Қазақстанның ресейге қосылуының тарихи алғышарттары

ҚАЗАҚСТАННЫҢ

  

РЕСЕЙГЕ ҚОСЫЛУЫНЫҢ ТАРИХИ АЛҒЫШАРТТАРЫ.

 

КІШІ ЖҮЗДІҢ РЕСЕЙ ИМПЕРИЯСЫНЫҢ ҚҰРАМЫНА ЕНУІ

 

 

 

Қазақ елінің ауыр сыртқы жағдайын Кіші жүз ханы Әбілқайыр Ресей 

империясының қолдауы арқылы шешпекші болды. Әбілқайыр ханның мақсаты: 

1.

 

Қалмақтар мен башқұрттардың Қазақ жерін шабуылдауын тоқтату. 

2.

 

Петербург билеушілеріне арқа сүйеп, аға хандыққа таласта қарсыластарын 

жеңу. 

3.

 

Жайықтың төменгі ағысы, Есіл, Ертіс, Ор өзендері бойындағы қазақтардың 

мал жайылымдары үшін бейбіт өмірді сақтау. 

4.

 

Қазақ жері арқылы өтетін керуен жолдарының қауіпсіздігін қалпына келтіру. 

5.

 

Ханның ең басты мақсаты 

– 

жоңғарларға қарсы күресте Ресеймен байланыс 

орнату. 

Әбілқайыр  осыған  дейін,  1726  жылы  Ресей  империясының  құрамына  кіруге 

өтініш білдіріп, елшілерін жіберген болатын. Бірақ елшілікке күмәнданған патша 

үкіметі хан ұсынысын жауапсыз қалдырған болатын. 



      

1730  жыл 

– 

Кіші  жүз  билері Әбілқайырға  Жоңғарияға  қарсы  күресу  үшін 

Ресеймен әскери одақ құруды тапсырды. 



      

Алайда  хан  1730  жылғы  қыркүйекте  петербургке  аттандырылған 

елшілеріне әскери одақ құру емес, Ресейдің құрамына кіру туралы құжат 

тапсырды. 

Орыс үкіметі Қазақ өлкесі жөнінде отаршылдық саясат ұстанып, 1717

-

20 жылдары 

Ертіс өзенінің жоғары ағысында бекіністер тұрғызды. 

 

Жалпы  Ресей  империясының  Қазақстанды  отарлауының

 

мынадай  негізгі 

кезеңдерін атауға болады: 



      

ХУІ  ғасырдан  бастап  әрқилы  босқындар,  қашқын  казактардан  құрылған 

отрядтардың еркін, қалай болса солай отарлауы өріс алды. 



      

ХУІІ  ғ.  Бастап  сауда 

-

өнеркәсіп  капиталының  бейімдеуімен  әскери

- 

әкімшілік отарлау жүзеге асырылды. 



      

ХІХ ғ. аяғынан 

- 

ХХ ғ. басына дейін көші 

–

қон бағытындағы отарлау. 



      

ХУІІ

  

ғасырдан  ХХ  ғасырға  дейін  созылған  рухани

- 

идеологиялық 

отарлау. 

Патша үкіметінің мақсаты 

– 

қазақ

- 

жоңғар соғысын пайдаланып, бекіністер салу 

арқылы қазақ өлкесін біртіндеп жаулап алу. 



      

1731  жылғы  19  ақпан 

– 

елшілер  Сейітқұл  Құндағұлұлы,  Құтлымбет 

Қоштайұлының  Кіші 

жүзді 

империя  құрамына  қабылдау 

туралы 

ұсынысын императрица Анна иоанновна қабылдады. 



      

Кіші  жүз  ақсүйектері  мен  Әбілқайырдан  ант  қабылдау  үшін  Ресейден 

сыртқы  істер  коллегиясының  тілмәші,  дипломат  А.И.  Тевкелев  бастаған 

елшілік  жіберілді.  1731  жылы  қазанда  орыс  елшілері  Ырғыз  өзені 

бойындағы  Әбілқайыр  ордасына  келгенде  қазақ  ақсүйектері  арасында 

алауыздық бар екені анықталды. Барақ сұлтан, Бөгенбай батыр топтары 

Кіші  жүзді  Ресейге  қосу  жөніндегі  шараларды  аяқсыз  қалдыруға 

тырысқанымен, бұл қарсылық сәтсіз аяқталды. 



      

1731  жылғы  10 қазан 

– 

кіші  жүздің  27 старшинасы  Ресейдің  қол  астына 

кіруге ант берді. 



      

1733-

34  жылдары

- 

Оңтүстік  қазақстанның  ықпалды  билері  мен 

сұлтандары Ресей құрамына кіруге тілек білдірді. 



      

1734  жылы  10  маусы  императрица  Анна  Иоанновна  Ұлы  жүзді  Ресей 

құрамына қабылдауға келісімі жөнінде жарлық шығарды. 

Жаңадан қосылған  қазақ  жерлеріндегі  шептерін  нығайту  мақсатында  Ресей 

үкіметі 

1734 

жылы

  

Сенаттың

  

бас

  

хатшысы

  

И.К.Кириллов

  

басқарған

  

арнайы

  

экспедиция

  

жа

бдықтады.  Экспедицияның

  

мақсаты:

  

Ор

  

өзенiнiң

  

бойына

  

бекiнiс

  

тұрғызу, 

Орта

  

Азияның 

хандықтарымен

  

керуен

  

саудасын

  

кеңейту, 

табиғат

  

байлықтарын

  

игеру, 

Сырдария

  

бойына

  

қала

  

тұрғызып, 

бiртiндеп

  

өзен

  

флотилиясын

  

ұйымдастыру

  

болды. 

Барлық

  

мақсат

  

орындалған

  

жоқ, тек

  

1735 жылы

  

Ор

  

бекiнiсi

  

салынды. 

1735-

1737  жылдары  башқұрт  халқының  азаттық  көтерiлiсiн  басуда  Кiшi  жүз 

жасақтарын  пайдаланды.  Алайда  Әбiлхайырдың  башқұрт  билеушiлерiмен  ауыз 

жаласып  кетуiнен  қорыққан  орыс  үкiметi  оның  бiр  ұлын  аманатқа  беруге  мәжбүр 

еттi.  

1738  жылы  тамыз  айында  Орынбор  комиссиясының  басшысы  В.  Татищев 

қазақ  сұлтандарының  съезін  өткізді:  Кiшi  жүзден  25,  Орта  жүзден  27  старшина 

Ресейге берілгендігін қуаттап екінші рет ант берді.