Методическая разработка учебного занятия пәні (дисциплина): Мәдениеттану Тақырыбы (тема): «Ежелгі мәдениет және қазақ дамуы, қазақ мәдениетінің қайнар көзі»
жүктеу/скачать 1,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| ГККП АКТЮБИНСКИЙ АВТОМОБИЛЬНО-ДОРОЖНЫЙ КОЛЛЕДЖ АҚТӨБЕ АВТОЖОЛ КОЛЛЕДЖІ МКҚК «Келісілді» / «Согласовано» «Бекітемін» / «Утверждаю» әдістемелік кабинет меңгерушісі/Заведующий директордың оқу ісі жөніндегі методическим кабинетом орынбасары/заместитель директора _____________ Исмагулова А.А. по УР _____________Елеусизова С.Қ. «____» _________20___ж./г «____» _________20___ж./г
САБАҚТЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ТАЛДАМАСЫ МЕТОДИЧЕСКАЯ РАЗРАБОТКА УЧЕБНОГО ЗАНЯТИЯ
Пәні (дисциплина): Мәдениеттану Тақырыбы (тема): «Ежелгі мәдениет және қазақ дамуы, қазақ мәдениетінің қайнар көзі»
ПЦК төрайымы /Заведующий ПЦК ___________Темиралина Ш.Т _____________ Майстренко Н.Н (қолы/подпись) «____» _________20___ж./г
Тақырыбы Ежелгі мәдениет және қазақ дамуы, қазақ мәдениетінің қайнар көзі
Білімдік- Қазақ жеріндегі ежелгі мәдениеттер мен өркениеттер және қазақ мәдениетінің бастауы. Казақ мәдениетінің түп негізі. Андронов мәдениеті. Ежелгі көшпелілер мәдениетіндегі мифология және космогония. Ежелгі сақ өнері. Сақтардың дүниетанымы. Ұлы Жібек жолы. Ұлы Жібек жолы бойындағы қала мәдениетінің дамуы. Қазақ жеріндегі петроглифтер сыры.Қазақтың қазақ болып қалыптасуы саналы түрде өзіне дейінгі әлеуметтік – тарихи тәжірибені тұрмыс тіршіліктеріне жарата білуінің арқасында іске асты. Қазақстан мәдениеті көне елдер өркениеті қатарына жатады.Тәжірибені іске асыра білгеннің нәтижесінен қазақ мәдениеті адамдық қоғам болып қалыптасқан кезеңінен бастап іргетасы ерте қаланады.
қызығушылық, логикалық ойлау жүйесін дамыту. тәрбиелік -Саналылыққа, имандылыққа, мейірімді болуға баулу._Жеке тұлға бойында жалпы адамзаттық құндылық қасиеттерін қалыптастыру. Сабақтың қамтамасыздандырылуы: а) оқу-көрнекілік құралдар-ғаламтордан алынған қосымша мәліметтер, оқулықтар, тест тапсырмалары. б) Құрылғылар, құрал-саймандар, қажетті материалдар -интерактивті тақта, оқулықтар, слайд, сөзжұмбақ. Пәнаралық байланыс: тарих, әлеуметтану, қоғамтану, саясаттану, психология Қолданатын әдебиет: Негізгі:Мәдениеттану авторы Т.Ғабитов, Ж.Мүтәліпов, А.Құлсариева. основы политологии авторы С.Раздыков. Мәдениттану авторы Ш.Нағымұлы. Культурология авторы Ж.К.Каракузова. Культуралогия авторы Т.Габитов, Әлеуметтану авторы К.У.Биекенов, С.К.Биекенова, Г.А.кенжакимова. Өз бетінше жұмыс:түсіндіру, ізденушілік, зерттеушілік, талдау Сабақтың өту барысы: Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды түгендеп, топ оқушыларының сабаққа даярлығын тексеру...........................1 мин. Үй тапсырмасын тексеру...........................................................................................................2 мин Жаңа тақырыпты хабарлау, сабақтың мақсатын айту............................................................1 мин Білімді жан-жақты тексеру........................................................................................................5 мин Жаңа оқу материалын қабылдауға дайындау..........................................................................5 мин Жаңа білімді игеру.....................................................................................................................15 мин Оқытылған материалды бекіту.................................................................................................10 мин Сабақты бекіту............................................................................................................................2 мин Үй тапсырмасын хабарлау.........................................................................................................4 мин Оқушылардың біліктілігі мен дағдысын тексеру-үй тапсырмасын тексеру. 1.Ежелгі славяндардың мәдениеті қандай болды? 2.Ежелгі славяндардың дүниетанымы жайлы не айтасың? 3.Ежелгі Русь мәдениетінің ерекшелігі неде? 4.XIII—XIV ғасырларда орыс мәдениеті қандай дәрежеде болды? 5.Mәскеулік кезең мәдениеті туралы айтып бер? 6.Отандық мәдениет туралы не айта аласыздар?
7.Ұлттық құндылықтарды, брендтерді атаңыздаршы..
Жаңа тақырыптың атауы мен мақсаты жазылған слайд. Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы- Ежелгі мәдениет және қазақ дамуы, қазақ мәдениетінің қайнар көзі. Сабағымыздың мақсаты: Қазақтың қазақ болып қалыптасуы саналы түрде өзіне дейінгі әлеуметтік – тарихи тәжірибені тұрмыс тіршіліктеріне жарата білуі. Қазақстан мәдениеті көне елдер өркениеті қатарына жататындықтан, тәжірибені іске асыра білгеннің нәтижесінен қазақ мәдениеті адамдық қоғам болып қалыптасқан кезеңінен бастап іргетасы ерте қаланандығы жөнінде мәлімет аламыз. Ақпаратты – дидактикалық бөлім. 1.Қазақ мәдениетінің түп негізі. 2. Ежелгі көшпелілер мәдениетіндегі мифология және космогония. 3.Ежелгі сақ өнері.Сақтардың дүниетанымы. 4.Ұлы Жібек жолы.Ұлы Жібек жолы бойындағы қала мәдениетінің дамуы. 5.Қазақ жеріндегі петроглифтер сыры. Слайдтар: Киіз үй құрылысы, Ұлы Жібек жолы, ұллтық ойындар... Студенттердің өз бетімен дайындап келген еңбектерін тыңдау. (салыстыру.) Көне түркілердің көрші елдермен мәдени және экономикалық тығыз байланыста болғаны тарихтан белгілі. Ол туралы Альфред Вебер: “Орта Азиядан шыққан көшпелі халықтар Қытай, Үнді және Батыс елдеріне баса көктеп еніп (жылқымен) жоғарыдағы үш атырапқа да ықпал етті. Ат үстіндегі көшпелі халықтар дүниенің кеңдігін таныды. Қиын-қыстау тіршілікпен қауіп-қатерлі мол жорықтар арқылы дүниенің жалғандығын түсінді. Ол үстем нәсіл ретінде дүниеге ерлік пен трагедиялық сананы орнықтырып, оны эпос түрінде паш етті” дейді. Орта Азия мәдениеті мен Үндістанды байланыстырған ертедегі жол туралы ғалым Т.Алмас: “... 8 мың жыл бұрын Тарим оазисінен «Ладак жолымен» көшкен ертедегі түркілер Солтүстік Үндістанға келіп, дравидий мәдениеті тұрғындарымен қарым-қатынасқа түсті” дейді. Оның дәлелі ретінде XX ғасырдың 20-жылдары Пакистанның Пенджаб және Синди штаттарында археологиялық қазба жүргізгенде табылған басындағы шашын лентамен байлаған ортаазиялық түркі типінің мүсінін келтіреді . Ертедегі Орта Азия мен Үнді мәдениеті арасындағы байланысқа жататын құшанның синкретикалық мәдениеті туралы Б.А.Литвинский былай дейді: “...көне тохар миграциясының характері мен бағытының түпкілікті қорытындысы әртүрлі ғылымдар саласындағы деректерге сүйеніп шешілетін болғандықтан, оның шешімін айтпай тұрып, көнетохар- фин-угор және жалпытохар-көнетүркі байланыстары Орта Азияның солтүстігі және оған іргелес жатқан солтүстік және шығыс облыстары арқылы жүргенін көреміз. Бұл аймақтарда б.д.д. I мыңжылдықтағы “скиф-еуропа” байланыстарына – оның ішінде “жануарлар стиліне” таралу жолдарына анықтама беретін “скифтердің” көптеген археологиялық іздерін көреміз. Ол көнетүркі тайпалары мәдениетінің таралу ареалының айғағы. Көне түркі тайпалары мен Солтүстік Үндістан тайпаларының арасындағы мәдени байланыстарды Пакистанның Қарақорым аймағынан табылған жартастағы суреттерден байқауға болады. Қарақорым жартастарындағы суреттер цивилизациялар мәдениеті және діни дәстүрлермен қатар, Азияның ұлан байтақ аймағындағы саяси және тарихи өзгерістердің айналымына (калейдоскопичность) дәлел. Ондағы Күнге табынуға арналған көптеген петроглифтер Тамғалыдағы, Жетісудағы, Ферғана даласындағы, Шығыс Түркістандағы жартастағы суреттерге ұқсас. Еуразия даласы б.д.д. II мыңжылдықта “дала қоласы мәдениетінің” дәуірі болды. Қарғалы рудниктерін зерттеген археолог Е.Черных: “Қола дәуірі Қарғалыдан басталады” дейді. Онда екі мың жыл бойы үздіксіз мыс өндірілген. Жезқазған аймағында 100 мың тоннадай мыс өндірілген. Орталық Қазақстанда 15 мың тонна таза қола өндіруге жететін 130 тонна қалайы өндіріліп, Орталық Қазақстан тау-кен металлургиясының орталығына айналды95. “Б.д.д. ІІ мыңжылдығында Қазақстан Еуразиядағы дала қоласының негізгі мәдениеті орталықтарының біріне айналып, онда өндірістегі құрал ретінде қола алуға қажетті, құрамында мыс, қорғасын, қалайы бар полиметалдық рудаларды пайдаланды”. Ол кездегі малшаруашылығы мен жер өңдеу мәдениетінің арақатынасы әр жерде әртүрлі, кейбір жерлерде аралас болды. Бірақ, жалпы көшпенділік болған жоқ. Сонымен қатар, көптеген дала мәдениеттерінде малшаруашылығы экстенсивтік формаға ерте ауысты. Қола, тіпті энеолит дәуірінің кезінде дала тұрғындары әртүрлі жайылымдарды меңгеріп қана қойған жоқ, сонымен қатар, далаға тереңдеп кірді. Жайық пен Еділдің арасында, өзендерден 15-90 шақырымға дейінгі қашықтықта сол кездегі табылған молаларда ерлермен бірге әйелдер, балалар да жерленген. Өгізге немесе атқа жегетін арбаның пайда болуы қола дәуіріндегі малшылардың даланы меңгеруіне себеп болып, осы көліктер б.д.д. IV-III мыңжылдықтарда олардың көшіп-қонуын жеңілдетті. Көшпенділік дәуірдің алғашқы кезінде аттың жүгенін, соңынан қылышты ойлап тапқан да Ұлы даладағы тайпалар немесе тұрандықтар. Екі аяқты соғыс арбасының да Ұлы далада пайда болғаны белгілі. Енисейдегі, Қаратаудағы, Таңбалы шатқалындағы, Алтайдағы петроглифтер екі аяқты соғыс арбасы мен садақтың алғаш рет сол жерде тұрған тайпаларда пайда болғанын дәлелдейді 65. Шығыс Еуропада малшаруашылығының іздері б. д. д. III мыңжылдықта тек кельтиминар мәдениетінің жоғарғы қабатында ғана көрінеді. Орта Азияның солтүстігіндегі далада өндіретін шаруашылық б.д.д. III мыңжылдықтың екінші жартысында пайда болды. Одан шығысқа қарай, Оңтүстік Сібірде өндіретін шаруашылық б.д.д. III мыңжылдықтың екінші жартысында афанасьев мәдениеті кезінде пайда болды. Өндіріс шаруашылығының әртүрлі нұсқалары (варианттары) Еуразия даласында тек қола дәуірінде, яғни б.д.д. III мыңжылдықтың екінші жартысы мен II мыңжылдықта түгел қалыптасып болды. Б.д.д. V-IV мыңжылдықтарда Шығыс еуропаның оңтүстігінде мүйізді ірі қара, қой-ешкі мен жылқы қолға үйретілген. Еуропа даласының кейбір аймақтары, Жайық пен Еділдің арасында б.д.д. IV-III мыңжылдықтарда малшаруашылығының үлесі жер өңдеуден басым болды. Неолит пен қола дәуірінде малшаруашылығы Орталық және Батыс Еуропаның әртүрлі облыстарына тарады, бірақ олар әлі нағыз көшпенділер емес еді. Остеологиялық материалдар бойынша неолит, энеолит және қола дәуірінде Еуразия даласындағы мал түрі құрамының өзгерісі және соңынан осы аймақта көшпенділерге тән болған әр түрдің процестік арақатынасындағы өзгеру бағыты байқалмайды. Археологиялық қазбаларда табылған, ұзақ уақыт тұрақ болған мекендер де сол кезде көшпенді малшаруашылығы болмағанының дәлелі. Сонымен қатар, салт атсыз еуразияның көшпенділерін елестету мүмкін емес. Үй жылқысы Қара теңіз бен Донның аралығында б.д.д. IV мыңжылдықта пайда болды. Орманды даладағы Дереивка мекені мен Төменгі Дон даласындағы үй жануарларының остеологиялық қалдықтарының ішіндегі жылқы сүйегінің үлесі 80 пайызға жетеді. Ол туралы академик В.И.Цалкин, “мал тарихындағы, ең алғашқы жылқылар” деп жазды. Ең алғаш жылқыны жегуге, содан кейін ғана салт мінуге үйреткен болуы керек. Бірақ көптеген ғалымдар оған қарсы пікір айтады. Шығыс еуропа даласында жылқыны арбаға жегуді б.д.д. III мыңжылдықтан бұрын білмесе де, оған салт мінуді білген. Ол кезде жылқының ер-тұрман әбзелі болған жоқ, болса да өте қарапайым, өте жұпыны болар. Таяу Азияда б.д.д. III мыңжылдықта аттың үстінде адам жүген мен ерсіз, жайдақ отырған суреттер бар. Қалай болғанда да ол кездегі салтаттының мүмкіндігі мал бағудан аспады. Қазіргі деректерге сүйенсек, атқа салт мінудің кеңінен тарауы б.д.д. III мыңж. екінші жартысы мен II мыңж. басы болды. Бұл кезеңде үндіирандықтар угро-финдердің тарихи отаны Орал тауының оңтүстік даласында болғаны белгілі. Оған Аркаим, Синташта т.б. қорымдардағы археологиялық деректер дәлел. Б.д.д. II-I мыңжылдықтар арасында Ұлы далада қуаңшылық басталғанда, олардың көшпенді өмір сүруге бейімделген шығыстағы бөлігі – арийлер мал бағумен айналысты. Олардың б.д.д. II мыңжылдықтың аяғы мен I мыңжылдықта Кіндік Азия, Иран және Үндістанға баруын осы көшпенді малшылардың көшіп-қонуымен түсіндіре аламыз. Ол жазба деректерде сақталмағанымен, археологиялық қазбалардан жақсы көрінеді. Ондай көшіп-қонудың себептері әртүрлі: халықтың өсуі, тұрақты көшу арқылы алмастырылып тұрмағандықтан жайылымның тарылуы (линвистикалық материалдар үндіеуропалықтардың о дүние туралы көзқарасын жайылым – жайлау мағынасына реконструкциялай алады) немесе құнарлы жерлер алуға ұмтылу. Б.д.д. III-II мыңжылдықтарда көшпенді малшаруашылығында: мал түрінің тиісті құрамы, малшаруашылығының экстенсивті формасы мен ұзақ қашықтыққа жүру тәжірибесі, сүтшаруашылығы, арбаны көлік ретінде пайдалану және атқа салт мініп жүру Шығыс Еуропа мен Ұлы далада қалыптасты. Оны Страбонның “Аравияда жылқы жоқ, олар жылқы орнына түйеге мінеді” дегенінен де көреміз (Strabo, XVI, 4, 2; XVI, 4, 26). видео роликтер: «Сақтар тайпалары», қол өнер, түрлі ұлттық ойындар, жеті қазына, т.б. Слайдттармен жұмыс: «Кесте ою», «Домбыра», «Қобыз», «Айтыс түрлері», «Ұлттық әшекеә бұйымдары», «Асық ойыны», «Қымыз қасиеті», т. б. Сөзжұмбақпен жұмыс
қ
З
М
ә
Д
Е
Н
И
1.
жазу құралы (қалам) 2.
киіз үйдің бір бөлшегі (шаңырақ) 3.
музыкалық аспап (сыбызғы) 4.
қазақстанның бір облысы, қаласы (Атырау) 5.
сандыықтың кішкене түрі (қобдиша) 6.
жеті кереметтің бірі (Тадж-Махал) 7.
сандық сөзінің синонимі (әбдіре) 8.
буддизм қай жерде пайда болды? (Үндістан) 9.
мысырдың соңғы патшайымы (Клеопатра) 10.
қытай мәдениетінің аса құнды бастаулары (Конфуций) 11.
әлемдегі негізгі діннің бірі (Христиан) 12.
платонның шәкірті (Аристотель) 13.
«Алғашқыы қоғамдық мәдениет» еңбектерінің авторыы кім? (Э.Тайлор) 14.
«Үлкенге құрмет кішіге......... (Ізет)
Тест тапсрымаларын орындау:
Ойынның шарты: қағаз қиындыларында жасырылған сұрақтар бар, сол сұрақтарға жауап бере отырып құрақ құраймыз. Сөйтіп құраған құрағымыздың атауын табамыз. Айт келін - келін түскенде айтылатын беташар.
«Сүмбіле» - жаздың соңғы айы.Осы айда сүмбіле жұлдызы туады. «Көбе» - батырлар киетін сауыт, темір қаптама.
«Шапашот» - балға сияқты, бір жағында өткір дүзі бар, ұңғысы жеңіл ыңғайлы шот балта.
«Кере» - өлшем, бармақ пен шынашақтың арасы-кере қарыс.
«Шертер» - домбыраның бір түрі.
«Бәдіс» - тастан шауып жасаған мүсін.
«Абзал» - былғарыдан, қайыстан еріп, күмістен жасаған ер тұман.
Барлық жасырылған сөздердің мағынасы табылған соң қағаз қиындыларынан қазақтың сегіз жапырақ құрағы құрастырылады. (құрақ өнері туралы шағын мағлұмат)
Рефлексия -Сонымен Қазақстан мәдениеті көне елдер өркениеті қатарына жатады? Бағалау :Сабаққа толық қатысып , сұрақ қойып жауап берген оқушыларды бағалау. Үй тапсырмасы:қосымша мәлімет жазу. Қазақ мәдениеті сөзіне сөзжұмбақ жазып келу, қосымша мәлімет әзірлеу. Оқытушының қолы/ ___________________Аты-жөні, тегі.
(қолы)
жүктеу/скачать 1,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|