Осы кездегi баспасөз бетiнде компартияның әдебиет жөнiндегi саясатын насихаттап, түсiндiрген мақалалар ұдайы жарық көріп тұрды. Е

Осы кездегi баспасөз бетiнде компартияның әдебиет жөнiндегi саясатын насихаттап, түсiндiрген мақалалар ұдайы жарық көріп тұрды. Е.Ғабдіровтің «Әдебиеттік партиялығы жөнiндегi лениндік принцип», («Қазақстан коммунисi», 1960, №9), «Әдебиеттiң партиялығы және суреткер творчествосының еркiндiгi» («Қазақ әдебиеті», 15.11.1969). Т.Кәкішевтің <<Партияның сара жолымен» (Қазақ әдебиеті>>, 11.03.1960), «Ленин. Өмір. Әдебиет>> («Жұлдыз», 1969, №2), А.Нұрқатовтың «Ленин образы қазақ совет поэзиясында» («Қазақстан мектебi», 1960, №1). Қ.Нұрмахановтың «Ленин және әдебиеттану ғылымының кейбір мәселелерi («Жұлдыз», 1960, №4), Е.Ысмайыловтың «Қазақ совет әдебиетiндегi революция тақырыбы («Казак ССР Ғылым Академиясынын хабаршысы», 1960, №10), Б.Сахариевтін <<Партиялык принципті сын ушiн» («Казак әдебиеті», 4.05.1968). Ә.Дербісәлиннiн <<Ленин және әдебиет гылымы>> (<<Казак әдебиетi , 27.12.1969), т.б. макалаларында казак адебиетiнiн, онын сыны мен гылымының даму багыттары саяси тургыдан сызылып отырды.

Компартия керкем әдебиеттiн алдына коммунизм курылысшыларынын «жаркын бейнесiн» жасауды негiзгi мiндет етiп койды. Әлеуметтiк сипаты басым әдеби сындарда каламгерлердi емiрден артта калып койды, бугiнгi емiрде болып жаткан улы езгерiтер әдеби шығармалард корінбейдi, замандас бейнесін жасай алмай келеді деген сиякты айыптаулар негiзгi саяси езек болды. Сол кездегi әдеби сыннын негiзгi мазмұны мен бағытын компартия айкындап отырды.

Б.Сокпакбаев социализм тусындагы коркем әдебиетке партиялык басшылык жасаудын әкiмшiлiк тәсілдерін барынша сынга алган.

Алпысыншы жылдардағы казак әдеби сынынын канат жая түсуiне «Қазақ әдебиеті»

газетi мен «Жулдыз» журналы айтарлыктай улес косты. Осы басылымдарда әдеби сынды жаксарту жолдарын көздеген Р.Бердібаевтын «Әдеби сыннын жайын ойласаю» («Казак әдебиеті», 11.10Т.Нуртазин (1907-1977) казак әдебиетiнiн өткенi мен бүгiнгiсi жайлы жазган еңбектері аркылы танымал болды. Ол әсiресе кеңес әдебиетiнiн көрнекті өкiлдерi М.Әуезов, Ғ.Мүсіре пов, Ғ.Мұстафин, казак әдебиетiнiн улкенді-кiшiлi акын-жазушыларынын кепшiлiгi хакын да пікірлер білдірді. С.Мукановтын әдеби мұрасын зерттеп, екi рет (1951, 1958) кітап шығарды. Жазушы жайлы iзденiстерiн казак кенес әдебиетiнiн даму проблемаларымен байланыстыра терендете, толыктыра тусiп, «Жазушы және емiр» (1960) атты келемді зерттеуiн жазды. Осы енбегi бойынша филология ғылымнын докторы гылыми дәрежесiн алды. Темірғалидің тағы бiр iргелi еңбегi - <<Бейімбет айлиннiн творчестосы» (1966). Мунда отызыншы жылдары кугын-сүргін көріп, жазыксыз жазаланган. 1957 жылы акталып, әдебиетiмiзге қайта оралған Б.Майлиннiн сан кырлы шыгармашылык жолы жан-жакты гылыми талдаулар нысанына айналды. Ғалым сыншынын әр кезде жарык көрген сын, зерттеулері «Шеберлік туралы ой лар» (1968) деген атпен бсылып шыкты.

Әмбебап әдебиетшi Е.Ысмайылов (1911-1970) казак әдебиетінн барлык саласында дерлiк калам тартты. Есмагамбеттін «Сын мен шығарма» (1960), «Жана белеске» (1962), «Жананы iздеу жолында» (орыс тiлiнде, 1987), «Әдебиет жайлы ойлар» (1968) сын-зерттеулерi шык кан. Ол Сәкендi алгаш зенттеушiлердiн бiрi болды. «Акын-революционер» (1960), «Сәкен Сейфуллин» (1961, 1962, 1963), «Акын және революция» (1964) зерттеулерінде С.Сейфуллин нін шығармашылык жолы жан-жакты зерделендi. Казак әдебиеттану ғылымынын аса көрнекті өкiлдерi Б.Кенжебаевтың (1904-1907), «1920

Жыллардагы казак совет әдебиеті» (1961), «Шындык және шеберлік» (1966), Ә.Қоңыратбаев

Тын «Әдебиеттi окыту методикасының очерктері» (1962). «Әдебиеттi окыту методикасы>>

(1966), Қ.Жумалиевтін «Әдебиет терориясы» (1960, 1969), «Стиль – өнер ерекшелігі>> (1968),

«Ілияс Жансүгіров» (1965), т.б. сын-зерттеу еңбектерiнiн басылып шыгуы елеулі окига бол

Ды. Атакты галымдар казiргi казак әдебиетiнiн зарулiктерiн ғылыми тұрғыдан шешуде сал

Макты ойлар айта бiлдi.

Мамандыгы экономист.1963), Т.Кәкішевтін «сын тугыры биік болсын» («Қазақ әдебиеті», 18.02.1966). М.Қаратаевтың «Байсалды, батыл сын-даму кепiлi» («Жулдыз», 1969, №1), Ф.Оразаевтың «Драматургия сыны-толғандырар мэселс>> (Жулдыз». 1969, №7), т.б. мақалалары жарык кердi. Елуiншi жылдардын алгашкы жарымында саяси кухын көрген көптеген каламгерлер ком партиянын XX кұрылтайынан кейiн калыптаса бастаган колайлы жагдайды барынша пайда ланып калуға тырысып, казак адебиетiнiн көкейкесті мәселелерiн көтерген макалаларымен баспасөз бегiнде жиi керiндi. Осы кездегi әдеби сында кəсiпкой сыншылармен бiрге казак адебиетінің көшбасшылары М.Әуезов, С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мустафин сиякты жазушы лар белсенділік танытты. Әдебиет майданында саяси ыкпалы жогары С.Муканов ез каркынынан тайган жок. Ол бiр гана 1960 жылы баспасез бетiнде орыс және казак тiлдерiнде жиырмага жуык макала жариялап, әлеуметтік сыннын корiгiн кыздыра түстi.

Т.Кожакеевтің «Сынга сын>> («Қазақ әдебиеті>>, 15.04.1960), «Сатира және баспасез>> («Қа закстан коммунизмi», 1963, №11), «Коркем тіл сезiм нәрi>> («Қазақ әдебиеті>>, 25.09.1964), «Сатиралык проза» («Қазақ әдебиеті», 22.10.1965), «Пародия жайында>> («Казак әдебиеті», 3.12.1965), «Кулкi күшi>> («Жулдыз», 1965, №5), <<Бейімбеттiн сатирасы» («Жулдыз», 1965, No11), «Памфлет жайында» («Қазақ әдебиеті», 15.04.1966), «Жанр сыры» («Жулдыз», 1966, No3), «Сыкак жанрынын даму сатылары» («Жулдыз», 1966, №3) «Сыкак жанрынын даму саты лары» («Жулдыз», 1967, №3) т.б. макалаларында казак сатирасы туралы тынгылыкты ойлар айтылды. Осы салада жүргiзген зерттеулерiнiн барысында «Фельетон мәселелері» (1962), «Казiргi казак сатирасы мен юморы» (1966) кітаптары емiрге келдi.

3.Қабдолов әдебиеттiн қисыны саласында iзденiстер жасап, бiрнеше макала жариялады. «Шағын жанр» («Жұлдыз», 1960, №10), «Әдебиетiмiздiн ертенi» («Жулдыз», 1965, No6), «Әдеби каһарман хакында» («Жұлдыз», 1969, №12), «Керкемдiк» («Қазақстан мектебі, 1969, №10), «Жинактау және даралау» («Қазақстан мектебі», 1969, №11), «Мінездеу және мүсіндеу>> («Казакстан мектебі», 1969, №12), «Сез енерi туралы сөз» («Жалын», 1970, №1) т.б. макалалары, Ұлттык әдебиетiмiздi теориялық тұрғыдан пайымдаған енбектер болды. Ғылыми ізденіс тердiн барысында әңгiме жанрынын көркемдiк кырларын жан-жакты саралаган «Жанр сыры>> (1964) өмірге келдi.

Казак прозасының жекелеген жанрларынын жай-күйiн саралаган макалалар жарияланып жатты. Әсiресе, жетекшi жанр роман мәселелерiн саралаган ренснзиялар, шолулар, проблема лык макалалар жиi корiндi. М.Әуезовтін «Казiргi роман және онын геройы» («Казак әдебиеті», 26.05.1961), Р.Бердібаевтын <<Роман туралы ойлар» («Казак әдебиеті», 20.05.1960), «Роман жане заман» («Жулдыз, 1964, № 9), Х.Әдібаевтың «Роман мен уакыт» («Қазак әдебиеті>>, 24.01.1964), Ш.Елеукеновтің «Роман және бүгiнгi емiр>> («Казак әдебиеті», 3.06.1964), «Әңгiмені сұйылтып алмайык» («Казак әдебиеті», 25.12.1964), Е.Лизунованын «Роман және адам» («Жулдыз», 1964, №6), Р.Токтаровтын <<Бүгiнгi романнын бедерлері>> («Казак әдебиеті», 11.06.1695). Ә.Жәмішевтін «Роман және әлеуметтік орта>> («Казак әдебиеті», 10.09.1965), Б.Уахатовтың «ро ман. Характер» («Жұлдыз», 1965, №6), 3.Серiккалиевтін «Тарихи роман табигаты» («Казак әдебиеті», 25.10.1969) т.б. мақалаларда жанрдын кыр-сырлары, осы саладагы казак әдебиетінің жетiстiктерi мен кемшiлiктерi, алда шешiмiн күтiп турган мәселелерi кенiнен талқыланды.

М.Әуезов өзiнiн макаласында казiргi заманды көркемдік тұрғыдан игеру мәселесі бойын ша ой бөліскен. Ол кейбiр макалаларда кездесiп калып журген романды онын кейiпкерлерiнен болек караушылыкка карсы. Көркем шыгарма онын образдарын сомдаудан тұрады. Өмiр роман аркылы, онын кейіпкерлерi аркылы гана бейнеленедi. Мұхтар казiргi роман туралы пікірлерін айта келіп, өзiнiн Қазақстаннын бiр облысынын бүгiнгi емiрiне арналган көлемдi шығарма жазып жаткандыгы, онда казiргi дәуiрдiн өзекті проблемалары, сол мәселелерді шешу жолындагы бiздiн замандастарымыздын жасампаз енбегі суреттелгендiгi жайлы хабардар

Әдеби сын тарихы

287