«Қазақстандағы 1931-1933 жылдардағы ашаршылық»
жүктеу/скачать 18,12 Kb.
|
|
«Қазақстандағы 1931-1933 жылдардағы ашаршылық» 1930-1933 жылдары жаңа Кеңестік Қазақ Республикасы ашаршылыққа ұшырады. Сол кездегі республика халқының төрттен бір бөлігін құрайтын бір жарым миллионнан астам адам дағдарыс кезінде қайтыс болды. Иосиф Сталиннің түбегейлі мемлекеттік реформалау саясатының нәтижесінде болған апат континенттік Еуропаға жақын орналасқан Кеңестік Қазақстанда терең әлеуметтік, демографиялық және экологиялық өзгерістерді тудырды. Апат зардаптары бүгінде тәуелсіз Қазақстанда да сезілуде. 1930-33 жылдардағы қазақ ашаршылығының кеңестік тарихты түсінуге, сондай-ақ жаппай зорлық-зомбылықты зерттеуге және ашаршылықтың басқа мысалдарымен салыстырмалы талдауына маңызды салдары болғанымен, Батыстағы дағдарыс туралы аз мәлімет бар: Кеңес Одағының негізгі шолуларының көпшілігі. Кезең қазақ трагедиясы туралы жай ғана еске түсіру; Бұл очерк қазақ ашаршылығының қазіргі кездегі тарихшылар түсінетін негізгі белгілеріне қысқаша шолу жасаудан басталады. Сол кездегі кеңес тарихшылары мен олардың кейінгі ұрпақтары ашаршылыққа қатысты кейбір түсініктемелерге талдау жасалады. Сондай-ақ эсседе батыс ғалымдарының қазақ ашаршылығы туралы қазіргі бірнеше зерттеулері де келтірілген. Бұл зерттеулердің барлығында Кеңес өкіметінің қазақ қоғамына келтірген залалының зорлық-зомбылық сипаты ерекше көрсетілген. Ұжымдастыру мен отырықшыландыруды жүргізу үшін Қазақстан өлкелік партия комитеті жергілікті белсенділермен бірге кәсіпорындардан сегіз мың жұмысшыны тартты. Мұның үстіне республикаға Мәскеуден, Иваново-Везнесенскіден, Харьковтан, Ленинградтан партияның шақыруымен 1204 «жиырма бесмыңыншы» келді. Бірақ бұлардың өздері қазақ жерінде отырықшыланудың мәні мен механизмін жете түсінбеді. Көптеген әкімшілер үшін бұл шартараптан жүздеген шаруашылықты бір жерге жинау болды. Мұндай топтаудың салдарынан шаруалар мал өрісінен, су мен шөп іздеп, жайылым ауыстырып отыру мүмкіндігінен айырылды. Әміршіл-әкімшіл жүйенің нұсқауымен Қазақстанның барлық аймақтарында ұжымдастыру егіншілік шаруашылықтарында да қандай қарқынмен жүргізілсін деп талап етілді. Ойластырылмай алынған шешімнің зиянды қайтарымы өзін көп күттірген жоқ. Осы ашаршылық кезінде не болғаны туралы үлкен кісілерден сұрағанда, олар былай деп жауап берді……. «Еліміз бас-аяғы ширек ғасырға жуық уақыт ішінде бір басынан төрт бірдей аштықты өткерді. 1918 жылғы аштық бір миллионнан астам адамның өмірін жалмады. Бұл аштық туралы көп айтылмайды. Революция қарсаңында болған оқиға. 22 жылғы аштықтың да зардабы өте ауыр болды. Қазақтың басына түскен зұлматтың ең негізгісі осы. Одан кейін 1928 жылы жаппай тәркілеумен бірге тағы аштық басталды. Сосын 1932 жылғы аштық басталды. Бұл зұлмат 1935 жылға дейін жалғасты. 1936 жылы астық шығып, халықтың аузы аққа жари бастағандай болған еді. Алайда ол да ұзаққа бармады. Кейін 1937 жылы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы атышулы Л.Мирзоянның қырғыны басталды. Оның қазақ даласын «халық жауларынан» толықтай тазарту шін Сталинге құпия жеделхат жолдап, лимит сұрағанын білесіздер. Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің республика бойынша репрессиялануға тиіс адамдардың санын 1-категория бойынша – 800 адам. Олар міндетті түрде атылуы тиіс болды. 2-категория бойынша 1500 адамды тұтқындау туралы қосымша жөнінде ұсыныс берілді. Аштық, репрессия ғана емес, сол кезде қазақ даласында отаршыл саясатқа қарсы көтерілістер болып жатты. Олардың барлығы да аяусыз қырғынмен аяқталды. Орынбор мұрағаттарын ақтарып жүріп халық санына қатысты тың дерек тауып алған едім. Сонда орынборлық Саложников деген тарихшының дерегі бар. «Кейбір қазақтар санақшыларға он баласы болса да, төрт-бес қара домалақ жүрген шығар» деп айтпайтын халық. Шындығын айтпағанның өзінде мен білетін қазақтар саны 1911 жылы 8 миллион 200 000-нан бірде-бір кем еместін» деп көрсетілген. Сол халықтан қанша қалды? 1959 жылғы санақта сол қазақтың 2 млн 870 мыңы ғана қалғаны анықталды. Жалпы айтар болсақ, асыл халқымыздың саны 80 пайызға азайып қалды ғой» жүктеу/скачать 18,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|