Тарих және құқық факультеті - М.Қозыбаев
атындағы СҚМУ-дың алғашқы құрылған фа-
культеттерінің бірі. Ол Петропавл қаласында
мұғалімдер институтында тарих және жараты-
лыстану-жағрапия факультетін ашу туралы Қа-
зақ КСР ХКК 1937 жылғы 19 наурыздағы қаулы-
сына сәйкес құрылған болатын. Тарих факульте-
тінде марксизм-ленинизм және тарих кафедрасы
болды. Мұғалімдер институты ашылған жылда-
ры факультеттерде Ленинград, Омбы, Мәскеудің
ЖОО бітірген түлектер жұмыс істеді.
1938-1939 оқу жылының соңына қарай «Та-
рих» мамандығы бойынша сырттай бөлім ашыл-
ды. 1939-1940 оқу жылдары оқытушылар құра-
мы толығып, ғылыми зерттеу жұмысы жандана
бастады. 1940 жылы тарих кафедрасы Солтүстік
Қазақстанның тарихы туралы бірнеше мақала-
лар жариялады, олар қала мектептерінің оқу үд-
ерісінде туған өңіріміздің тарихын оқыту бары-
сында кеңінен қолданылды. 1940 жылы наурыз
айында бірінші курстың Р. Ақбердин, Ф.Кручер,
В. Ерзакович сияқты үздік студенттері Қазақ
КСР 20 жылдығына арналған республикалық ғы-
лыми конференцияға қатысты. Олар ЖОО
бітіргеннен кейін факультетке оқытушы болып
қабылданды.
1939-1940 оқу жылының қорытындысы бо-
йынша факультеттегі сырттай оқитын 77 сту-
денттің 17-сі ғана келесі курсқа көшірілді.
Өйткені мамандарды даярлауда белгіленген уа-
қытта өндірістен, жұмыстан босату бойынша қи-
ындықтар болды. 1940 жылы сырттай бөлім
түлектерінің алғашқылары курсты толықтай аяқ-
тап, 27 студент орталау мектептерге тарих пәнін
оқыту біліктілігі бойынша мұғалім мамандығы-
ның дипломын алды.
Ұлы Отан соғысы жылдары марксизм-
Образование факультета истории и права, од-
ного из старейших факультетов СКГУ им. М. Ко-
зыбаева, связано с выходом Постановления СНК
Казахской ССР от 19 марта 1937 года об органи-
зации в г. Петропавловске учительского институ-
та и открытием двух факультетов - ис-
торического и естественно-географического.
Исторический факультет был представлен дву-
мя кафедрами: марксизма-ленинизма и истории.
В первые годы существования учительского
института на факультете трудились выпускники
вузов Москвы, Омска, Ленинграда.
К концу 1938-1939 учебного года было откры-
то заочное отделение по специальности «Исто-
рия».
В 1939-1940 учебном году состав пре-
подавателей был значительно укреплен, ак-
тивизировались научные исследования. В 1940
году кафедра истории опубликовала серию ста-
тей об историческом прошлом Северного Казах-
стана, которые широко использовались в учеб-
ном процессе школ города при изучении истории
родного края. В марте 1940 года студенты-
отличники первого курса приняли участие в рес-
публиканской научной конференции, посвящен-
ной 20-летию Казахской ССР. Это были будущие
преподаватели, такие как Р. Акбердин, Ф.Кручер,
В. Ерзакович.
По итогам 1939-1940 учебного года из 77 сту-
дентов-заочников факультета только 17 человек
были переведены на следующий курс, так как об-
учение специалистов без отрыва от производства
было связано со значительными трудностями, об-
условленными временем. В 1940 году состоялся
первый выпуск заочного отделения, квалифика-
цию учителей истории с правом преподавания в
неполной средней школе получили 27 студентов.
ТАРИХ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
Факультет истории и права
ТАРИХ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
Факультет истории и права
1988 жылғы тарих кафедрасы · Кафедра истории 1988 год
180
ленинизм кафедрасы тарих кафедрасымен
бірікті. Онда жоғары білікті мамандар доцент
И.В. Игрицкий, тарих ғылымдарының докторы
М.П. Ким сабақ берді. Әскери уақыттың қиын-
дығына қарамастан ұжым жас мамандарды қа-
жетті деңгейде даярлап, оқу-тәрбие жұмысын
тиісті дәрежеде ұйымдастыра білді.
1944 жылы тарих факультеті тарих-әдебиет фа-
культеті деп аталды, 1946 жылы тарих және фило-
логия болып екіге бөлінді.
1956 жылы оқу орнындағы өзгерістерге
сәйкес, тарих-филология факультеті деп аталын-
ды. 1955-1977 жылдары оқу-кеңес тармағымен
жұмыс істеді. Оның оқытушылары факультет-
тегі кафедраның қызметкерлері болды. ОКТ Рес-
публикадағы оқу-тәрбие жұмысын ұйымдасты-
ру бойынша үздіктер қатарына кірді. Көп жыл-
дар бойы факультет оқытушылары кешкі уни-
верситетте марксизм-ленинизм бойынша сабақ-
тар өткізді. Лекторлық шеберлік, білімдарлық, те-
рең кәсіби біліммен ерекшеленген факультетте
ғалымдар да болды. Олар: Қ.Ш. Шәкенов, Ф.А.
Сим, Қ.Қ. Қалиев, Л.П. Анисимов, Р.К.
Ақбердин, Ж.К. Нұрпейісов, В.С. Черников,
Ф.А.. Хомутовский, А.Ф. Шкурко және де т.б.
Университет мыңдаған тыңдаушы, жоғары
партиялық-саяси білім беру, партия ұйымдары-
ның жетекшілерін, партия ағарту жүйесіндегі
үгіт-насихатшы ретіндегі еңбек ұжымын даяр-
лап шығарды. Факультеттің оқытушылары мен
студенттері «Білім» қоғамын, комсомол, партия
жұмысын насихаттайтын дәрістік істерге бел-
сенді түрде қатысты. Облыстық «Знание» қоға-
мының басқару төрағасы тарих кафедрасының
меңгерушісі В.С. Черников, КОКП тарихы ка-
федрасының меңгерушісі Қ.Қ.Қалиев болды.
1978 жылы облыстық партия ұйымын доцент
К.Ш. Шәкенов басқарды, еңбеккерлер арасында
насихат жұмыстарын белсенді түрде жүргізгені
үшін «Ерен еңбегі үшін» медальмен марапаттал-
ды. Сол кездерде көптегеген дәріс оқушы ұстаз-
дар Қазақ КСР Жоғары Кеңес Президиумы, «Зна-
ние» Бүкілкеңестік қоғам, Қазақстан ОККП-
ның құрмет грамоталарымен марапатталды.
Осындай насихаттау жұмыстарына жоғары курс
студенттері де тартылды, халықаралық насихат
жұмысына қатысты «Планета» деген үйірмені ал-
ғаш рет тарих ғылымының кандидаты В.С. Чер-
ников ұйымдастырды.
1960-1970 жылдары факультетке жоғары
білікті мамандар қажет бола бастады. Бұл мәселе
тәжірибелі мектеп мұғалімдері Қ.Қ. Қалиев,
М.И. Бенюха, И.С. Белетченко, Ж.К. Нұрпейісо-
ва, т.б. жұмысқа шақыру арқылы шешілді. Кейін
шақырылған мұғалімдер Мәскеу, Ленинград,
Алматы қалаларында кандидаттық диссертация
қорғады. Кейіннен кадр мәселесі факультет
түлектерін университетке жұмысқа қалдыру ар-
В годы Великой Отечественной войны ка-
федра марксизма-ленинизма была объединена с
кафедрой истории, где стали преподавать высо-
коквалифицированные специалисты, находив-
шиеся в эвакуации в г. Петропавловске. Среди
них: доцент И.В. Игрицкий, доктор историчес-
ких наук М.П. Ким (специалист по истории со-
ветской культуры), в дальнейшем работавший в
Академии наук СССР, в Институте востоковеде-
ния, где ему было присвоено звание академика.
Несмотря на трудности, вызванные военным вре-
менем, коллектив сумел организовать на дол-
жном уровне учебно-воспитательную работу и
обеспечить выпуск молодых специалистов.
В 1944 году исторический факультет был пре-
образован в историко-литературный, а в 1946 го-
ду он был разделен на два факультета: истори-
ческий и филологический.
В 1956 году в результате реорганизации 2-х фа-
к у л ь т е т о в б ы л о б р а з о в а н и с т о р и ко -
филологический факультет.
В п е р и о д с у щ е с т в о в а н и я у ч е б н о -
консультационного пункта (УКП) заочного отде-
ления ВПШ при ЦК КПСС (1955-1977 гг.) препо-
давателями его являлись сотрудники кафедр фа-
культета. УКП по праву входил в число лучших
по организации учебно-воспитательной работы
в республике. Многие годы преподаватели фа-
культета вели занятия в вечернем университете
марксизма-ленинизма. Лекторское мастерство,
эрудиция, глубокие профессиональные знания
отличали выступления ученых факультета: К.Ш.
Шакенова, Ф.А. Сима, К.К. Калиева, Л.П.
Анисимова, Р.К. Акбердина, Ж.К. Нурпеисова,
В.С. Черникова, Ф.А.. Хомутовского, А.Ф. Шкур-
ко и других. За годы существования университет
выпустил тысячи слушателей, получивших вы-
сшее партийно-политическое образование, став-
ших руководителями партийных организаций,
трудовых коллективов, подготовленными пропа-
гандистами в системе партийного просвещения.
Преподаватели и студенты факультета принима-
ли активное участие в лекционной пропаганде
как внештатные лекторы обкома партии, комсо-
мола, общества «Знание». Председателями прав-
ления областной организации общества «Зна-
ние» в разные годы были В.С. Черников - зав. ка-
федрой истории, К.К.Калиев - зав. кафедрой исто-
рии КПСС.
С 1978 года областную партийную организа-
цию стал возглавлять доцент К.Ш. Шакенов, на-
гражденный за активное участие в лекционной
пропаганде среди трудящихся медалью «За тру-
довую доблесть». Многие лекторы были награж-
дены почетными грамотами ЦК КП Казахстана,
Президиума Верховного Совета Казахской ССР
и грамотами Всесоюзного общества «Знание» за
активное участие в лекционной пропаганде. К
181
қылы шешіліп отырды. Ф.А. Сим, В.А. Ким,
А.Ф. Шкурко, М.Ф. Косых, А.П. Бородин, Т.М.
Канаева, Е.В. Самойленко, В.Ф. Зайберт секілді
түлектеріміз аспирантураны бітіріп, диссерта-
ция қорғады, біраз жыл факультет, универси-
теттің құрылымдық бөлімшелерін басқарды.
Тарих факультетінің студенттері студенттік
құрылыс қозғалысының белсенді мүшелері бол-
ды. Солтүстік Қазақстан облысындағы алғашқы
студенттік құрылыс отрядының командирі сол
кездегі жоғары курс студенті, кейіннен ЖОО
тәжірибелі, құрметті оқытушысы болған М.Ф.
Косых еді. Ол кандидаттық диссертация қорға-
ды, дене шынықтыру факультетін басқарды. Сол
жылдары факультеттің көптеген оқытушылары
мен студенттері «Ерен еңбегі үшін», «Еңбектегі
ерекшелігі үшін», «Тың және тыңайған жерді
игергені үшін» деген медальдармен марапаттал-
ды. Студенттік құрылыс отрядында жұмыс
істейтін тарих мамандығындағы студенттер ха-
лыққа арнап мәдени кештер ұйымдастырып, қо-
ғамдық-саяси оқиғалар жайында дәрістер оқи-
тын.
1975 жылы факультет қайтадан тарихи-
педагогикалық және филологиялық болып екіге
бөлінді. Факультет студенттері оқу үдерісі ке-
зінде пионер лагері, балалар, аула клубы, мектеп-
терге барып, үнемі түрлі бағыттарда жұмыстар
жүргізетін. 1985 жылдың қаңтар айынан бастап
үзіліссіз педагогикалық тәжірибе енгізілді.
1970-80 жылдары студенттер жыл сайын архе-
ологиялық экспедицияларға қатысты. Белсенді
түрде қатысқандар: В. Зайберт, В. Грищенко, С.
э т о й р а б о т е п р и в л е к а л и с ь с т уд е н т ы -
старшекурсники, которые активно занимались в
кружке лектора-международника «Планета» - од-
ном из первых в стране, организованном канди-
датом исторических наук В.С. Черниковым.
В 1960-1970 годы возрастает потребность фа-
культета в высококвалифицированных спе-
циалистах. Эта проблема успешно решается пу-
тем приглашения опытных школьных учителей:
К.К. Калиева, М.И. Бенюха, И.С. Белетченко,
Ж.К. Нурпеисова и других. Большинство из них
со временем защитили кандидатские диссерта-
ции в вузах городов: Москвы, Ленинграда, Алма-
Аты. В решении кадровой проблемы большую
роль сыграла подготовка преподавателей из чис-
ла выпускников факультета. Ф.А. Сим, В.А. Ким,
А.Ф. Шкурко, М.Ф. Косых, А.П. Бородин, Т.М.
Канаева, Е.В. Самойленко, В.Ф. Зайберт после за-
вершения аспирантуры успешно защитили дис-
сертации и возглавили структурные подразделе-
ния факультета и университета.
Студенты исторического факультета были ак-
тивными участниками строительного сту-
денческого движения. Командиром одного из
первых студенческих строительных отрядов в
Северо-Казахстанской области был студент-
старшекурсник М.Ф. Косых, ставший впосле-
дствии одним из опытных и уважаемых препода-
вателей вуза. Он успешно защитил кандидат-
скую диссертацию и возглавил факультет физи-
ческой культуры. Десятки студентов и препода-
вателей факультета были награждены в те годы
медалями: «За трудовую доблесть», «За трудовое
182
Набоков, А. Плешаков, М. Хабдулина, О. Марты-
нюк, Т. Даниленко т.б.
Факультет студенттері гуманитарлық ғылым-
дар бойынша бүкілодақтық, республикалық
үздік ғылыми жұмыс байқауларына қатысты.
Байқау қорытындысында Н. Коровина (1964 ж.),
З. Сақтағанова (1985 ж.) бүкілодақтық байқау-
дың лауреаттары аттанды. 1985 жылы өткізілген
республикалық байқауда «Солтүстік Қазақстан
комсомолдары мен жастарының тың және ты-
ңайған жерді игеруге қатысуы» тақырыбында
жазған студент М. Әбуованың ғылыми жұмысы
жоғары бағаланып, дипломмен марапатталды.
Қазақстан Республикасы өз егемендігін жари-
ялағаннан кейін Отанымыздың өткен тарихын те-
реңдеп оқытуға қажеттілік туды. Сондықтан уа-
қыт талабына сай 1993 жылы факультетте «Қа-
зақстан тарихы және археологиясы» кафедрасы
ашылды. Осы жылы факультеттегі тарихшы ға-
лымдар «Туған өлке шежіресінің парақтары» ат-
ты біздің облыстың тарихы жайында көлемді
ұжымдық зерттеуді басып шығарды.
1999 жылы факультетте «Қазақстан тарихы»,
«Археология және этнология» секілді жаңа ма-
мандықтар ашылды. Осы мамандықта оқитын
студенттерге «Тарих. Археолог. Этнолог» деген
біліктілік берілді.
2003 жылдың мамыр айында СҚМУ-ға ірі та-
рихшы-ғалым, академик М.Қозыбаевтың есімі
берілді, бұл жаңалық тарих факультетіне үлкен
күш берді.
2004 жылы факультет негізінде тіл және әде-
биет институты мен тарих факультеті құрылды.
Тарих факультетінің деканы болып т.ғ.к., доцент
С.И. Ибраев тағайындалды. Факультет құрамы-
на Қазақстан тарихы және археология, әлем тари-
хы және саясаттану, философия кафедралары
кірді.
2006 жылы тарих және заң факультеттері
біріктіріліп, тарих және құқық факультеті
құрылды. Қазір оның құрамында Қазақстан тари-
хы және археология, әлем тарихы және саясатта-
ну, заң, құқық негіздері және кеден ісі, филосо-
фия кафедралары бар.
Факультет өзінің 75 жылдық тарихында бірне-
ше құрылымдық өзгерістерді басынан өткізді.
Әр жылдарда факультетті басқарып, декан қыз-
метін атқарғандар: В.С. Черников, Г.К. Егоров,
Қ.Қ. Қалиев, Ф.А.. Сим, Ж.К. Нұрпейісов, А.П.
Мякшев, В.Ф. Зайберт, В.И. Заитов, К.М.
Атығаева, М.М. Тайжанова, С.И. Ибраев.
Факультет ғалымдары С.И. Ибраев, Т.М. Кана-
ева, М.Т. Михайлов, А.А. Плешаков, Н.К. Бара-
нова, Л.А. Козорезова, т.б. Олар «Солтүстік Қа-
зақстан облысы» энциклопедиясын, Қазақстан
тарихы бойынша дәрістер курсы», ғалым А.А.
Плешаковтың редакциялауымен саяси қуғын-
сүргін құрбандарына арналған «Трагедия және
отличие», «За освоение целинных и залежных зе-
мель». В период работы строительных отрядов
студентами-историками для населения читались
лекции, проводились вечера, связанные с памят-
ными датами и современными общественно-
политическими событиями.
В 1975 году факультет вновь был разделен на
два: историко-педагогический и филологичес-
кий. Студенты факультета во время обучения в
институте постоянно вели работу в школах, в дет-
ских дворовых клубах, пионерских лагерях. С ян-
варя 1985 года была введена непрерывная педа-
гогическая практика.
В 1970-80 годы студенты ежегодно принимали
участие в археологических экспедициях. Наибо-
лее активно принимали участие: В. Зайберт, В.
Грищенко, С. Набоков, А. Плешаков, М. Хабду-
лина, О. Мартынюк, Т. Даниленко и др.
Студенты факультета постоянно принимали
участие во всесоюзных и республиканских кон-
курсах на лучшую научную работу по гумани-
тарным наукам. Лауреатами Всесоюзного кон-
курса студенческих работ были: Н. Коровина
(1964 г.), З. Сактаганова (1985 г.). Дипломом на
республиканском смотре-конкурсе 1985 года бы-
ла отмечена научная работа «участие комсомола
и молодежи Северного Казахстана в освоении це-
линных и залежных земель» студента М. Абуова.
В 1987 году происходит слияние двух фа-
культетов в один - историко-филологический.
После объявления суверенитета Республики
Казахстан возникла необходимость создания но-
вой школы изучения прошлого своей Родины. В
1993 году на факультете была открыта кафедра
истории Казахстана и археологии. В это же время
учеными-историками факультета был под-
готовлен и вышел в свет большой труд об исто-
рии нашей области: «Страницы летописи родно-
го края».
В 1999 году на факультете была введена новая
специальность - «История Казахстана» со специ-
ализацией «Археология и этнология», затем от-
крылась специальность с одноименным названи-
ем. После 5 лет обучения выпускнику этой спе-
циальности при сваивалась квалификация
«Историк. Археолог. Этнолог».
В мае 2003 года СКГУ было присвоено имя
крупного ученого отечественной истории акаде-
мика М.К. Козыбаева, что придало импульс в ра-
боте исторического факультета.
В 2004 году прошла реорганизация факульте-
та, на его базе были созданы институт языка и ли-
тературы и исторический факультет. Деканом ис-
торического факультета был назначен к.и.н. С.И.
Ибраев. В состав факультета вошли три кафед-
ры: История Казахстана и археологии, Всемир-
ная история и политология, Философия.
В 2006 году прошло объединение двух факуль-
183
көрегендік»кітап жарық көрді.
Қазір тарих және құқық факультетінің деканы,
т.ғ.к., доцент С.И. Ибраев, оқу және тәрбие ісі
жөніндегі деканының орынбасары, аға оқытушы
Г.Б.Атығаева, ғылыми жұмыс және сапа менед-
жметі жөніндегі деканының орынбасары, Де-
мин C.А., экономиканың магистрi.
Факультетте үш кафедра бар. «Тарих және әле-
уметтік-гуманитарлық пәндер» кафедрасының
меңгерушісі т.ғ.к., доцент Л.А.Козорезова бол-
ған, «Құқық негіздері және экономика» кафедра-
сының меңгерушісі з.ғ.к., доцент З.Б.Жукова,
«Құқықтану» кафедрасының меңгерушісі т.ғ.к.,
доцент Н.К.Баранова.
Факультетте 1938 жылы «Әлем тарихы және
саясаттану» кафедрасы, 1975 жылы «Филосо-
фия» кафедрасы, 1993 жылы «Қазақстан тарихы
және археология» кафедрасы, 2010 жылы «Қа-
зақстан тарихы және философия» кафедрасы,
2 0 11 ж ы л ы « Та р и х ж ә н е ә л еу м е т т і к -
гуманитарлық пәндер» кафедрасы құрылды. Ка-
федра құрамында жұмыс істеген танымал педа-
гог-ғалымдар, Петропавл қаласының құрметті
азаматтары: М.И. Бенюх, т.ғ.к. И.С. Белетченко,
т.ғ.к. Қ.Қ. Қалиев, т.ғ.к. В. А. Ким, т.ғ.к. М.Ф. Ко-
тетов – исторического и юридического, в резуль-
тате чего был образован факультет истории и пра-
ва, в состав которого входили 5 кафедр: Юрис-
пруденции, Основ права и таможенного дела,
Истории Казахстана и археологии, Всемирной
истории и политологии, Философии.
За 75-летнюю историю факультета про-
исходили неоднократно различные структурные
преобразования. Деканами факультета в разное
время были: В.С. Черников, Г.К. Егоров, К.К. Ка-
лиев, Ф.А.. Сим, Ж.К. Нурпеисов, А.П. Мякшев,
В.Ф. Зайберт, В.И. Заитов, К.М. Атыгаева, М.М.
Тайжанова, С.И. Ибраев.
Ученые факультета С.И. Ибраев, Т.М. Канае-
ва, М.Т. Михайлов, А.А. Плешаков, Н.К. Барано-
ва, Л.А. Козорезова, и другие провели
большую работу по подготовке энциклопе-
дии «Северо-Казахстанская область», вы-
пустили «Курс лекций по истории Казах-
стана», книгу, посвященную жертвам поли-
тических репрессий, под редакцией А.А.
Плешакова: «Трагедия и прозрение».
В настоящее время деканом факультета
истории и права является Ибраев Сабыр
Исмагулович, к.и.н., доцент, замдекана по
учебной и воспитательной работе -
Атыгаева Галина Бабасановна – ст. препо-
даватель кафедры ИиСГД, замдекана по на-
учной работе и менеджменту качества – Дё-
мин Сергей Анатольевич, магистр эконо-
мики.
На факультете три кафедры: кафедра
«Истории и социально-гуманитарных дис-
циплин», зав.кафедрой Козорезова Люд-
мила Александровна, к.и.н., доцент; ка-
федра «Основы права и экономики», за-
в.кафедрой Жукова Зара Борисовна, к.ю.н.,
доцент, кафедра «Юриспруденции», за-
в.кафедрой Баранова Наталья Констани-
новна, к.и.н., доцент.
Кафедра «История и социально-
гуманитарные дисциплины» образована в
2011 г. путем объединения кафедр, «Все-
мирная история и политология» и «Исто-
рия Казахстана и философия» каждая из ко-
торых имеет свой богатый путь развития.
Кафедра «Всемирная история и полито-
логия» была создана в 1938 году, вскоре по-
сле создания Петропавловского учите-
льского института и исторического фа-
культета.
Сформированная в 2010 г. кафедра «История
Казахстана и философия» объединила в своем со-
ставе коллектив кафедры «Философия», создан-
ной в 1975 году и кафедры «Истории Казахстана
и археологии», деятельность которой началась в
1993 году.
В составе кафедр работали такие известные
ученые и педагоги, как почетный гражданин г.
Тарихшы студенттердің мұражайдағы тәжірибелік сабағы
Занятие по музейной практике студентов-историков
Археологиялық тәжірибе · Археологическая практика
184
Достарыңызбен бөлісу: |