Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері егеменді мемлекет ретінде әлеуметтік бағдарланған нарықтық экономика бағытында дамып келеді
жүктеу/скачать 50,18 Kb.
|
|
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан бері егеменді мемлекет ретінде әлеуметтік бағдарланған нарықтық экономика бағытында дамып келеді. Республиканың тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы бұрынғы әміршіл-бөлуші экономикалық жүйенің жойылуының және ел үшін принципті жаңалық нарықтық экономикаға өтудің қиын жағдайында өтті. Он жарым жылға жетер-жетпес уақыт ішінде республика әкімшілік-әміршілдік жүйеден әлеуметтік бағдарланған нарықтық экономика үлгісіне көшті. ХХ ғасырдың 80-жылдарының аяғында 90-жылдардың басында шаруашылықты жүргізудің социалистік жүйесі бұзылып, жүйе элементтерін өзгерту нəтижесінде нарықтық қатынастар өмірге ене бастады.Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономикаға көшу жолына түсті. Осы бағытта 1992 жылы қаңтарда бағаны ырықтандыруға, мемлекеттік меншікті оның иелігінен алып жекешелендіруге кірісті. Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің алғашқы кезде үш кезеңі белгіленді. Бірінші кезең - 1991-1992 жылдар, екінші кезең - 1993-1995 жылдар аралығы болып, осы мерзімде жүргізілетін іс бағдарламасы Жоғарғы Кеңестің сессиясында мақұлданып, Президенттің Жарлығымен бекіді. Ал үшінші кезең - 1996-1998 жылдарды қамтуға тиіс болды. Осыған байланысты көптеген жаңа заңдар, реформаны жүзеге асыруға қажет басқа да құжаттар қабылданды. Оның ең бастысы – бағаны ырықтандыруды белгілі бір жүйеге келтіру еді. Қазақстанда ырықтандыру 1992 ж. мұнайдың, мұнайдан шығатын өнімдердің, басқа да энергия көздерінің бағасы әлемдік бағаға дейін жоғарылауы керек деген ұранмен жүргізілді. Осының нәтижесінде әр кәсіпкер, әр кәсіпорын ең жоғарғы таза пайда алғысы келді. Сөйтіп баға шарықтап өсті, елдің экономикасы бағаның шарықтап өсу кесірінен төмен түсіп кетті. Бағаны ырықтандырудан кейінгі екінші атқарылған іс – жекешелендіру. Мемлекеттік меншікті жекешелендірусіз нарыққа нақты көшу мүмкін емес еді. Жекешелендірудің пайдасына айтылатын дəлелдердің екі тобы бар: 1) идеологиялық, немесе либералдық тұжырымдама – нарықтық экономика негізін жеке меншік құрау керек. 2) экономикалық – тек қана мемлекеттік кəсіпорындар болғанда олар нарық жағдайының өзгеруіне тиісті əсер ете алмайды, қызметкерлер саны қажетті мөлшерден артып тұрады, оларда төрешілдік дамып, экономикалық тұрғыдан тиімсіздікке алып келеді Қазақстанда жаңа экономикалық жүйеге көшудің алғашқы жылдарында қоғамдық және колхоз-кооперациялық меншікті мемлекет меншігінен алу және жекешелендіру процесі басталды. Өтпелі кезеңнің орасан зор қиындықтарына қарамастан, республика 1997 жылдың басынан бастап тұрақты тұрақты даму орбитасына шықты. Минералды шикізаттың ең бай қорының болуы, астық шаруашылығының әлеуетін пайдалану, сондай-ақ экономиканың басқа салаларындағы белгілі бір оң өзгерістер республика экономикасында оң үдерістерге ықпал етті. . Сонымен бірге, 1990 жылдардың басындағы нарықтық реформалар бұрынғы жоспарлы экономиканың салдарымен туындаған әлеуметтік-экономикалық жағдайдың нашарлауы жағдайында азапты болғанын атап өткен жөн. Жекешелендірудің бірінші кезеңіндегі қиындықтар мен олқылықтар республиканың барлық дерлік облыстарында орын алды.Оны Ақмола облысының мемлекеттік мұрағатында сақталған фактілер дәлелдейді. Мұнда облыс басшылығының іс-әрекеті халық тұтынатын тауарлар өндірісін арттыруға мақсатты бағытталғанымен, қоғамдық өндірістің құлдырауын тоқтату мүмкін болмады. Бірінші жартыжылдықта 1992 жылғы өнеркәсіп өнімінің көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 9,2%-ға, халық тұтынатын тауарлар 13,4%-ға аз өндірілді. Мал шаруашылығы өнімдерінің көлемі қысқартылды, тұрғын үй құрылысындағы артта қалушылық жойылмады. Тұтыну нарығында жағдай жақсы болған жоқ, сауда көлемі 42%-ға төмендеді. сонымен бірге өнеркәсіп кәсіпорындары, әсіресе жеңіл өнеркәсіп шикізаттың жетіспеушілігінен өндірісін тоқтатты. Тігін фабрикасы қиын жағдайда болды. Экономиканы дағдарыстан шығару үшін облыс басшылығы қандай шаралар қабылдады? Ал жағдайды түзеу үшін А.Браун бастаған облыс әкімшілігі экономикалық реформаларды жүзеге асыруға, нарықтық экономикаға көшуге батыл кірісті. Әкімшілік еңбек ұжымдары мен азаматтарға меншіктің баламалы нысандарын қалыптастыру, шаруашылық жүргізу әдістерін еркін таңдау үшін барлық қажетті жағдайларды жасады. Бұған көптеген кооперативтердің, шаруа қожалықтарының, шағын кәсіпорындардың табысты жұмыс істеуі дәлел. Мемлекетсіздендіру және жекешелендіру басталды. Мемлекеттік меншікті жекешелендірудің бірінші кезеңінде орын алған елеулі олқылықтар, әсіресе, ауыл шаруашылығы саласында ауыл еңбеккерлерінің материалдық жағдайына кері әсерін тигізді. Бұған тоқсаныншы жылдардағы жекелеген жергілікті өкілді органдардың республиканың жоғары органдарымен хат-хабарларынан алынған мұрағат материалдары дәлел. Мысалы, 1993 жылы 4 наурызда Семей облысы Бородулиха аудандық Кеңесінің депутаттары Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесіне жолдаған үндеуінде былай деп жазады: «Колхоздар мен совхоздардан сатып алынатын ауылшаруашылық өнімдерінің қымбаттауын сіздердің монополиялық өктемдіктен, жасанды түрде тежеуіңізден олардың көпшілігі жұмысшыларына белгіленген ең төменгі жалақыны төлей алмайды. Шаруа қожалықтарының сүт пен ет сатудан алған табысы өндірістің рентабельділігін және еңбекақы деңгейін есептемегенде, энергия мен жем-шөпке кеткен шығынды өтемейді. Аудандық кеңестің сессиясы ауылшаруашылық өнімдерінің бағасын одан әрі тежеу жағдайында аудан шаруа қожалықтары өндірісті қысқартуға мәжбүр болатынын назарларыңызға ұсынады, бұл қазіргі кезде болып жатыр. Павлодар облысының шаруашылық жүргізуші субъектілері 2000 жылдардың екінші жартысында нарықтық қайта құруларда жақсы нәтижелерге қол жеткізді. Бұл туралы аудан әкімі Қ.А. Нұрпейісовтың «Облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуы және 2007-2009 жылдарға арналған орта мерзімді жоспарының жобасы туралы» Павлодар облысының мемлекеттік архив материалдарынан зерттегеніміз. Онда есепті кезең өңір экономикасы мен әлеуметтік саласының тұрақты дамуымен сипатталғаны атап өтілген. Осылайша, жалпы өңірлік өнімнің жылдық өсу қарқыны 10 пайыздан асады. Жан басына шаққанда бұл көрсеткіш республикалық көрсеткіштен жоғары. 2005 жылғы деңгеймен салыстырғанда 1,7 есеге өскен 71 млрд теңгеден астам инвестиция игерілді. Экономиканың нақты секторын дамытудағы жетістіктер халықтың табысына әсер етті. Олар 2005 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 22,5 пайызға жоғары және республикалық көрсеткіштен 2,0 мың теңгеден астам жоғары. Нақты жалақы өсуде. Құрылыстың материалдық базасының негізін құрайтын құрылыс материалдары өнеркәсібі одан әрі дамыды. Өңір экономикасында нақты бәсекелестік орта құруда шағын кәсіпкерліктің орны артып келеді. Оның негізгі көрсеткіштерінің серпінді өсуі байқалады. Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің кадрлық әлеуетті үйлесімді дамыту үшін жағдай жасау жөніндегі қондырғылары атқарушы органдардың әлеуметтік саладағы қызметін айқындайды. Павлодарлықтардың өмір сүруіне жақсырақ жағдай жасауға ұмтылу өңірдің Қазақстан экономикасындағы маңыздылығын айқынырақ көрсетуге және қарқынды дамуы бар өңірлердің жетекші тобына енуге мүмкіндік берді. Осылайша, облыстардың, Алматы және Астана қалаларының жергілікті атқарушы органдарының 2006 жылдың бірінші жартыжылдығындағы қызметін рейтингтік бағалаудың қорытындысы бойынша облыс бірінші орынды иеленді. Осылайша, тоқсаныншы жылдардағы және 2000 жылдардың бірінші жартысындағы республикадағы нарықтық жағдайға бейімделу процесі азапты және қайшылықты болды. Мемлекетіміздің өміріндегі осындай кезеңге қатысты Н.Ә. Назарбаев 1999 жылы 1 шілдеде Зальцбургте (Австрия) Дүниежүзілік экономикалық форумда сөйлеген сөзінде: «Қазіргі күрделі экономикалық жағдайда Қазақстан Үкіметі дағдарыстардың келіп-кетуіне негізделеді және осы кезеңде дағдарысқа қарсы сауатты және барынша мүмкін шаралар арқылы қол жеткізілген позицияларды ең аз шығынмен ұстап тұру маңызды. нарықтық реформалар мен экономикалық өсудің белсенді саясатын жалғастыру мақсатында». . жүктеу/скачать 50,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|