Қанатың талмасын, мақпал

ҚАНАТЫҢ ТАЛМАСЫН, 

МАҚПАЛ 

Халқымыздың көшпенді өмірімен 

қ

ашаннан бірге жасасқан салтанатының 

бірі -  құсбегілік. Оның ішінде  құсбегілік 

пен атбегілікті ертеде ата-бабаларымыз, 

сал-серілеріміз, зиялы азаматтарымыз 

қ

астерлеп,  құрметтеген. Онымен айна-

лысатын адамның бойына ептілік, 

төзімділік, батылдық сияқты асыл  қаси-

еттер дари білген.  Қазақ халқының ата 

салтының бірі - осы  құсбегілік деп айтуға 

болады. 

Ит жүгіртіп,  құс салып, аң аулау ха-

лықтын, арман тілегімен,  т ы н ы с -

тіршілігімен астасып жатқан енердің бір 

тармағы іспеттес. 

"Қансонарда бүркітші 

шығады аңға, 

Тастан түлкі табылар 

аңдығанға. 

Жақсы атпен тату жолдас 

бір ғанибет, 

Ыңғайлы, ықшам киім 

аңшы адамға - деп  Ұлы Абай 

жырлағандай халқымыздың 

қ ұ

сбегілік өнерін дамыту, 

Республика көлеміне таны-

тып, тұңғыш рет ауданымыз-

да "Салбуырын" сайысын 

ұ

йымдастырған атақты 

құ

сбегі Тілеуқабыл Есенбе-

ковтың іскерілігі, сірә  ұмы-

тылмас. Оның жолын  қуып, 

осы өнерге ден  қойған ауыл 

азаматтары Мұрат Әбдіраза-

қ

ов, Төлеген Әбдікәрімов, 

Әбіш Төребековтердің 

ықыласы адам  қызығарлықтай. Осы сай-

ысқа сонау Еуропадан Англия, Германия 

басқа да шет елдерден қатты қызығушы-

лық танытқан азаматтар ат сабылтып 

келіп қатысқаны, көңілге үлкен демеу са-

лғаны белгілі. Олар бұл енерге  қызығып 

қ

ана  қоймай, кинофильмдер түсіріп, фо-

тоальбомдар, кітаптар шығарып, шет ел 

халқына насихаттап жатуының өзі  ұлттық 

мұрамыздың өшпей қалғанын көрсеткен-

дей. Тіпті шет елдерде  құсбегілікті дамы-

ту тұрғысында докторлық диссертация 

қ

орғап, еңбектер жазуы үлкен мәртебе. 

Ал, біздің қазақ жерінде ұлттық өнерімізге 

қ

ырын  қарайтынымыз тіпті өкінішті. Әлі 

күнге дейін қолдаутаппай отырғаны шын-

дық. Мәселен облыс орталығындағы 

"Қайрат" ат спорты мектебінде  құсбегі-

лер даярлайтын үйірме бар екені белгілі. 

Осымен жүйелі айналысып, тіпті жеке 

мектеп ашсақ деп  құлшыныс танытып 

отырған азаматтардың кездеспеуі кеңіл 

құ

лазытады. Ауданымызда Тілеуқабыл 

ағаның ісін жалғастыратын бір адамның 

табылмауына  қайран  қаласың. Ер аза-

маттармен  қатар  құсбегілік өнерді мұрат 

тұтып, облыс бойынша құс салып аң аула-

латын. Жас  қыз мұнымен шектеліп  қана 

қ

оймай, жыл сайын дүбірлі жарыстарға 

қ

атысып, бағын сынап қайтқан. Оның ал-

дына қойған арманы да асқақ. Сол арма-

нының орындалғаны болар Мақпал 

бүркітшілікті өзіне серік етіп, жүрегі 

қ

уаныштан алып  ұшқанын, биікке  ұмты-

лғанын көрген ата-анасы да бірге  қуанғ-

ан. 

Төрт мәрте  Қазақстан Республикасы-

ның чемпионы,  құсбегілік өнердің шебері 

атанған Мақпал Мұратқызының жеткен 

жетістігі өз алдына бір төбе. Жақында 

Мақпал Алматы облысы, Еңбекшіқазақ 

ауданы, Нұра ауылының Шеңгелсу 

өңірінде  қараша айының 29-ы мен жел-

тоқсан айының 1-і күндері аралығында 

еткен  құсбегілер сайысына қатысып кел-

ген. Бұл осы облыстағы Жағда Бабалық-

ұ

лы атындағы және Жалайыр Шора 

құ

сбегілік мектебінің құрылғанына 10 жыл 

толуына,  құсбегілік өнердің  Қазақстан 

бойынша басталғанына 20 жыл толуы 

құ

рметіне арналып өткізілген үлкен жа-

рыс болатын. Әрине, бұл жарыста 

бүркітші  қызымыз бос  қайтпай, жүлдені 

қ

анжығасына байлап  қайтқан. 

Жүлдегер  қызымыздың жетістігімен 

танысу кезінде ол да өз ойын білдірген 

болатын. 

- Халқымыздың төл өнері  құсбегілік, 

саяткерлік, аңшылық ерте заманнан, ата-

бабаларымыздан бізге мұра боп жеткені 

белгілі. Әкемнің қыран  құсты баптап, са-

ятшылық  құрғаны мені  қызықтырғаны 

сондай, өзімнің  қыз бала екенімді де 

ұ

мыттырып жібергендей. Ылғи да 

әкемнің соңынан ілесіп кететінмін. Сол 

киелі өнер езіне баурап алды, осыны 

білсем, үйренсем деген арман бойымды 

биледі. Талайрет құсбегілер жарыстары-

уды кәсіп еткен  қыз баланың түңғыш рет 

ауданымыздан шығуы біз үшін  қуаныш-

ты. Әңгімемізге арқау болып отырған 

мақтанышымыз, бүркітші  қыз Мақпал 

Мұратқызы Әбдіразақованы білмейтін 

жан жоқ шығар. Облысқа, республикаға 

аты танымал болған жас Мақпалдың ал-

дына қойған мақсат, мұраты да биік. Жас 

кезінен әкесі Мұратқа еріп, бүркіт алып, 

аңға шығатын.  Құдіреттілігі сонда, жас 

қ

ызды бірден баурап алған. Ол бүл өнер-

ге өзінің шын ықыласымен, ынтасымен 

берілгендігін де сезбей  қалған. Әкесімен 

бірге қыран құсты күтіп, баптап, жанынан 

шықпайтын. Бүркіт те сақ  құс  қой, өзін 

мәпелеген аялы алақанды сезгендігі бо-

лар, Мақпал жанына тақалса болды, ша-

ңқылдап,  қанатын  қомдай түсетін. 

2000 жылдан киелі  ѳнерді өзіне серік 

еткен жас  қыз 2002 жылы әкесімен Ал-

маты  қаласындағы  құсбегілер жарысына 

қ

атысып, арнайы жүлдемен оралған бо-

на 

қ

атысып, 

жүлделерге ие 

болдым. Әрине ер 

азаматтардың өзі 

қ

ыран  қусты  ұста-

мақ түгілі жанына 

бара алмайтыны 

жасырын емес. 

Қ

ыранды күтіп, 

баптап, мәпеле-

сең ол да саған 

бірден бауыр ба-

сып кетеді. Биы-

лғы жарысқа бар-

ғанда көңілім өсіп, 

марқайып  қ а й т -

тым, Өйткені ме-

нен үлгі алды ма, 

әлде  қ ы з ы ғ у ш ы -

лығы басым бол-

ды ма, Семей об-

лысы, Аягөз  қала-

сынан Индира 

есімді  қыз келіп, 

жарысқа  қатысып  қайтты.  Қатарымның 

толыға түскенін әрине, мен де қалаймын. 

Қ

азір өзіммен бірге оқыған, жерлесім 

Жансая Сағадиева осы енерге ден қойып, 

менен кемек сүрауда. Әрине, бұл да мен 

үшін үлкен  қуаныш. Оған әркез көмек бе-

руге даярмын, - деп ағынан жарыла кетті. 

Иә, жас бүркітші  қыздың арман тілегі, 

қ

уанышы да бір-бірімен аст.асып жатқ-

андай. Бүркітші  қыздың "Сонар-2007" 

республикалық байқауынан кеңілі тасып 

оралғанын көзінен анық аңғарғандайсың. 

Оның жанарынан өжеттілік, батылдықты 

бірден байқайсың. Қолына қыран құс қон-

дырған жас  қыз алысқа ұзап бара жатты. 

Артынан  қызықтап  қарап тұрған біздер, 

талабың ерлей берсін,  қанатың талма-

сын, биіктен самғай бер деген тілекті 

іштей тіледік. 

С.ЖОСАЛ БАЙ. 

Заман.-2007.- 24 желтоқсан.- 5 б.