Оқулық «Білім беруді дамыту Федералды институты»
жүктеу/скачать 4,68 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3.1.3.
Сигналдар Жоғарыда айтылып өткендей, басқару – бұл басқару аймағына ықпал етуді қалыптастыру. Бұл ықпалдар нені білдіреді? Жауап басқару аймағы кім немесе не екендігіне байланысты болады. Егер басқару аймағы адам болса, онда оған алгоритмге сәйкес ықпал ету - оған ауызша не жазбаша түрде берілген тапсырмалардың дұрыс ретте орындалуын білдіреді, яғни, ықпал ету ақпараттық болып саналады. Ал егер басқару аймағы машина болса, онда ықпал қажетті әрекетті орындау түріндегі машинаның жауап реакциясын тудыру болуы керек. Машинаның астарында адамның орнына түрлі жұмыстарды жасайтын құрылғы айтылып тұр. Бірақ адамға тән екі түрлі жұмыс бар, олар: ой еңбегі және физикалық еңбек. Ой еңбегі ақпараттарды өңдеумен байланысты, ал физикалық – нақты өмір аймақтарына энергетикалық ықпал етумен байланысты. Осыған сәйкес, машиналардың да айырмашылығы болады, біріншісі – ақпаратты өңдеуші ақпараттық құрылғылыр және аймақтарды энергетикалық ықпалмен қамтамасыз ететін атқарушы механизмдер. Технологиялық процестер нақты өмірдегі аймақтардың жасалуы мен түрленуімен байланысты. Технологиялық процестер операциясын орындау үшін атқарушы механизмдер энергия жұмсайды, сондықтан да оларды жұмыс істеуге міндеттейтін басқарушы әсерлер де энергетикалық болуы керек. Мұндай ықпалдаң көптеген түрлері бар: электрлік, механикалық, гидравликалық және т.б. бұл ықпалдар түрлі физикалық шамамен сипатталады: электр кереуімен, жылжумен, қысыммен және т.б. Мысалы, басқарушы ықпал атқарушы механизмге қысымның құбыр желісінде жасалған электр тоғын не кернеуін беруді білдіреді. 44 Кернеу, қысым, жылжу үлкен де, кішкентай да бола береді, түрлі уақыт аралығында әрекет етеді және түрлі бағытта болады, яғни, бұл физикалық шамалар өзгере алады. Осы шамаларды қалыптастырған құрылғының жағдайына байланысты өзгерістер болуы ықтимал, яғни, оларда осы құрылғы туралы ақпарат болуы мүмкін. Кейбір пайдалы мақсатқа пайдаланылатын ақпараттарды пайдалы ақпараттар деп атайды, ал осы ақпаратты мазмұндайтын физикалық шама сигнал деп аталады. Сигнал — бұл өзгермелі физикалық шама, оның мәні пайдалы ақпараттардын тұрады. Пайдалы ақпарат таратпайтын физикалық шамалар ақпарат теориясында шуға жатады. Сигналды оны тасымалдаушыдан ажырата білу керек. Сигналды тасымалдаушы дегеніміз энергиясы бар материалдық аймақтар: электр тоғы, сұйықтық ағымы, жарық (электрмагнит өрісі) және т.б. Сигналдар электрлік, гидравликалық, жарықтық және т.б. болуы мүмкін. іс жүзінде барлық автоматты жүйеде электр сигналдары пайдаланылады. Сигнал оны тасымалдаушының бір сипаты болып табылады: тоқ күші, сұйықтық қысымы, жарықтың тығыздығы, ал кейбір жағдайларда – сигналды тасымалдаушының өмір сүру уақыты. Оператормен немесе басқарушы құрылғымен қалыптасқан және атқарушы механизмдерге жеткізілген сигналдарды басқару сигналдары немесе басқарушы сигналдар деп аталады. Атқарушы механизмнің қандай әрекеттерді орындау керектігіне байланысты басқарушы сигналдардың екі түрі болуы ықтимал: ұқсас және дискретті (үзік-үзік). Ұ қ с а с с и г н а л д а р орындалып жатқан әрекеттер сансыз көп мәндерді қабылдай алатын сипатқа ие болған жағдайларда пайдаланылады, мысалы: «жабқышты 41° бұру», немесе «44°», немесе «52,5 °»; «реостат қозғалтқышын 27 мм ауыстыру», немесе «11 мм-ге», немесе «2,7 мм-ге»; «қозғалтқыш айналымы жиілігін 600 ай/мин ұлғайту» немесе «615 ай/мин. дейін»; «бөшекті 225 °С дейін қыздыру» немесе «530 °С» дейін және т.б. Бұл жағдайда басқарушы ықпал өзгермелі болуы тиіс, өйткені атқарушы механизмнің дәл осындай реакциясын қамтамасыз етуі керек, ал ол сол операцияны және тұтас алгоритмді дұрыс орындау үшін қажет, яғни, басқарушы сигнал әрекеттің сандық сипаты туралы міліметтерді ұстауы тиіс. 45 Мысалы, атқарушы механизм берілген тапсырмаға қарай дайындаманы 3мм немесе 5,1 мм немесе 8,2 мм.ге орналастыруы тиіс. Басқарушы сигналдың мәнін өзгерте отырып, мысалы, электр кернеуін, біздің қажетті жылжуды қамтамасыз етуге мүмкіндігіміз болуы керек. Басқа мысал: бөлшектің берілген температураға дейін қызуы үшін, біз сәйкес сигнал беру арқылы қажетті температураға жетуі үшін жылытқыш құрылғыға ықпал жасауымыз керек. Ара қашықтық та, температура да әртүрлі бола береді ( әрине, белгілі бір шекте), яғни, оларды беретін басқарушы сигналдар да әртүрлі мәндерге ие бола алады. Көпшілік физикалық шамалар кез келген мәнді қабылдай алады. Егер олар өзгерсе, онда олардың мәні сәл-сәл үлкендеу немесе сәл-сәл кішірек болуы ықтимал, бұл ретте түрлі мәндерді ажырататын сәл-сәл көлемі шексіз. Мұндай шамалар ұқсас шамалар деп аталады. Олар үздіксіз, яғни, олардың мәні секірумен өзгере алмайды. Сансыз көп мәнге ие бола алатын шамалар ұқсас деп аталады. Сондықтан, кез келген мәнді, яғни, сансыз көп мәндерді иелене алатын басқарушы сигналдар да ұқсас болып саналады. Бұл жерде «кез келген мән» түсінігі аса нақты емес, себебі, сигналдар нақты сипаттамасы бар нақты құрылғылармен өндіріледі, мысалы, жеткізу кернеуі секілді шектеулі. Сондықтан да сигнал мәндері белгілі жерлерде ғана кез келген бола алады. Кез келген мәнді (белгілі бір шекте) қабылдай алатын сигналдар жүктеу/скачать 4,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|