1. Ауыз әдебиеті Ежелгі дәуәр әдебиеті (V – XIV ғ.ғ.) Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет ( XV – XVIII ғ.ғ.) XIX ғ. I жартысындағы қазақ әдебиеті XIX ғасырдың II жартысындағы қазақ әдебиеті XX ғасырдың басындағы қазақ әдебиеті Кеңес

Мысал өлеңдердегі шығыстық

дәстүр.(талдау, реферат)

МӨЖ: 

Орындаған: ҚФ магистратура

                   Әуез Ақдидар  

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНІҢ ЕЖЕЛДЕН ТАРИХИ ТАМЫРЛАСТЫҒЫ

БАР ШЫҒЫС ӘДЕБИЕТІМЕН БАЙЛАНЫСЫ XIX ҒАСЫРДА

АЙРЫҚША КҮШЕЙДІ. 

Қазақ  ақыны  Шығыстан  немесе  шы ғыс тық  үлгідегі

түркілік жазба әдеби дәс  түрден қашан да түрді емес, маз‐ 

мұн  ды, тақырыптық-идеялық бағытты үлгі етіп алады. Бұл

да  болса,  сыртқы  ықпалдың  аса  күшейген  кезінде  де,

ауызша әдебиет тен бастау алатын тарихи тамырынан ажы‐ 

ра маған  ұлттық  әдебиетіміздегі  дәстүр  сабақ тас тығы

беріктігінің белгісі.

ШОРАЯҚТЫҢ ОМАРЫ

МЫСАЛДАРЫНЫҢ

ҒИБРАТТЫҚ МӘНІ

Қазақ әдебиеті тарихында Сыр сүлейлері атауымен

өзіндік шығармашылық мектеп қалыптастырған халық

жүрегіне берік орныққан бір топ ақындар шоғыры бар.

Солардың бірі – Шораяқтың Омары. Оның қазақ

әдебиетіндегі мысал жанрына қосқан үлесі ұлттық

мәдени тарихында айрықша дараланып көрінеді. Мысал –

өзіндік ерекшелігі бар жанр. Ол күлдіргі, әшкерелейді,

ой салады және тағылым беріп тәрбиелеуге шақырады.

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР 

Мысал  өлеңдер  көбіне  өлеңмен  жазылады,  десек  те,

жай  сөз  түрі  де,  саукық  сөз  түрінде  де  болады.

Зерттеуші ғалым Ғ.Тұяқбаев: «Мысал жанры біз сөз етіп

отырған  сыр  бойындағы  əдеби  ортада  да  ерекше

сипатқа ие болды. Бұл əсіресе ХХ ғасырдың басындағы

ақындар шығармашылығында айқын байқалды.

ШЫҒЫСТЫҢ КЛАССИКАЛЫҚ ӘДЕБИЕТІ

ҮЛГІСІНЕН ТӘЛІМ АЛҒАН СЫР ЕЛІНДЕГІ

АТАҚТЫ АҚЫНДАРДЫҢ БІРІ – ШОРАЯҚТЫҢ

ОМАРЫ. 

Оның  мысал  үлгісінде  жазған  «Қанағат»,

«Қара  шекпен»,  «Бір  пиала  май»,

«Маймыл»,  «Һақ  Сүлеймен»  сияқты

мысалдары бар.

Шораяқтың Омары жазған «Қойшы мен ұры» атты мысалдың сюжетінде адал еңбекті кәсіп

етіпкен қойшыға бір ұры жолығады. Арыстанның терісінен тұлып жасап, жар басына қояды да,

қойшыдан арыстанға тамақ бер, болмаса бәріңді жоқ етеді дейді. Аңқау қойшы керегіңді ал деп

қала береді. Ұры қойшыны алдап бар малын айдап кетеді. Мысалы:

Бір ұры жүруші еді етіп талап,

Аблығып, аласұрып алақ-жұлақ.

Кетуші ет кез келгенді зар еңіретіп,

Жанынан жазатайым өтсе жанап, - деп пиғылы жаман адамдарды мысалдың басында ұры

ретінде осылай таныстырады.

Мысалдар желісі адамгершілікке

үндеу, жастарға өсиет айту

мақсатында болып келеді.

Мысалда:

Мысалда белгілі бір үгіт, тəлім-тəрбиелік мəн бар. Автордың суреттеп отырған

бейнесі өмірде болатын шындық. Мысал соңында оқырманға белгілі бір үгіт,

тəрбиелік мəні бар қорытында жасалған. Ұры арқылы адам бойындағы жағымсыз

əрекеттер сыналады. Өмір құбылыстарының сүреңсіз жағы суреттеліп, қойшы

сияқты адал адамдар ұрыға қарама-қарсы қойылған. Мысалда тобықтай түйін

берілген. Ұры мен қойшының əрекеті егжей-тег–ейлі баяндалмай тұспалмен

берілген.

Шығыстық сюжетке құрылған

аңыздар мен дастандық үлгіде

жасалған мысалдар

Олар: «Жарлы Тәліп», «Қара шекпен», «Маймыл», «Үш күлше» т.б.

Шораяқтың Омары жазған мысалдардың қай-қайсы болс ада, жастарға өнеге-

өсиет, ғибрат үлгі болады. Ақынның сөзімен айтқанда:

Ей, Омар отырмай тек от басында,

Алғандай жастыан мағлұмат үлгі тарат немесе

Доғарды осы сөзден үлгі алсын деп,

Баласы Шраяқтың ғарып Омар.

Шораяқтың Омарының әдеби

мұрасы кең, тағылымдық мәні

ауқымды

Оның қандай шығармасын алып қарасаңыз да негізгі идея – халыққа қызмет

еті, көктің ығында болу, елге еңбек еті. Бұл жолға жеткізетін қасиет – әділдік,

имандылық, адамгершілік, адал еңбек, талап, рақым деп түсінген ақын

тұспалдап, астарлап айту арқылы халық талқысына салып отырады.

Назарыңызға

рақмет!

Соңы