Қазақстанда тоталитарлык жүйен н нығаюы 1925 жылдан БК(б)П
Қазақ өлкел к комитет н ң Б р нш
хатшысы болған
Ф.И.Голощекинмен байланысты. Ф.И.Голощекин Қызылордаға
кел с мен казак ауылында Кеңес өк мет н ң жоқтығы туралы
мәл мдеп, «ауылда К ш Қазан жүрг зу керек» деген корытынды
шығарды. Ф.Голощекинн ң бұл ұраны «К ш Казан саясаты» (1925-
1928 жж.) атауын алды.
«Кiшi Қазанның» мақсаты:қазақ ауылында социалист к өзгер стерд
жүзеге асыруга бағытталды.
«К ш Қазан» мынадай с-шараларды қамтыды:
- қазақ ауылын кеңестенд ру;
- ег ст к-шабындык жерлерд қайта бөлу:
-бай шаруашылыктарын тәрк леу.
1925 жылға дей н қазақ ауылында коммунистерд қолдамаған байлар мен дәулетт
шаруалардын ықпалы зор болды. Көптеген қазақ аудандарында ауылдык Кеңестер
болған жок немесе оларға байлар сайланды.1926-1927 жылдары ауылдык Кенестер
құру үдер с
бас- талды. Ал 1927 жылы Кеңестерд қайта сайлау жүзеге асырылды. Өз
ыкпалын күшейту және байлардын ықпалдарын болдырмау үш н коммунистер
Кенестерд ң пайыздык кұрамын реттед . Кедейлерд н, батырактардын, әйелдер мен
коммунистерд ң пайызы арттырылды.
Мұндай құрамдағы Кенестер жен л Ег ст к және шабындық жерлерд
теңгермеш л кпен
кайта бөлу 1926-1927 жылдары жүзеге асырылды. 1360 мын десятинаға жуық
шабындық пен 1250 мың десятина ег ст к жер бай және дәулетт шаруашылықтардан
тартып алынып, кедейлерге бер лд . Алайда жерд жай ғана қайта бөлу басты м ндетт
кедей шаруашылықтарының экономикалык жағдайын жақсартуды шешкен жоқ.
Өйткен казактардың малшаруашылығына нег зделген шаруашылық жүрг зу
ерекшел ктер ескер лмеген ед . Жерд
алғанымен, кедейлерде мал, ауылшаруашылық
құралдары т.б. болган жок. Малдары болмағандыктан, олар жайылымдар мен
шабындықтарды, ал ауылшаруашылык кұралдары болмағандықтан, жыртылатын
жерлерд пайдалана алмады. Сондықтан кедей шаруа- шылыктардын кепш л г алган
жерлер нен бұрынғы иелер байлар- га кайтарып беруге мәжбүр болды. Бұл реформа
ешкандай нәтижеге жетк зген жок.
Партиялык органдарға жерд тек кайта бөлуд н өз жетк л кс з екенд г түс н кт болды.
К ш Қазанның келес кадамы мал иелер - р байларды отбасыларымен б рге тұратын
аудандарынан тыс жер- лерге жер аудару және дүние-мүлк н тәрк леу болды.
Бұл реформаның мән : тәрк ленгеннен кей н бүк л мал орташалардын
денгей не дей н жетк зу үш н кедей шаруашылықтарына бер лу ти с
болатын. Алайда шараны жүрг зу кез нде тәрк леуге баса назар
аударылды және малды кедей шаруашылықтарға беру назардан тыс
қалды. Сондыктан кедей шаруашылыктарынын елеул
бөл г не малдан
үлес беруд ң сәт түспед . Бұл реформа экономикалык пайда берген жок.
Б рак қазақ ауылының ж ктелу не, онын бел ну не әкел п, коммунистер ез
максаттарына кол жетк зд . Қазақ ауылы кедейлер н н арасында ерекше
топ- белсенд лер калыптасты. Кенес өк мет енд соларға арқа сүйед . Осы
с-шаралардың нәтижес нде К ш Қазанның нег зг м ндет шеш лд :
Ф.И.Голощекин мен онын айналасындағылар казак ауы лында азаматтық
қайшылыққа кол жетк зд және қазақ ауылын кенестенд ру үш н
әлеуметт к топтар жасады. Сонымен катар казак ауылындағы байлардын
ыкпалына нұқсан келт р лд .