Көне түркілер мәдениеті. Орхон-Енисей жазуы – ежелгі түркі өркениетінің белгісі ретінде. Біздің заманымыздан бұрынғы 1-мың жылдықтың басында қазіргі Қазақстан жерінің оңтүстік және шығыс аймақтарын мекендеген
жүктеу/скачать 35,84 Kb.
|
Анатомия Тест
|
Көне түркілер мәдениеті. Орхон-Енисей жазуы – ежелгі түркі өркениетінің белгісі ретінде. Біздің заманымыздан бұрынғы 1-мың жылдықтың басында қазіргі Қазақстан жерінің оңтүстік және шығыс аймақтарын мекендеген, тарихта сақтар деген атпен белгілі тайпалар болған. Оларды мал өсіру және егіншілікпен қатар темір қорыту дамыған. Сол кезде қызыл – қоңыр және магнитті темір рудасын кеңінен пайдаланған сақтар қола мен темірден түрлі қару-жарақ найза, семсер, садақ жебелері үй шаруашылығына қажетті бұйымдар жасаған. Орхон-Енисей жазбалары — көне түркі жазбасының тарихи-мәдени ескерткіші. Көп уақытқа дейін қай тілде жазылғандығы белгісіз болып келген. Орхон-Енисей жазбаларын руналық жазбалар деп те атайды.1893 ж. ғана даниялық ғалым Томсен құпия жазуды оқудың кілтін ашады. Біраз жылдардан кейін орыс ғалымы Радлов Орхон өзені бойынан табылған үлкен тастардағы жазуды толық оқып, аударды. Руна жазуындағы ең үлкен ескерткіштер Орхон мен Енисей өзендері алқабынан табылғандықтан, жазудың өзін де осылайша атап кетті. Орхон-Енисей жазбалары Шығыс Түркі қағанатының қағаны Білге мен оның інісі Күлтегін қабірлеріне қойылған орасан зор құлпытастарға қашап жазылған жыр жолдары болып шықты. Жырға арқау болған негізгі мәселелер - елдің тәуелсіздігі, береке-бірлігі. Тыныс алу жүйесі түрлері Жоғарғы тыныс алу: мұрын қуысы, жұтқыншақ, ауыз қуысы. Төменгі тыныс алу: көмей, кеңірдек, бронхы. Тыныс алу жүйесі мүшелерінің құрылысы мен қызметі Толық мақаласы: Мұрын Толық мақаласы: Көмей Толық мақаласы: Кеңірдек Толық мақаласы: Өкпе Өкпе құрылысы: 1-оң жақ өкпенің төменгі бөлігі, 2-оң жақ өкпенің ортаңғы бөлігі, 3-оң жақ өкпенің жоғарғы бөлігі, 4-айыр без, 5-кеңірдек, 6-қалқанша шеміршек, 7-тіл асты сүйегі, 8-көмей сіңірі, 9-жүзік тәрізді желбезек, 10-париетальды өкпеқап, 11-сол жақ өкпенің жоғарғы бөлігі, 12-сол жақ өкпенің төменгі бөлігі, 13-кішкене тіл, 14-жүрек ойығы, 15- үлпершекпен жабылған жүрек Тыныс алу жүйесінің құрылысы мен қызметі адамның жасына, жынысына байланысты ерекшеліктері болады. Тыныс алу жүйесінің мүшелері қызметтеріне қарай екіге бөлінеді: ауаны сыртқы ортадан ішке және іштен сыртқа қарай қозғайтын тыныс алу жолдары - мұрын қуысы, көмей, кеңірдек және бронхылар.
жоғарғы тыныс алу жолдары - мұрын қуысы, жұтқыншақ, ауыз қуысы; төменгі тыныс алу жолдары - көмей, кеңірдек, бронхы. сыртқы ортаның газ алмасу процесін Мұрын қуысы қызметі Ауа мұрын арқылы екі бөлікті-қалқалы мұрын қуысына түседі. Әрбір бөлікті-қалқада мұрын қуысының ішкі бетін ұлғайтатын үш мұрын қалқаны орналасқан. Ол эпителийлі қабықпен және көп қан тамырларымен жабылған. Тамырлармен аққан қан түскен ауаны дене температурасына дейін жылытады, ал сілемейлі қабық ауаны ылғалдайды және шаң-тозаңдар мен микроорганизмдерді тұтып қалады. Тұтылған микроорганизмдерді лейкоциттер қорытады (фагоцитоз), қорытудан артылған шаң-тозаңдар эпителий түктері (кірпікшелер) арқылы сыртқа шығарылады. Мұрын қуысында жылытылған, ылғалданған және тазартылған ауа жұтқыншақ арқылы көмейге түседі. жүктеу/скачать 35,84 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|