Нурмухаммед Пернекулов

Тобы ДШС-21

БӨЖ

Тақрыбы Педагогикалық іс-әрекет субъекті құрылымындағы тұлғалық сапалар

Мұғалімнің рӛлдік репертуары (В. Леви бойынша)

Тәлімгер

Тӛреші Үйретуші

Мектепке дейінгі және кіші мектеп оқушыларының мҧғалімі ҥшін қарым-қатынастың демократиялық стилін ҧстану орынды, яғни ӛзара эмоционалдық кӛңіл-кҥйге ортақтасуы ҧйғаратын, «бірлескен шығармашылық іс-әрекетпен әуестену мен достық кӛңіл соғуға» (В.А. Кан-Калик бойынша) негізінде. Сонымен бірге, баламен қарым-қатынас жасауда мысқылдаудан, баланың «Меніне» келеңсіз әсер етуден, басқалардың алдында оған сын айтудан мҥлдем бас тарту керек. Мҧғалімде әлеуметтік перцепция сапаларының жоғары деңгейде дамуының қажеттілігін, яғни балаларды дҧрыс қабылдау, тҥсіну, сезіну, олардың кҥйлерін, мимикаларын, қол қимылдарын, тҧрыстарын, сӛйлеулерін (әсіресе, дауыс ырғағы) «оқудың» қажеттілігін кӛптеген зерттеушілер атап кӛрсетеді.

Мектепке дейінгі және кіші мектеп оқушыларының мҧғалімі ҥшін іс-әрекеттік-кәсіби сапалар, басқа мҧғалімдер контингентіне қарағанда аз мӛлшерде қажет деп есептелінеді. Бҧл жағдай мҧғалімдерді жҧмысқа бағыттауға жауапты адамдардың әлеуметтік ҧстанымдарында да бейнеленген. Мысалы, жоғары оқу орындарындағы дайындық курсын бітіргеннен кейін ҥлгерімі жақсы студенттер кӛбінесе жоғары оқу орындарына жҧмысқа барады, ал орташалары – мектепке және мектепке дейінгі мекемелерге барады. Біріншісінің тіптен дҧрыстығын дауламасақ та, екінішісімен келісуге болмайды. Шынымен де, орташа дайындалған мҧғалімге тҥк білмейтін балалармен жҧмыс істеген оңай, бірақ бҧл сәби-оқушыларға қатысты мҥлдем әділетті емес, себебі олар жаңадан оқуға араласып, кереметті танып, әлемді ашуды кҥтеді. Дәл осы мектепке дейінгі және кіші мектеп оқушыларымен жҧмыс істегенде мҧғалім оқу пәнін толықтай білуі керек. Мысалға, тіл мҧғалімі жоғары тіл мәдениетін, ойды тілдік формада білдірудің саналуандығын, жаттыққандығын және ауытқушылығын меңгерген болуы керек, оқытудың әдістемелік тәсілдерін мҥлтіксіз игеріп, оқытудың ойындық әдістерін ҧйымдастыру мен басқару ерекшеліктерін білуі керек (Д.Б. Эльконин бойынша, заттық, рӛлдік, сюжеттік-рӛлдік, ережелі ойындар), себебі олардың негізінде ҥйренушілердің жас ерекшеліктерін, олардың ӛзіндік сана-сезім қҧрылымдарын, балалардың интеллектуалдық ісәрекеті мен мінез-қҧлқын нақты және барабар есепке алу жатыр. В.Вундтың «ойын – еңбек баласы» деген сӛзін ҧмытпаған жӛн, бірақ бҧл жайт, әсіресе балалар ҥшін ӛте кҥрделі. Іс-жҥзінде дәл осы жас ҥшін, мҧғалімнің академиялық, дидактикалық, ҧйымдастырушылық

қабілеттеріне негізделген педагогикалық іскерліктердің жҥзеге асуы талап етіледі, олар мҧғалімнің ақпараттық, ҧйымдастыру, бақылау сияқты педагогикалық функцияларынан кӛрінуі тиіс.

Кіші мектеп және әсіресе мектепке дейінгі мекемелердегі сыртқы мінез-қҧлықты мҧғалім еліктеу ҥлгісі болуы керек, балаларды ӛзіне тәрбиелілігімен, білімділігімен, қҧзырлылығымен, мінез-қҧлық, қарымқатынас мәдениетімен тартуы тиіс. Олар мҧғалім тҧлғасының мысалы, әлі ӛздеріне таныс емес, әдемі тілде сӛйлейтін шет тілі мҧғалімінің шырмауында болуы керек. Мектепке дейінгі және кіші мектеп оқушылары мҧғалімінің дәл осы сапалары жинала келіп оның психологиялық портретінің қҧрылымын қҧрайды. Әрине, бҧл идеалды модель, бірақ онымен теңестіруді әр мҧғалімнің ӛзін-ӛзі жетілдіруінің және ӛзін-ӛзі дамытуының ішкі стимулы ретінде қарастыруға болады.

Қорыта келе, педагогикалық іс-әрекет субъекті ретіндегі педагогты жалпы келесі тҥрде сипаттауға болады: мақсаттың болуы, белсенділік, ӛзін-ӛзі реттеу; педагогикалық ӛзіндік сана-сезім іс-әрекет субъекті ҥшін ерекшелік дҥние бейнесі ретінде болуы (Е.А. Климов терминдерінде [90]); оның педагогикалық іс-әрекетке сәйкестілігін анықтайтын даралық-психологиялық қасиеттер; педагогикалық қабілеттер қҧрылымы; педагогикалық бағыттылық, ӛзін-ӛзі бағалауды, талап қою деңгейінің барабарлығы; эмпатия; альтруистік бағытталған қатынастар жҥйесінің орын алуы.