҳуллик», иккинчисида «фаол мажҳуллик» маъноси воқеланаётганлигига ишора қилади. Мажҳул нисбатнинг «шахссизлик» оралиқ грамматик маъносини ўтимсиз фаол феъл фарқлайди ва воқелантиради: 1. Бугун стадионга борилади. Маълум бўладики, мажҳул нисбатда феълнинг «мажҳуллиги» фарқли хусусиятга эга бўлиб, «соф мажҳуллик» оралиқ грамматик маъносида бажарувчи тасаввур қилинади ( қуюқ-суюқ (кимдир томонидан) тортилди ) ). «Шахссизлик» оралиқ грамматик маъносида бажарувчини тиклаш имкони йўқ ( Бугун (масалан, Салим томонидан) стадионга берилади) . Демак, феъл «шахссизлик» оралиқ грамматик маъносини воқелантирганда қолип [Феъл м.н. ] тарзида бўлиб, феъл «фоил» кенгайтирувчисига эга бўлиши ва гапнинг эгаси бўлиши мумкин эмас. жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|