Лекция Жоғары және арнаулы орта оқу орындарында биологияны оқытудың заңдылықтары мен принциптері

- биология негіздері туралы базалық білімді олардың жалпыланған, дидактикалық негізделген түрінде игеруін қамтамасыз ету;

- биология мен жалпы қазіргі жаратылыстанудың негізгі әдіснамалық мәселелеріне ғылыми тәсілдерді қалыптастыру;

- әр түрлі білім беру жүйелеріндегі биологияның сызықтық және интеграцияланған оқу курстарымен таныстыру;

– жалпы білім беру жүйесінде пәндік оқу-тәрбие процесінің формалары мен әдістері туралы түсініктерді дамыту;

- сабақтар, сабақтардың жеке тақырыптары, экскурсиялар жүйесін құра білуге үйрету;

- демонстрациялық және зертханалық мектеп сабақтарын өткізудің әдістемелік дағдыларын меңгеруді қамтамасыз ету;

- оқу бағдарламаларының тұжырымдамаларын және әртүрлі оқулықтардың, оқу құралдарының, жұмыс дәптерлерінің және басқа материалдардың мазмұнын талдау дағдысын қалыптастыру; оқытуда көрнекілікті қамтамасыз ететін оқу құралдарының әзірлемелерін дайындау.

Оқу мақсаттарының жаңаруы бірнеше факторларға байланысты. Мысалы, Қазақстанның әрбір азаматы діни, нарықтық, материалдық және рухани, мәдени мұраға деген көзқарасты таңдауға құқылы. Қазіргі кезеңдегі табиғи құндылықтарды қайта бағалау жаңа мақсатты, әлеуметтік көзқарастармен толтырылуы керек:

- қазіргі ғылым, өнер және дін тұрғысынан әлемді тану жолдарын зерттеу; биология курсында объектілермен және құбылыстармен танысу кезінде оларды қарастыру;

- қоғамда және білім беру жүйесінде ізгілендіру және технологияландыру үрдістерін өзара толықтыру; оларды пәндік оқытуда іске асыру;

- қазіргі әлемнің моральдық және материалдық құндылықтарын ( осы саладағы ынтымақтастық пен келіспеушілік), сондай-ақ жалпыадамзаттық құндылықтарды құрудағы, қақтығыстарды шешудегі және бастамалаудағы жаратылыстану ғылымдарының рөлін анықтау;

- гуманитарлық, жаратылыстану және техникалық ғылымдар сияқты түрлі кәсіптердің кәсіби сипаттамаларын жаңарту;

– оқушыларға жаратылыстану-ғылыми білімді жеткізе білу және олардың пәндік оқудағы кәсіби бейімділігін анықтау, оқушылардың болашақ кәсіби қызметін дұрыс таңдауына ықпал ету;

- биология саласындағы ғылым мен практиканың заманауи жетістіктеріне негізделген мектептегі биологиялық білім беруді жаңғырту;

– экологиялық білім беруді жаратылыстану-ғылыми пәндік оқытуда біріктіруші компонент ретінде қалыптастыру;

- жаратылыстану ғылымдары мен биология заңдарын білу негізінде қоғам мен табиғаттың қазіргі заманғы заңдылықтарында азаматтық ұстанымды қалыптастыру.

Биология мұғалімін даярлау әдістемесі студенттердің ізгілік ұстанымдарына бағытталған педагогикалық технологияларды игеруіне, бастысы екінші деңгейден ерекшелене білуге, оқушылардың еңбек пен білімге мүмкіндіктері мен қабілеттеріне мұғалімнің жеке сенімін қалыптастыруға бағытталған.

Жан – жақты психологиялық, әдістемелік және жеке – белсенді тәсілдерді практикалық іске асыру пәндік оқытудағы оқу процесін көп деңгейлі жобалау мен талдауды қамтиды. Биологияны оқыту әдістемесі курсына қатысты көп деңгейлі дизайн:

- оқытудың мазмұндық өзегі (мазмұнды іріктеу және құру принциптерін және оның инвариантты теориялық негіздерін: биологияның тұжырымдамалық жүйелерін, оның негізгі теориялары мен ұғымдардың теориялық жүйелерін қамтиды);

- білім объектілерін модельдеу және бейнелеу деңгейі, оның оқшаулануы биологияны зерттеу объектілерінің ерекшелігіне, оның кіші экожүйеге жататындығына және оқудағы көрнекіліктің үлкен рөліне байланысты; бұл деңгей студенттердің биологияны оқытудағы әдістемелік заңдылықтарды зерттеуін қамтиды;

- білімнің ішкі және пәнаралық интеграциясының деңгейі, теорияның практикамен байланысы және оқушылар мен ортаның жеке өмірлік тәжірибесі;

– студенттердің мақсатты әдістемелік бағдарламаларды меңгеруін, оқу-тәрбие процесі субъектілерін дамытушылық оқытуды ұйымдастыруды, оқытуда рухани ортаны құруды (ақпаратты үнемдеу режимі), оқуда ішкі мотивацияны және оқушылардың өзін-өзі бағалауды және т. б. дамытуды көздейтін пәндік оқытудағы оқушы тұлғасының даму деңгейі.

- дамыта оқытудың жоспарланған нәтижелерінің деңгейі (гуманистік дүниетанымды және белсенді азаматтық ұстанымды қалыптастырудың әдістемелік бағдарламалары; оқушы тұлғасының негізгі салаларын дамыту; оқудағы оқушының белсенділігі). Мақсаттардың мұндай деңгейлік ұйымдастырылуы оларды жүзеге асырудың тиісті әдістемелік жүйесін анықтайды, онда интерактивті педагогикалық технологиялар, студенттерге бағытталған және кәсіби – әдістемелік дайындықты дамыту жетекші орын алады. Биология оқу пәнінің мақсаттары мен мазмұнын жаңартудың әдіснамалық негіздерін ұғыну гуманистік, аксиологиялық, тұлғалық – әрекеттік, мәдениеттанулық, синергетикалық, экологиялық тәсілдерді ескере отырып жүзеге асырылады. Осы тәсілдерді іске асыру оқу процесіне қатысушылардың өзара іс-қимыл процесінде оқу пәнінің мақсаты мен мазмұнын анықтауға мүмкіндік береді. Жаңа педагогикалық парадигманы іске асыру Биологияны оқыту теориясы мен әдістемесінің тұжырымдамалық – категориялық аппаратына айтарлықтай әсер етеді, ол гуманистік, жеке – әлеуметтік, құндылық, өзін-өзі құндылықты және т.б. бейнелейтін жаңа ұғымдармен, терминдермен толтырылады. Жалпы және жеке әдістердің мәселелерін ашу-педагогикалық университетте биологияны оқыту әдістемесі курсының мақсатты компоненттерінің бірі.

Биологияның тағы бір бөлімі – адамның өзін-өзі зерттеуі. Бұл білім әркім үшін де маңызды. Биология медицина үшін теориялық негізге айналды, оған адам ағзасының ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндік береді. Биологиялық түр ретінде өз ерекшеліктерін білу әр адамға қажет. Бұл сіздің өміріңізді тамақтану, физикалық және психикалық стресс тұрғысынан қалай ұйымдастыруға болатындығын жақсы түсінуге көмектеседі. Өз денесін ұтымды пайдалану еңбек өнімділігін едәуір арттыра алады.

Сондай-ақ, биология экономика саласында, әсіресе ауыл шаруашылығында пайдалы. Тірі организмдердің даму заңдылықтарын білу адамға жасанды ортада өсіруге бейімделген жаңа түрлерді қалай шығаруға болатындығын білуге көмектесті. Халық санының өсуі мен табиғи қорлардың азаюы кезінде адамзатқа қажет.