№2 Тәжірибелік жұмыс Кристалдарды орнату және қырының индекстерімен танысу
Мақсаты:Әртүрлі сингониялардың кристалдарына арналған қыр индекстерін анықтау.
Қысқаша теориялық мәліметтері:Кристалды көп қырлы толық сипаттамасы үшін кристалдардағы қырлардың өзара кеңістіктік орналасуы туралы нақты мәліметтер болуы қажет.Кристаллографиялық осьтер мен бірлік қырды таңдау кристалдарды орнату деп аталады.Төмендегі кестеде кристалдарды олардың сингонияларына сәйкес орнату схемасы берілген(3 – ші кесте).
3- Кесте. Әртүрлі сингонияларда кристалдарды орнату схемалары.
Кристалдық өстері
Бірлік қырлары
Кристалдық өстері
Бірлік қырлары
Сингония триклинді
Кристалдық торларының константалары: α β, γ; a : 1 : с
Сингония моноклинді
Кристалдық торларының константалары: β; a : 1 : с
Сингония ромбалық
Кристалдық торларының константалары:а : 1 : с
Сингония тетрагональды
Кристалдық торларының константалары:1 : 1 : с
Сингония тригональді, гексагоналдық
Кристалдық торларының константалары:1 : 1 : 1 : с
Сингония кубтық
Кристалдық торларының константалары:1 : 1 : 1
Бұл үшін кейбір координаттық осьтерге және жекелеген (ауқымды) үшін қабылданған кейбір қырға қатысты кез келген қырдың орналасуын анықтайтын кристаллографиялық символдар қолданылады.
Тригональды және гексагональды сингоний кристалдары үшін X, Y, U, Z, ал қалған сингоний – X, Y, Z осьтері қабылданады.Координат осьтері кристалдардың симметриясына сәйкес не симметрия осьтері бойынша не жазықтықтарға қалыпты бойынша, ал егер олар жоқ болса – кристалды көп қырлы (нақты немесе мүмкін) қабырғалары бойынша орналасады.
Бірлік қыр ол барлық координаттық осьтерді немесе олардың ең көп санын кесіп өтетіндей етіп қабылданады. Бұл ретте ол кесіп өтетін ауқымды кесінділер тиісті координаттық ось бойынша өлшем бірліктері үшін қабылданады.
Гаюи Заңы: кристалдың кез келген екі қырымен қиылысатын үш қабырғада қиылысатын параметрлердің қос қатынасы бүтін және салыстырмалы кіші сандардың қатынасына тең.
Гаюи Заңы кристалдардың сыртқы пішінін олардың ішкі тормен байланыстырады. Математикалық түрлендірулердің ыңғайлы болуы үшін Миллердің индекстерінің атауын алған параметрлер қатынасының кері шамаларын пайдаланады.
Тәжірибелік жұмыстарды орындау реттілігі және әдістемелік ұсыныстар: Сабақтың кіріспе бөлімі зертханалық жұмыстың теориялық бөлімімен танысуға арналады.
Содан кейін оқытушыдан кристалдар үлгісін (моногранниктер) аламыз.
Берілген үлгінің симметрия формуласын анықтап, фигураның атауын жазамыз, симметрия түрі мен класын, сингонияны және кристалдың санатын көрсетеміз.
Кристалдың сингониясын анықтап алғаннан кейін, оны тәжірибелік жұмыста қарастырған (кристалдарды олардың сингонияларына сәйкес орнату) ережеге сәйкес кристаллографиялық осьтерге қатысты орнатасыңдар.
ол үшін 3-ші кестедгі кристаллографиялық өсті және тиісті санат бойынша орнату параметрлерін таңдаймыз;
Жұмыс дәптерлеріңізге кристаллографиялық өстерді көрсетіп фигураның сызбасын орындаңыз.
