6. Көрмейтін және нашар көретін балаларды оқытуды ұйымдастыру

6. Көрмейтін және нашар көретін балаларды оқытуды ұйымдастыру
Көрмейтін және нашар көретін балалардың ерекшеліктері
Көрмейтін (зағиптар) деп көру көмегі арқылы зат формасының сұлбасы 
мен жарықты сезінуді қабылдау мүмкіндігі толықтай жоқ балалар есептеледі. 
Мұндай екі көзінен толық айрылу (тотальді) болып саналады. Бұлардың 
қатарына көру аймағы 10% көретіндер де жатады.
Медициналық зағиптықтан практикалық зағиптықты ажырата білу қажет, 
жарықты сезгіштігі немесе қалдық көруі бар, жарықты, заттардың сұлбасын, 
түстерін қабылдай алуы, қалғандары медициналық зағиптыққа жатады. 
Практикалық зағиптық (қалдық көруі бар) кәдімгі түзету құралдарын (көзілдірік 
) қолдануда көру ұшқырлығы жарықты сезінуі 0,05 сипатталады. Тотальді 
көрмейтіндер қалдық көруі бар (нашар көретіндер) Брайл жүйесі бойынша 
жазатын және оқитын балалар. Қалдық көруі кеңістікте бағдарлауға және 
дыбысты естуі арқылы қабылдауға көмек береді.
Нашар көретін балалар, орталық көру көзі жақсы көретін,түзету арқылы 
жіті көретін(көзілдірік, байланыс линзалар) 0,05-ден 0,3-ке дейін, сонымен 
қатар, өте жіті көретін бірақ көру қызметінің басқа бұзылулары бар балалар 
(көру аймағының кішіреюі, бірінші, екінші - глаукома, көру жүйкелерінің 
аяқталмаған атрофиясы, пигменттік көздің тор қабығының бүлінуі, тор 
қабықтың ажырауы және т.б.). арнайы жағдайда оқытуды қажет етеді.
Балалардың біраз бөлігінің көруінің бұзылуын көру нашарлығы және 
қылилық құрайды. Аталған категориялардағы балаларды оқыту арнайы 
сыныпта және кәдімгі сыныптарда да ұйымдастырыла беруі мүмкін.
Зағип және нашар көретін балалардың даму процесі көретін балалар 
сияқты бір заңдылыққа бағынады.
Алайда, көруден айрылу немесе қалдық көруі бар балаларды дамытудың 
кейбір ерекшелігін ескеруді талап етеді. Олар заттар мен құбылыстарды көзбен 
шолу сипатындағы - жарықты, түсті т.б. бақылау мен қабылдаудың қиындығын 
сезінеді. Оларда кеңістік белгілерін, орналасуын, бағытталуын, қашықтығын, 
көлемін, нәрсенің бедерін т.б. бағалауда үлкен қиындық келтіреді. Мұның 
барлығы зағип балалардың сезу тәжірибесін азайтады, яғни кеңістікте 
бағдарлауын әсіресе қозғалыс барысын қиындатады, сенсорлық және 
интеллектуальдық қызметінің үйлесімді дамуы бұзылады. Алайда, зағип 
балаларда қоршаған ортаны тануға негізделген қызмет жасайтын есту және сезу 

рецепторы 
сақталады. 
Естуді 
еріксіз 
пайдаланатын 
зағип 
балалар 
айналасындағы адамдармен қарым-қатынас барысында ауызша байланыстырып 
сөйлеуді үйренеді. Сөйлеу арқылы олар ақиқат шындығы, адамдардың іс-
әрекеті мен амалы т.б. туралы ақпарат алады. Зағиптардың естуіне қарағанда 
сезімі нашар, сылбыр дамыған. Қоршаған ортадағы заттарды өз бетімен дұрыс 
бақылау әдістерін қолдана алмайды. Тәжірибе көрсетіп жүргендей, мектепке 
келген оқушылар сезгіштік қабілеті мен қолының ұсақ моторикасының 
дамуының төмен деңгейін байқатады. Бұл өз кезегінде, олардың жалпы 
психофизикалық дамуына қарсы әсер етеді, яғни қоршаған шынайы ақиқатпен 
дербес танысуына және Брайл жүйесі бойынша оқып және жазып үйренуін 
тежейді.
Нашар көретін балалардың көруінің төмендеуі танымдық іс-әрекетіне кері 
әсер етеді, қабылдау процесінде көзбен шолуының тарлығы, нақтылығының 
төмендеуі байқалады. Нашар көретін балалардың көру елестері нақты емес, 
бұрмаланып қалыптасқан. Оларда үнемі кеңстікте бағдарлауының қиындығын 
байқауға болады. Көру жұмыстары барысында оларды дамыту мен сақтау 
шаралары болмаса олардың жылдам шаршайтынын көрсетеді және көруінің 
нашарлауына әкеледі. Көруден шаршауы ақыл-ойы мен .физикалық жұмыс 
жасау қабілетінің төмендеуіне әкеліп соғады.
Жалпы білім беретін мектептерде аталған санаттың оқушыларын оқыту 
барысында олардың жұмыс жасау қарқыны қалыпты көретін балалардан артта 
қалады. Бұл олардың үлгермеуіне немесе өз мүмкіндігінен төмен үлгерімге 
әкеледі. Нашар көретін балалар мұндай жағдайда ашуланшақ, ұжымнан 
тысқары, негативизмін көрсетеді, бұл мектептегі бейімсіздігінің бір көрінісі 
болып табылады. 
Қалыпты көретіндер тәрізді нашар көретіндердің есту қабілеттері негізгі 
қабылдау талдауышы болып қала береді. Осыған байланысты нашар 
көретіндерді көзін сақтауға мүмкіндік беретін, көріп қабылдауын жеңілдететін, 
шаршауын болдырмайтын ерекше жағдайда жүзеге асырылуы қажет. Нашар 
көретін балалар үшін арнайы көрнекі құралдар, анық сызылған сызықтарымен 
дәптерлер, артық бөлшектерсіз суреттер, ірі әріптермен жазылған кітаптар 
қажет. Зағип және нашар көретін балалардың сенсорлық тәжірибесі процесін 
қалыптастыруда олардың танымдық іс-әрекетін, тұлға болып қалыптасуының 
өзіндік ерекшелігі бар: арнайы психологтікпедагогикалық түзету құралдарын, 
физикалық дамуын түзететін емдеу-дене шынықтыру шараларын пайдалануды 
талап етеді. Зағип және нашар көретін балалар үшін дұрыс ұйымдастырылған 

жүйе, мазмұн, әдістеме және оқыту, тәрбиелеу жағдайлары олардың 
дамуындағы кемшін тұстарынының маңызды өтем құралы болып табылады. 
Көру қабілеті бұзылған балаларды арнайы оқыту жағдайы
Дамуында басқа бұзылуы жоқ зағип және нашар көретін балалар МЖБС 
талаптарына сәйкес арнайы оқу жоспары мен бағдарламалары бойынша жалпы 
білім беретін мектептерде білім алады. Көру қабілеті бұзылған балалар жалпы 
білім беретін мектептердің арнайы немесе жалпы сыныптарында оқи 
алады(психологтік-педагогикалық мамандардың түзету қолдауымен және 
қамқор педагогикалық тәртіптемеде).
Ақыл-ой кемістігі бар зағип және нашар көретін балаларды оқыту арнайы 
оқу жоспары мен бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады, алайда, 
көруінде кемістігі бар балаларға арналған қосымша түзету бөліктері 
қарастырылуы қажет. Психикалық дамуы тежелген зағип және нашар көретін 
балаларды оқыту психикалық дамуы тежелген балаларды оқыту талаптарына 
сәйкес жүргізіледі алайда, көруінде кемістігі бар балаларға арналған қосымша 
түзету сабақтары қарастырылуы қажет. Ауыр ауру түрлерімен ауыратын зағип 
балаларды дәргерлердің ұсынымдамасын есеріп ПМПК бекітуі бойынша дербес 
бағдарламамен оқушылар ұжымымен ішінара кіріктіріліп үйде оқыту 
ұйымдастырылады. Кіріктірілу деңгейі және оның формасы оқушының 
денсаулығына қарай анықталады.Дербес үйде оқыту мектеп жағдайында арнайы 
мамандардың, техникалық және отбасылық жағдайға байланысты жүзеге асады.
Көру қабілеті бұзылған оқушылардың арнайы сынып жағдайындағы 
мектептегі білім беру ұзақтығы:
а) зағип оқушылар:
- бастауыш білім беру деңгейі – 0 (дайындық), 1-4 сыныптар;
- негізгі орта білім беру деңгейі – 5-10 сыныптар;
- жалпы орта білім беру деңгейі – 11-12 сыныптар.
б) нашар көретін балалар:
- бастауыш білім беру деңгейі – 0 (дайындық), 1-4 сыныптар; 
- негізгі орта білім беру деңгейі – 5-10 сыныптар;
- жалпы орта білім беру деңгейі – 11-12 сыныптар. Әрбір білім беру 
деңгейінде білім алушыларды жалпы сыныптарға ауыстыру мүмкіндігі бар.

в) Күрделі бұзылуы бар зағип және нашар көретін балаларды 
(Психикалық дамуы тежелген, ақыл-ой кемістігі) арнайы оқу жоспары мен 
бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады.