Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия 
ұлттық университеті 
Пәннің оқу-әдістемелік кешені 
Басылым: бесінші 
ЕҰУ Ф 703-08-15. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Бесінші басылым 
№1 дәріс.
Масштабтар: сандық, сызықтық, көлденең 
Қандай да болмасын жергілікті аудандарға қатысты, олардың 
пландары 
қарастырылып 
карталарын 
дайындау 
жұмыстарының 
орындалуы үшін, алдын ала қойылған нақты талаптармен өлшем 
дәлдіктерін міндетті түрде ескере отырып жүргізу қажет.
Сонда, аталып отырған шарттардыц барлығы да, бірден-бір 
сәйкестікте болатын болса, онда жергілікті ауданның көкжиектік 
бағыттағы проекциялық сызықтары белгілі сан өлшеміне кішірейтілген 
жергілікті аудан картасын сызып анықтауға болады деп айта аламыз. 
Басқа сөзбен айтқанда, жергілікті ауданның көкжиектік бағыттағы 
проекциялық сызықтарының картада кескінделуіндегі кішірейтілу 
дәрежесі масштаб деп аталады. 
Масштаб — санды және графиктік масштабтар болып бөлінеді. 
Егер масштаб анықтамасына сүйене отырып, жергілікті аудандағы 
нақты өлшемді кесінді ұзындығын Д, ал, картада кішірейтіліп 
келтірілген кекжиектік бағыттағы нроекциялық сызық үзындығын d 
белгілеулерінде алып қарастырсақ, онда олардың қатынасы:
(1) 
түрінде жазылады да, санды масштаб анықтамасын келтіруімізге 
болады. 
 
Санды масштаб дегеніміз алымы бір саны, ал бөлімі жергілікті 
ауданның көкжиектік бағьгттағы проекциялық сызытың-картада қанша есе 
азаюына сәйкес болып келетін дұрыс бөлшек болып табылады. 
Яғни, санды масштаб, дұрыс бөлшектің (1) бөлімі неғұрлым үлкен 
болса, жергілікті аудан картасында кекжиектік бағыттағы проекциялық 
сызықтың кішірею дәрежесі соғұрлым үлкен болып, карта масштабы да азая 
түсетінін білдіреді. 
Мысалы, геодезиялык жұмыстарда өте жиі кездесіп отыратын 
жергілікті аудандар пландары үшін 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000, ал, 
жергілікті аудандар карталар үшін 1:10000, 1:25000, 1:200000, 1:300000, 
1:500000, 1:1000000 нақты масштабтарды келтіруге болады.
Сонда, бұл аталған қатынастардың әрқайсысы жергілікті ауданның 
көкжиектік бағыттағы проекциялык сызығы, жергілікті аудандар пландары 
үшін 500, 1000, 5000 есе кішірейтілген, яғни пландағы 1 см кесіндіге