Бабалар мұрасын сақтауда санамақТЫҢ ролі г. С. Майлыбаева
жүктеу/скачать 345,45 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- К.К. Бейсембаева
- Кілт сөздер
| БАБАЛАР МҰРАСЫН САҚТАУДА САНАМАҚТЫҢ РОЛІ
І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті К.К. Бейсембаева, бастауыш сынып мұғалімі М.Горький атындағы МДШО орта мектебі
айырмашылықтары мен ұқсастықтарын қарастырады. В статье рассматриваются своеобразие и различие считалок и с другими жанрами. The article deals with originality and distinction schitalok and other genres. Кілт сөздер: Мәңгілік ел, жас ұрпақ, ауыз әдебиеті үлгісі, санамақ, ұлттық өнер, салт-дәстүр.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауы еліміздің рухын көтеретін, болашаққа сенімді мақсаттармен жетелейтін «Мәңгілік ел» идеясы ұсынылуы барша қазақстандықтар үшін зор қуаныш. «Мәңгілік ел» – қазақ елін талай заман сындарынан сүріндірмей алып келе жатқан, ата-бабаларымыздың найзаның ұшымен білектің күшімен қорғап, ұрпағына аманаттап қалдырған жері мен ұлтының болашағына деген тұғырлы идея. Ұлт көшбасшысының биылғы Жолдауының бір ерекшелігі – барша қазақстандықтарды «Мәңгілік ел» болуға шақыруында.[1] Ұлтымыздың болашағы, ұрпағымыздың келешегі, оның дәстүрі мен салты, тілі мен дінінің сарқылмай жалғасуы да осы «Мәңгілік Ел» идеясында жатыр. Олай болса, қазақ елі қашанда Мәңгілік ел болып қалыптасқан ел, және мәңгілік ұрпақтар жалғасында да мәңгілік ел болып қала береді. Ал ұрпағымыз өз елінің тілін жақсы меңгеру үшін ұлтымыздың ауыз әдебиеті үлгілерін жақсы меңгеруі тиіс. Жас ұрпақтың жақсы меңгеріп, шығармашылық қабілетін арттырып, логикалық ойын дамытатын қазақ ауыз әдебиетінен орын алған және ерте заманнан бастап бүгінгі күнге дейін даму өсу үстінде келе жатқан жанрдың бірі – санамақ. Санамақтарды халық негізінен, жас балаға сан үйрету мақсатымен шығарған, әлбетте санамақтар арқылы мектепалды топ балаларын қоршаған ортадағы дүниені танумен қатар халқымыздың атадан қалған салт-дәстүрін де санау арқылы үйренеді, әрі дүние танытады, әрі баланың қисынды ойлауы мен математикалық ойлау қабілетін дамытады. Санамақтарды халық, негізінен, жас балаға сан үйрету мақсатымен шығарған. Санамақтар әрі дүние танытады, әрі баланың қисынды ойлауымен математикалық ойлау қабілетін дамытады. Санамақтардың түрлері көп, оның үстіне жаңадан қосыла береді. Отбасында санамақтың әрбір түрін балаға жинатып, олармен бірге ойнай отырып, ойын дамыту – ата-ананың борышы. ересек балаларға неғұрлым күрделі санамақтарды айтқызып, ол санамақтардың шешімін мүмкіндігінше, өлең ұйқасымдарымен айтуды талап ету керек. Санамақтар да ауыз әдебиетінің басқа үлгілері сияқты ауыздан ауызға беріліп келе жатқан мол мұра, олардың белгілі авторлары болады. Бұл ретте ақын жазушылардың балаларға арнаған санамақтарымен қатар, автор Майлыбаева Г.С. санамақтар түрлеріне орай жазылған шығармашылығын ұсынады. 1. Атау ұйқастырып санау арқылы бала санауды үйренеді, әрі санға ұйқас заттарды танып біледі. Балалар ақын жазушысы Нұрхан Жанаев атамыз: Саусақтарды салалап Кел санайық санамақ Бірім – бірлік, Екім – елік, Үшім – үскі, Төртім – түскі, Бесім – бесік, Алтым – асық, Жетім – желке, Сегізім – серке, Тоғызым – торқа, Оным – олжа. Санамақты санадық Енді сәл дем алалық, -десе Автор: Бір – білім, Екі – елім, Үш – үміт, Төрт – төзім, Бес – береке, Алты – арман, Жеті – жеті атаң, Сегіз – сенім артам, Тоғыз – тоқшылық. Он деген ол жақсылық, Осының бәрін білсең сен. Боларсың өсіп нұр көсем, - деген санамағындағы жаңа атауларды балалар есінде сақтаса, олар білімді, берекелі, жеті атасын білетін, болашағынан үміт күттірер азамат болып өсуіне сенеді. 2. Саусақ санау ойыны баланы сан үйренуге ынталандырады және ойын арқылы оның әртістік қабілеті артып қызықты рольдерді ойнайды. «Бес саусақ» деп аталатын Әнуәрбек Дүйсенбиевтің саусақ санау ойынында балаларды жауқаулықтан арылтып, еқбекқорлыққа, ұқыптылыққа үйрете отырып, бес саусағының қызметін бөліп береді. Балаларым, тұрыңдар, Сөзге мойын бұрыңдар! Бас бармақ! Жатып алдың талайдан, Бұзауларды бақ, айнам. Кешке үйге келгенде, Құйып берем ақ айран. Балаң үйрек! Шөп жиналып бітпеген, Сен сонда бар жұртпенен. Кешке үйге келгенде, Май беремін құртпенен. Ортан терек! Сен ортаншым, бөбегім, Қырда бүгін көп егін, Сен қырманнан келгенде, Кәмпитті үйіп-төгемін. Шылдыр шүмек! Еңбек еткен жақсы адам, Қарбыз жина бақшадан. Дастарханға сен үшін, Тәтті нанды көп салам. Кішкентай бөбек! Жатып бекер жеп-ішпе, Үй жұмысын сен істе. Кешке қарай өзіңді, Тойдырамын жеміске.[2] Автордың «Бес саусақ өнері», - деп аталатын санамағы арқылы мектепалды даярлық топ балаларын ұлттық өнер, салт-дәстүр, экологиялық, эстетикалық тәрбие мен салауаттық өмір салтына баулиды. Қуыр-қуыр-қуырмаш, Мен айтайын қолыңды аш! Мынау тұрған бес бармақ. Жұмыс содан басталмақ. Алақанды сен ашсаң, Бес саусақты байқайсың. Саусақтарым сапқа тұр! Өнер көрсет әрқайсысың! Бас бармағым майысып, Ата салтын сақтайды. Ою ойып, жұн түтіп Өнерімді баптайды. Балаң үйрек жүреді, Жасыл желек маңында. Күтіп-баптап бақшаны, Үлкендердің жанында. Ортан терек бойында, Нәзіктік бар, пәк сезім. Жадыңда мықтап сақтап ал! Даналардың әр сөзін. Шылдыр шүмек әрқашан, Денсаулықты ойлап жүр. «Мықты болып өссем», - деп, Тазалықты сақтап жүр. Кішкене бөбек еркетай, Анасының жанында. «Бейбітшілік»,- тілегі Сақталсын әркез жадыңда.[3] 3. Санамақтың келесі түрі – ол айтыс санамақ. Айтыс санамақта бала санға ұқсас сөз табу арқылы, ақындық қабілетін байқатады. Егер ол қарсыласының сөзіне тапқырлықпен жауап бере алмаса онда, айтыста жеңілгені. Мысалы: - Бас бармақ! - Ойын басталмақ. - Балаң үйрек! - Шана сүйрет. - Ортан терек! - Күтер кезек. - Шылдыр шүмек! - Келді кезек. - Кішкене бөбек! - Тұр еркелеп. 4. Жаңылтпаш санамақта баланың тілін ұстартумен қатар оны шешендікке, таза сөйлеуге баулып санауға үйретеміз. Бұл ретте Жақан Смақовтың жаңылтпашқа ұқсас санамағы балалар тілін дамуына үлкен әсер етеді. Башпайлар мен бақайды, Былай-былай атайды. Басқы бақай, Опай-сопай. Атсыз апай, Ерке тотай. Құйттай шоқай. Балалар да қарайды, Башпайларын санайды: Басқы бақай, Опай-сопай. Атсыз апай, Ерке тотай. Құйттай шоқай. 5. Жұмбақ санамақта жұмбақтың шешуін табумен қатар ой-өрісін дамыта отырып санауға үйренеді. Н.Жанаевтың «Неше бала» деп аталатын жұмбақ санамағы балаларды санаумен қатар оларды жұмбақ санамақтың шешуін табуға үйретеді. Екі бала егісті. Неше бала егісті? Екі бала кеңесті. Неше бала кеңесті? Екі бала келеді, Неше бала келеді? Бір айналып белесті. Бір айналып белесті. 6. Ойын санамақтарда балалар сан жобасын үйренеді. «Санайық» деп аталатын санамақта баланы ойната отырып, оларды санауға және үйренген сандарын ойын арқылы есте сақтауға үйретеміз. Ал санайық, санайық, Сан сырына қанайық. Бір саусақты жұмайық, «Бір саны», - деп ұғайық! Екі саусақ жұмайық, «Екі сан», - деп тынайық! Үшіншісін жұмайық, «Үш саны», - деп шығайық! Тағы бірін жұмайық, Төрт санына ылайық. Жұдырықты жұмайық, «Бес болды», - деп ұғайық. Оң қолдың енді біреуін, Тағы да ептеп жұмайық, «Алты сан», - деп ұғайық, Екіншісін жұмайық, «Сегіз ғой», - деп тынайық! Үшіншісін жұмайық, Тоғыз санға ылайық. Жұдырықты жұмайық, «Он болды», - деп ұғайық [2]. Қорыта келгенде, отбасында санамақтың әрбір түрін балаға жаттатып олармен бірге ойнай отырып, ойын дамыту – ата –ананың борышы болса, балабақшада мектепалды даярлық топ тәрбиешілері, мектепте бастауыш сынып мұғалімдері оқушыларға белгілі тақырып бойынша санамақты жаттата отырып, санауға үйретеді, олармен ұлттық нақышта тәрбие жұмыстарын жүргізумен қатар оларды ұлтының салт- дәстүрін сақтай білуге дағдыландырады.
ӘДЕБИЕТТЕР 1. 2014 жылдың 17 қаңтарында Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың кезекті халыққа жолдауы. 2. «АСЫЛ МҰРА» түркі антологиясы. — Астана: Сарыарқа, 2012. — 568 б. 3. Әріптер сырластығы. Оқу әдістемелік нұсқау. Майлыбаева Г.С. 2007 ж. жүктеу/скачать 345,45 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|