Кафедра Стройтелства и стройтелная инженерия
жүктеу/скачать 264,08 Kb.
|
|
Институт ____ ИАиС________________________________ Кафедра _Стройтелства и стройтелная инженерия_____ СӨЖ
Тақырыбы: Радиоактивті сәулелерден қорғаныс_______________________
Оқытушы:Нурулдаева Г. Ж. Студент: Тасболатов Ө Мамандығы:Құрылыс инженері Тобы:_СИ22-4К Алматы 2023ж Мазмұны Радиоактивті сәулелер кейде радиация немесе иондағыш сәулелер деп аталады. Олардың кинетикалық және электромагниттік энергиялары үлкен шама құрайды. Сондықтан ондай бөлшектер жолындағы денелердің атомдары мен молекулаларының химиялық-физикалық касиеттерін өзгертіп иондайды, олардың араларындағы қалыпты байланыстарды үзеді. Сөйтіп, биологиялық денелер де, басқа табиғи денелер де өзгеріске ұшырайды. Әсіресе тірі табиғат: адам мен жан-жануарлар, өсімдіктер мен басқа да тіршілік иелері зор зардап шегеді. Атом бомбалары мен уран кеніштерін айтпағанның өзінде, атомдық реакторлар мен атомдық электр станциялары да радиацияның көзі болып табылады. Сондай-ақ Күн радиациясының, ғарыштан келетін басқа да бөлшектердің зиянды әсерін де білуіміз қажет. Ол үшін изотоптардың сәуле атқылау белсенділігін, сондай-ақ радиацияға душар болған денелердің алған сәулелерінің мөлшер-дозасын нақты білу қажет. Қандай доза шегінде жұмыс істеуге болады, қандай доза денсаулыққа зиян немесе адам өміріне қауіпті деген сұрақтарға да жауап беруіміз керек. Иондағыш сәулелерден қорғана білу үшін олардың өтімділік қасиеттерін білген жөн. Радиоактивті изотоптармен жұмыс істегенде, олардың өтімділігіне орай тиісті қауіпсіздік ережесін бұлжытпай орындау керек. Альфа-бөлшек парақ қағазға тұтылып, одан өте алмайды. Алайда адам терісінде қалып қойса немесе ішкі органдарына тыныс жолымен, яғни жеген тағамы арқылы етіп кетсе, өте қауіпті. Бета-бөлшектердің өтімділік қабілеті үлкен. Олар адам ағзасына 1—2 см тереңдеп ене алады. Алайда бірнеше миллиметр алюминий қаңылтыры оны толық жұтып алады. Гамма-сәуленің өтімділік қабілеті аса күшті. Сондықтан одан қорғану үшін корғасынның немесе бетон плиталардың калың қабаты пайдаланылады. Изотоптардың активтілігі (беменділігі) деп олардың бір секундта ыдыраған ядроларының санын айтады. Активтіліктің өлшем бірлігіне беккерель (Бк) алынды. Бұл бірлік активтілікті ашқан Беккерельдің құрметіне аталған. Мысалы, қандай да бір заттың 1 с ішінде 504 ядросы ыдыраса, оның активтілігі 504 Бк болады. Ертеректе активтілік бірлігіне кюри (Ки) алынған еді. 1 Ки = 3,7 • 1010 Бк. Тірі ағза клеткаларының радиациядан алған энергиясы мол болған сайын, олардың биофизикалық қасиеттері өзгеріп, тіпті генетикалық деңгейдегі бұзылуы арта береді. Сондықтан радиацияның ағзаға беретін энергия мөлшерін бағалай білудің маңызы зор. Радиацияның ағзаға беретін энергия мөлшері сәулелену дозасы деп аталады. "Күн өтіпті" деген халық диагностикасы мен "сәулелік ауру" деген қазіргі медицина диагностикасы арасында тура байланыс бар. Жаздың ыстық күндерінде білмеген адамға ерсі көрінгенімен, өзбек пен тәжіктің ала шапан киюінде, қырғыз бен түрікменнің ақ киіз қалпағы мен елтірі бөрігін, дала қазағының түйе жүн шекпенін тастамауында, халықтың радиациядан қорғануының ғасырлық тәжірибесі жатыр. Күні шуақты елдердегі әйелдердің бетін, денесін бүркеп жүруінің де бір сыры осында жатыр. Шынында да, Күн бетінен келетін радиация біркелкі емес. Алапат қысым, ғаламат температура жағдайында Күн төсінен ыстық плазма оқтын-оқтын буырқана атқылап, жүздеген мың километрге шапшып, төңірегіне тарайды. Осындайда өте өтімді күн радиациясынан денені қорғамау денсаулыққа зиян келтіреді. Дененің бір килограмында жұтылған радиация энергиясының мөлшері жұтылған доза деп аталады: D=E/M мұндағы Е—ағзада (денеде) жұтылған радиация энергиясы, яғни сәулелену дозасы; m—дененің массасы. Жұтылған дозаның өлшем бірлігіне грей (Гр) алынады: Қоршаған ортада табиғи радиация (ғарыш сәулесі, радиоактивті элементтердің шығаратын сәулелері) әрқашан болған, бар және бола да бермек. Оны радиацияның табиғи фоны дейді. Ондай фон қоршаған ортадағы барлық денелерде, соның ішінде адамда да бар. Табиғи фонның есебінен бір адам жылына 2 • 10 3 Гр радиация алады. Радиоизотоптармен жұмыс жасайтын адамдар үшін бір жылдық шекті босатылған доза (ШБД) 0,05 Гр-ден аспауы керек. Қысқа уақытта алынған 3—10 Гр адам өміріне аса қауіпті. Елді мекен тұрғындарының бір жыл ішінде алатын шекті босатылған дозасы 5 • 10~3 Гр = 5 мГр-ден аспауы тиіс. Айналадағы ортаны радиация қалдықтарымен ластау — адамға да, табиғатқа да жасалған зиянкестік. Сондықтан атомдық реакторлар мен атомдық электр станцияларын салуда, уран өндіруде, олардан шығатын радиоактивті қалдықтардан сақтануды ескеріп, жеті рет өлшеп, бір рет кескен жөн. Атом энергиясын қауіпсіз өндіру адамзатқа қойылып отырған үлкен сын, онсыз өркениеттің өрге басуы мүмкін емес. Алайда радиоактивті қалдықтарды залалсыздандыру немесе қауіп келтірместей етіп сақтау адамзат алдындағы ең күрделі мәселелердің біріне айналып отыр. Бұл мәселелерді оңтайлы шешу үшін ұлттық деңгейде арнайы радиациялық қауіпсіздік шаралары қабылданып, іске асырылуы керек. Кіріспе Радиация көп адамдар үшін өте қорқынышты термин құсап сезіледі. Іс жүзінде радиация деген не? Радиация - дегеніміз энергияның толқын және бөлшек (өте ұсақ) түрде ауаға және денеге (физикалық дене) таралуы. Радиация бірнеше топқа бөлінеді: Электромагниттік радиация, мысалы, микротолқындар (тамақ жылытатын пеште болады), инфрақызыл сәулесі (лаборатория да көп қолданылатын инструментте болады), күн сәулесі, ултракүлгін сәулесі, рентген сәулесі және гамма радиация. Бөлшекті радиация - бұған алфа радиация, бета радиация және нейтрон радиациясы жатады. Акостик радиация- ултрадыбыс толқындары, дыбыс толқындары жатады. Гравитациялық радиация - гравитациялық толқындардан пайда болады. Демек біздің айналамыз толған РАДИАЦИЯ. Қандай радиация зиянды? Энергиясы 10 eV (электрон вольт) тан жоғары болатын радиация өте зиянды. Бұндай сәулелер немесе толқындар денеде өзгеріс тұғызады. Ондай зиянды радиацияға жататындары: α, β, және γ сәулелері, Рентген сәулесі. Бұл сәулелер қайдан шығады? Рентген сәулесі біз медицинада үнемі қолданылатын Рентген апаратыннан шығады. Ал α, β, және γ сәулелері біріншіден күннен шығады да жерге өте аз мөлшерде жетеді. Екіншіден атомдық номері 84 тен үлкен (Tc мен Pm ді қоспағанда) барлық металдар радиоактивті болып келеді. Ал радиоактивті металдар өте бағалы болып келеді. Ондай металдар ядролық қаруларда, атом оғында (атом бомбасы), радиоактивті змрандарда, Атом Электр Станциясында қолданылады. Радиациядан қорғау Қазақстан Республикасының алдында тұрған аса күрделі мәселе. Қазақстан Республикасында адамдардың денсаулығына өте үлкен көңіл бөлінеді. Әсіресе экологиялық аппатқа ұшыраған аймақтарда да тұратын халықтардың денсаулығы қатаң бақылауға алынған. Осы айтылғандарды қорыта келе, радияция (сәуле) дертіне шалдықпау үшін халыққа, әсіресе, жеткіншіктерге радиоэкологиядан жан-жақты білім және тәрбие беру екенін естен шығармауымыз керек. Адамзат баласы осы кезде бұрын – сонды болып көрмеген орасан көп ғылыми табыстарға жетіп, техника мен технологияны дамыта түсуде. Оларды төтенше түрде дамуы биология ғылымдарына тікелей байланысты. Ол жаратылыстану ғылымдарының көрнекті салаларының бірі. Оның басты міндеттері жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуын, оның эволюциялық жолмен дамуын зерттеу. Биология жердің тіршілік иелері адамдар мен жануарлар өсімдіктер мен неше түрлі көзге көрінбетін микроорганизмдер әлемін зерттейді. Алынған мәліменттердің негізінде сигнал хабарды дәл тіркейтін сезімтал машиналар мен механизмдер шығару жұмыстарын жүргізеді. Кейінгі кезде биологиялық ғылымдар орасан зор ілгерлеп, алға басты. Осы уақыттың ішінде тіршілік дүниесі адамдар, жан-жануарлар, өсімдіктер әлемі туралы көптеген түсінігіміз бар. Тірі организмдердің пайда болу жолдарын, биохимиялық процестерін білеміз. Бірақ көптеген биологиялық көріністердің құпия сырлары әлі күнге дейін өз шешімін тапқан жоқ. Радиоактивті сәулелерден қорғану үшін көптеген жолдар бар. Олардың көпшілігі адамдардың өзін-өзі және басқа адамдарды және елдерді жабуға тырысады. Бұл жолдардың көпшілі материалдармен және элементтермен жабуға тырысады.Радиоактивті элементтермен жабуға тырысу – бұл ең көп пайдаланылатын жол. Олардың арасында уран, торий, радийм, полоний, курсыз, криптон және басқалар бар. Бұл элементтерден жасалатын материалдар да радиоактивті сәулелермен толтырылады. Жайлысыз өлшемдермен жабуға тырысу – бұл басқа бір жоғары деңгейдегі жол. Оны пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелердің өзгертулерін көру мүмкін. Осы жолдардың арасында геигер-мюллер лауазымдары, сцинтиляторлар, фотометрлер және басқалар бар. Жайлысыз түрлерінен жабуға тырысу – бұл ең жақсы жолдардың бірі. Оны пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелерден кейінгі қорғану жолдарын табу мүмкін. Осы жолдардың арасында радиоактивті сәулелердің көбінен тазаулау үшін қорғаныс материалдары, жайлысыз түрлерінен тазаулау үшін қорғаныс материалдары, радиоактивті сәулелердің жайлысыз түрлерінен тазаулау үшін қорғаныс материалдары және басқалар бар. Радиоактивті сәулелерден қорғану үшін көптеген мүмкіндіктер бар. Бірінші орында, өзіңізді және басқа адамдарды радиоактивті элементтермен және материалдармен жабуға тырысыңыз. Бұл элементтердің жиынтығына байланысты, радиоактивті сәулелердің есептелетін құрамына қарай, сіз жабуға тырысыңыз. Бірінші орында, радиоактивті элементтермен жабуға тырысу қажет. Осы элементтердің жиынтығына байланысты, радиоактивті сәулелердің есептелетін құрамына қарай, сіз жабуға тырысыңыз. Бұл элементтерді жабуға тырысудың ең тиімді жолдарының бірі болып табылады. Екінші орында, жайлысыз өлшемдермен және көрсеткіштермен жабуға тырысыңыз. Осы өлшемдер мен көрсеткіштер пайдаланылғанда, радиоактивті сәулелердің өзгертулерін көру мүмкіндігі бар. Оларды пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелерден кейінгі қорғану жолдарын табуға мүмкіндік беретіндер. Үшінші орында, радиоактивті сәулелердің жайлысыз түрлерінен қорғану жолдарын табуға тырысыңыз. Осы түрлерді жабуға тырысудың ең тиімді жолдарының бірі болып табылады. Сондықтан, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу үшін, ең жақсы жолдарды табу мүмкін. Радиоактивті сәулелерден қорғану технологиясы, жаңа жағдайда өзгеруіне байланысты тиімді және өзгертілген технологияларды пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу үшін мүмкіндіктер береді. Осы технологияларды пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу мүмкін болады және олардың зиянды әсерлерін кеміту үшін мүмкіндік береді. Негегізгі мазмұны Радиоактивті сәулелерден қорғану технологиясының негізгі мазмұны, радиоактивті элементтерді жабуға тыру, жайлысыз өлшемдермен жабуға тыру, радиоактивті сәулелердің жайлысыз түрлерінен қорғану жолдарын табу, және радиоактивті сәулелерден қорғану технологияларын пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу үшін мүмкіндіктер беру. Осы технологияларды пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу мүмкін болады және олардың зиянды әсерлерін кеміту үшін мүмкіндік береді. Олардың зиянды әсерлерін кеміту үшін мүмкіндік береді, сондықтан олардың қорғануы жақсы және ерекше технологияларды пайдалану арқылы мүмкін болады. Осы технологиялар арасында, радиоактивті сәулелердің тазалау және арнайы жобалары, жабуға тырысу өндірісі, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу үшін жақсы технологиялар мен өнімдер бар. Осы технологияларды пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу мүмкін болады. Олардың зиянды әсерлерін кеміту үшін мүмкіндік береді, сондықтан олардың қорғануы жақсы және ерекше технологияларды пайдалану арқылы мүмкін болады. Осы технологиялар арасында, радиоактивті сәулелердің тазалау және арнайы жобалары, жабуға тырысу өндірісі, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу үшін жақсы технологиялар мен өнімдер бар. Сондықтан, радиоактивті сәулелерден қорғану технологиясының пайдалануы, зиянды әсерлерін кеміту үшін мүмкіндік береді. Осы технологияларды пайдалану арқылы, радиоактивті сәулелерден қорғану жолдарын табу мүмкін болады. Әрине, осы технологиялардың қолдануына қатысты жағдайларда, көптеген техникалық және мән-материалдық мүмкіндіктер бар. Радиоактивті сәулеленуден қорғау-бұл адамға және қоршаған ортаға ықтимал қауіпті радиация көздерінің әсерін азайтуға бағытталған шаралар мен құралдар жиынтығы. Радиациялық қауіптерден тиімді қорғаныс тәуекелдерді дұрыс бағалаудан бастап радиоактивті заттардың әсерін азайту бойынша практикалық шараларға дейінгі бірнеше аспектілерді қамтиды. Радиоактивті сәулеленуден қорғаудың негізгі қадамдарының бірі-сәулеленудің әртүрлі түрлерін түсіну: альфа, бета және гамма. Альфа бөлшектері әдетте ену қабілеті төмен және оларды қарапайым киіммен немесе тіпті терімен жауып тастауға болады. Бета бөлшектері көбірек енеді, шыны немесе пластик сияқты тығыз материалдармен қорғауды қажет етеді. Ең көп енетін Гамма сәулелері қорғасын немесе бетон сияқты ауыр материалдарды пайдалануды талап етеді. Жеке қорғаныс құралдары радиоактивтіліктің әсерін болдырмауда маңызды рөл атқарады. Радиоактивті сәулелер - бұл атомдардың ядролық бөлігінен шығатын электромагниттік сәулелер. Олар әлемдегі бірнеше технологияларда пайдаланылады, міндетті тәртіптерде және қорғаныс заңнамасымен қамтамасыз етіледі. Радиоактивті сәулелерден қорғану технологиясы, олардың зиянды әсерлерін кемелету және адамның сонымен бірге, екінші елдермен араласуын да қамтамасыз етеді. Радиоактивті сәулелерден қорғану технологиясының пайдалануына қатысты жағдайларда, техникалық және мән-материалдық мүмкіндіктерді жақсы бағалау керек. Осы технологиялардың пайдалануы, жоғары сапалы қорғаныс және сақтандыру тәсілдерін қамтамасыз етеді. Бұл технологиялар ауыртмағанда, жоғары сапалы мән-материалдарды қолдануға мүмкіндік береді және аз зиянды әсерлері бар болатын технологиялармен салыстырылғанда, арзандықтың жоғары деңгейінде болады. Радиоактивті сәулелерден қорғану технологиясының пайдалануы, адамдардың сонымен бірге, екінші елдермен араласуын да қамтамасыз етеді. Осы технологияларды қолдану арқылы, бірнеше елдерде жаңарту және инновациялар өзгертулері жасалады. Бұл технологиялар арқылы, елдердің қорытындысын және экологиялық мәселелерді шешу мүмкіндігі де бар. Осы себепті, радиоактивті сәулелерден қорғану технологиясының пайдалануы, жаңартулар мен инновациялар арқылы дамыту үшін өзгертулер мен жаңартулар керек. Бұл жағдайда, радиоактивті сәулелерден қорғану технологиясының пайдалануы, зиянды әсерлерін кеміту үшін мүмкіндік береді және адамның сонымен бірге, екінші елдермен араласуын да қамтамасыз етеді. Осы технологиялардың пайдалануына қатысты жағдайларда, техникалық және мән-материалдық мүмкіндіктерді жақсы бағалау керек, сондықтан олардың қолдануы тез-тез жобалауды дамыту үшін өзгертулер мен жаңартулар керек. Радиация бірнеше топқа бөлінеді: Электромагниттік радиация, мысалы, микротолқындар (тамақ жылытатын пеште болады), инфрақызыл сәулесі (лаборатория да көп қолданылатын инструментте болады), күн сәулесі, ултракүлгін сәулесі, рентген сәулесі және гамма радиация. Демек біздің айналамыз толған РАДИАЦИЯ. Қандай радиация зиянды? Энергиясы 10 eV (электрон вольт) тан жоғары болатын радиация өте зиянды. Бұндай сәулелер немесе толқындар денеде өзгеріс тұғызады. Ондай зиянды радиацияға жататындары: α, β, және γ сәулелері, Рентген сәулесі. Бұл сәулелер қайдан шығады? Рентген сәулесі біз медицинада үнемі қолданылатын Рентген апаратыннан шығады. Ал α, β, және γ сәулелері біріншіден күннен шығады да жерге өте аз мөлшерде жетеді. Қоршаған ортаның адам организміне теріс әсер ететін факторларының бірі радиация болып табылады. Радиация адамның клеткалары мен органдарының түрлі функцияларына зиянды әсер етеді. Радиация әсер еткенде клеткалардың шапшаң бөлінуі, құрылымы мен құрамының өзгеруі мүмкін. Мамандардың айтуынша, радиоактивтік сәуле адамның денесіне ешбір кедергісіз ене береді. Ал одан қорғаныс амалы мен ағзадан шығарып тастау жолын ғылым мен медицина әзірге таппай келеді. Сондықтан адам өзінің сәулеленгенін сезбейді. Радиациялық ластанудың негізгі көздері-альфа, гамма және бэта сияқты радиоактивті сәулелер. Ионданған сәулелер Адам, жануар организмдеріне өзгерістер енгізіп, яғни сәуле ауруының дамуына әкеліп соғады. Сәуле ауруы сыртқы мүшелерінің зақымдануынан және радиациялық ластаушылардың ішкі органдарға түсуі нәтижесінде болады. Сондықтан адам радиосәулелердің мүмкіндік мөлшерін анықтай алуы тиіс. Оны дозиметр деп аталатын арнайы құралмен өлшейді. Сәулелердің артық мөлшері организмнің ауруға қарсы мүмкіндігін төмендетеді, тыныс алу, көз, тері және тағы басқа ауруларға себеп болады. Соңғы он жыл ішінде радиациялық сәулеленудің табиғи фоны көтерілді. Қорытынды Радиациядан қорғанудың жолдары! Жыл өткен сайын адамдардың радиоактивті сәулеленумен зақымдануы көбеие түсуде. Өйткені жыл сайын атом электр станциялары салынып, олар іске қосылып жатыр. Сондай-ақ неше -түрлі тездеткіштер (ускорительдер) сыналып, атом бомбалары карылып жатады. Олардан қаншама радиоактивті сәулелер бөлініп шығып, адамзат баласына неше түрлі зиян келтірді десеңізші. Сондықтан да адамзат баласын радиоакциядан қорғау проблемасы осы кездегі кезек күттірмейтін проблемалардың біріне айналып отыр. Адамдарды радиациядан қорғау үшін неше түрлі киімдер тігуді қажет етеді. Олардың құрамында қорғасын болады. Ол гамма сәулесін тұтып қалып, адам денелеріне сәулені дартпайды. Космостан келетін қосмостық сәулелерден практика жүзінде адамзат баласының қорғануға ешқандай мүмкіндігі жоқ. Ол 1000 см атмосфералық қабаттан лезде өтіп кетеді де жер шарына түгелдей тарайды. Космонавтыларды да космос сәулесін қорғау оңай шаруа емес екенідігін өмірдің өзі көрсетіп отыр. Адамзат баласы Жер бетінде пайда болған кезден бастап, табиғи радиоактивті заттардан қажетті дозасын алып отырған, әсіресе, радиоактивті сәулені жерден алады. Қалған бөлігі космос сәулесімен келеді. Жылына адам 200 мР радиация қабылдайды. Жер шарының әрбір аймақтарына тұратын халықтар әр мөлшерде радиация алады. Жылына жалпы алғанда 50-ден 1000 мР/радиация қабылдайды (20-таблица). Пайдаланылған әдебиеттер тізімі Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология «Алматы» 2009 2. Төлеубаев Б.Ә. Радиациялық экология жайлы қысқаша таным «Павлодар 2008» 3. Ж.Ж.Жатқанбаев Экология негіздері «Алматы» 2003 4. Молахметов З.М. , Ғазалиев А.М., Фазылов С.Д., Экология негіздері «Қарағанды» 2002 5.Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толыкт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет. ISBN 9965-36-700-0 жүктеу/скачать 264,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|