1. Еуропалық және ресейлік зерттеушілердің қосқан үлесі, олардың Қазақстан тарихындағы рөлі
жүктеу/скачать 20,32 Kb.
|
|
1. Еуропалық және ресейлік зерттеушілердің қосқан үлесі, олардың Қазақстан тарихындағы рөлі. 2. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы ұлт-азаттық күрестегі халық ақындарының рөлі. Махамбет Өтемісұлының, Тәттімбет Қазанғапұлы және т.б. шығармашылығы. Қазақ әдебиеті. 3. Орыс географиялық қоғамының бөлімдері мен бөлімшелерінің (Орынбор, Семей, Түркістан бөлімдері) қызметінің маңызы. Статистикалық комитеттер және олардың қызметі. Қазан университетінің тарих, археология және этнография қоғамы. Орынбор ғылыми мұрағат комиссиясы. 4. Қазақ тіліндегі алғашқы мерзімді басылымдар. «Қазақ», «Вақыт», «Шуро», «Ақмулла» газеттерінің, «Айқап» журналының қазақ халқының ұлттық болмысын қалыптастырудағы рөлі. Мұхамеджан Сералин (1872-1929), Спандияр Көбеев (1878-1956) Сұлтанмахмұд Торайғыров (1893-1920) және т.б. шығармалары. Мерзімді баспасөз. А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейханов, М.Дулатов және бүкілресейлік мұсылман қозғалысы. Қазақстан аумағындағы мұсылмандық қайырымдылық қоғамдары 1. Қазақстанның тарихы мен географиясын, этнографиясын және мәдениетін зерттеуде Ресей ғалымдарының сіңірген еңбегі зор болды. Ресей зиялы қауымының Қазақстан аумағына саяси себептермен жер аударылып келген өкілдері көптеген ғылыми еңбектер жазып қалдырды. Олар, әрине, әр түрлі кәсіп пен мамандық иелері ақын-жазушылар, тарихшылар, географтар, әскери қызметкерлер мен дәрігерлер болатын. Сонымен қатар олар қазақ өлкесін отарлау саясатына ғылыми тұрғыдан негіздеуге де ішінара қызмет етті.Қазақстанды зерттеушілердің басым көпшілігі Орынборға, Омбыға, Ташкентке Орынбор, Батыс Сібір және Түркістан өлкелерінің әкімшілік орталықтарына шоғырланды. 1830 жылы «Отечественные записки» журналында орыс офицері Б.С. Броневскийдің «Орта жүз қырғыз-қайсақтары туралы жазбалар» атты жұмысы жарияланды. Онда Солтүстік-шығыс Қазақстан қазақтарының тарихынан, өмірі мен тұрмыс-тіршілігінен егжей-тегжейлі құнды деректер берілген. Белгілі тарихшы Левшин (1799— 1879) «Қырғыз-қазақ, немесе қырғыз-қайсақ ордалары мен далаларының сипаттамасы» деген үш бөлімнен тұратын зерттеу еңбегін жазды. Осы бірегей әрі іргелі еңбегі үшін ол Қазақ тарихының Герадоты деген атаққа лайықты ие болды. Автор өз зерттеуінде қазақ өлкесінің тарихы мен этнографиясы және географиясы туралы егжей-тегжейлі мәліметтер келтіреді.Семенов-Тян-Шанский(1827—1914) де Қазақстанды зерттеуші ірі ғалымдардың бірі болды.Ол Алтай мен Жетісудың және Қазақстанның оңтүстік өңірін зерттеуге қатысты. Ғалым Ресей. Толық географиялық сипаттамасы» атты көп томдық серияның «Қырғыз өлкесі және Түркістан өлкесі деген іргелі екі томын әзірлеуге белсене қатысты. Оларда Қазақстанның географиясы ғана емес, сонымен қатар қазақтардың тарихы, тұрмыс-тіршілігі, сауда-саттығы және шаруашылық қызметінің түрлері туралы егжей-тегжейлі мәліметтер келтірілген.Белгілі ғалым әрі Батыс Сібірдің әкімшілік қызметкері В.В. Велъяминов-Зернов XVI—XVIII ғасырлардағы қазақ халқының тарихын мұқият зерттеді. Ол «Қасымов патшалары мен ханзадалары туралы зерттеу», «Кырғыз-қайсақтар туралы тарихи деректер» деген еңбектер жазды.Торғай обылысының мал дәрігері А.И. Добросмыслов қыруар мол дерек көздері негізінде «Торғай облысы. Тарихи очерк» атты үш томдық іргелі еңбек жазып қалдырды. Онда Кіші жүздегі қазақ хандықтарының тарихы мен саяси оқиғалар егжей-тегжейлі толық сипатталған. Автор XIX ғасырдың 60-жылдарындағы әкімшілік реформалар барысын және қалай жүргізілгенін толық баяндаған.Торғай облысының әскери губернаторы Л.Ф. Баллюзек «Кіші қырғыз Ордасындағы орын алған, қазір де ішінара орын алып келе жатқан халықтық әдет ғұрыптар деген атпен қазақтардың әдет-ғұрып құқықтарының жинағын құрастырып, басып шығарды. Баллюзек Қазақстанда қызмет еткен кезінде орыс шенеуніктеріне қазақтың билері мен сұлтандарыннан дәстүрлі әдет-ғұрып құқықтары туралы материалдар жинастыру жөнінде тапсырма беретін. Ол сондағы жиналған материалдарды өндеп, кітап етіп шығарды.XIX ғасырдың орта кезінде M M. Красовский «Сібір қырғыздарының аймағы» атты үш томдық еңбек жазды. Онда Қазақстанның Солтүстік-шығыс аймағындағы қазақтардың өмірінен көптеген егжей-тегжейлі тарихи-статистикалық, географиялық және этнографиялық мәліметтер келтірілген. Аса көрнекті орыс ғалымы, тарихшы әрі этнограф Н.Н Аристов «Түркі тайпаларының этностық құрамы туралы жазбалар», «Үлкен орда қырғыз-қазақтарының және қырғыздардың этностық құрамын анықтау тәжірибесі» сияқты тағы басқа да теңдесі жоқ тарихи этнографиялық еңбектер жазып қалдырды. 2. Махамбет Өтемісұлы 1804 ж., Батыс Қазақстан облысы Бөкей Ордасының Ішкі Бөкей Ордасы, қазіргі Жасқұм Нарын. 20 қазан 1846 ж., Қараой ауданы, қазіргі Атырау облысының Индер ауданы белгілі қазақ жырауы, күйші композитор, Исата Тайманов бастаған отаршылдыққа қарсы көтерілісті (1836-1837) ұйымдастырушылардың бірі, осы көтерілістің жалынды жыршысы. Оны Қазақ хандығының соңғы забуры деп тануға болады. Беріш руының Орал тармағынан байұлға дейін. Надир есімді адам Мали дүниеге келді кейбір дереккөздерде Құлмали, Құлманияз дейді. Мали қазақтың Өтеміс және Шақпытай, қалмақ-Қобылай әйелінен туған. Өтемістен-он ұл, Мұхинтайдан төрт ұл, биеден-үш ұл, оның он жеті немересі. Бұл әулет Тайсойган құмындағы негізгі ауылдардың бірі. Кулмалидің атасы, әкесі Утемис өз заманының көрнекті тұлғалары болды, кулмали руынан билер де, шешендер де болды. 3. Орыс Географиялық қоғамының Түркістан бөлігі ғылыми зерттеу мекемесі. 1896 жылы 20 мамырда ашылды. Бөлімнің алдына аймақтың ресурстарын зерттеу мақсаттары қойылды. 1899-1902 жылдары Орыс Географиялық қоғамының Түркістан бөлігін ұйымдастыру бойынша Л. С. Бергтің басшылығымен Арал экспедициясы өткізілді. Экспедицияда теңіз зерттелді, Геология және зоология бойынша материалдар жиналды. Бұл материалдарды өңдеуге көрнекті ғалымдар тартылды. 1903-1904 жылдары Балқаш экспедициялары ұйымдастырылды. Осы экспедициялардың деректері негізінде Берг географияның жаңа саласын лимнологияны негіздеді. 1902-1904 жылдары В.В. Сапожников Жетісуға сапар шегіп, Балқаш көлінен Ыстықкөл облысы мен Жоңғар (Жетісу) Алатауына дейінгі аумақты зерттеді. Ол жетісті флора мен фаунасы бар жеке аудан ретінде егжей-тегжейлі сипаттады. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында экспедициялық іс шаралар жоспарлы сипатқа ие болды, өз бағдарламалары болды, экспедициялар жиі зерттелмеген немесе зерттелмеген аймақтарға жіберілді. Жиналған материалдар негізінде Н.Н.Пантусов, Н.А. Зарудный, в. ф. Ошанин, Г. Д. Романовский, а. п. Федченко және т. б. Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азияның тарихы, әлеуметтік-экономикалық жағдайы туралы мақалалар жариялады. 4. Бірінші болып 1870-1882 жылдары Ташкентте жарық көрген Түркістан уәлаят газеті дүниеге келді. Бұл мерзімді басылым Түркістан генерал-губернаторы Түркістан ведомостары"газетінің ресми баяндамасына қосымша, айына төрт рет кезекпен қазақ және өзбек тілдерінде жарық көрді.1888 жылы Дала генерал-губернаторының Омбы кеңсесінде басылым жабылғаннан кейін дала валаят газеті атты екінші басылым шыға бастады. Жаңа газет 1894 жылға дейін Ақмола облыстық ведомостям арнайы қосылды, 1900 жылға дейін Ақмола, Семей және Жетісу облыстық ведомостям,ал 1902 жылға дейін Ақмола облыстық ведомостям газетіне қосымша ретінде басылып шықты. Мерзімді қазақ баспасөзінің ресми тарихнамасына сәйкес, бұл екі басылым мерзімді қазақ баспасөзінің бастауы болып саналады. жүктеу/скачать 20,32 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|