Реферат тақырыбы: Жүйелік қателіктер деп қандай қателіктерді айтамыз? Орындаған: Сағынай З. Тексерген: Татыбаев М
жүктеу/скачать 102,86 Kb.
|
1 2
|
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ Технология және биоресурстар факультеті Тағам өнімдерінің технологиясы және қауіпсіздігі кафедрасы РЕФЕРАТ Тақырыбы: Жүйелік қателіктер деп қандай қателіктерді айтамыз? Орындаған: Сағынай З. Тексерген: Татыбаев М. Алматы 2022 Мазмұны Кіріспе.................................................................................................................3 1. Жүйелік қателік.............................................................................................5 2. Өлшеулер қателігі.........................................................................................8 3. Қателіктің түрлері. Өлшеу әдістері.............................................................10 Қорытынды.....................................................................................................13 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................14 КіріспеЖүйелік қателік - деп ( ΔXж) берілген физикалық шаманы бірнеше рет қайталап өлшеген кезде мәні тұрақты болып қалатын немесе белгілі бір заңдылықпен өзгеріп отыратын қатені айтады. Жүйелі қате өлшем құралдарының қатесін білу арқылы есепке алынады, немесе оны жоюға мумкіндік беретін өлшем тәсілдерін қолдану арқылы болдырмауға болады. Жүйелі қате кездейсоқ емес факторлардың әсерінен пайда болады. Өлшеу сапасының екінші көрсеткіші – алынған нәтиже дұрыстығы. ( ΔXж) қатенің шамасы аз болса, онда алынған нәтиже дұрыс. Жүйелік қателік бұл эксперименттік немесе бақылау қателіктерінің бөлігі (өлшеу қателіктері) және нәтижелердің дәлдігіне әсер етеді. Ол анықталған қателік деп те аталады, өйткені оны эксперименттерді қайталамай-ақ анықтауға және жоюға болады. Жүйелік қателіктердің маңызды сипаттамасы оның салыстырмалы мәні тұрақты; яғни үлгінің өлшеміне немесе мәліметтердің қалыңдығына байланысты өзгермейді. Мысалы, оның салыстырмалы мәні 0,2% құрайды деп есептеп, егер өлшемдер бірдей шарттарда қайталанса, қателік түзетілгенше әрдайым 0,2% болып қалады. Әдетте, жүйелік қателік құралдармен дұрыс жұмыс жасамауға немесе талдаушының немесе ғалымның техникалық ақауларына ұшырайды. Ол эксперименттік мәндерді стандартты немесе сертификатталған мәнмен салыстырған кезде оңай анықталады. Осы типтегі тәжірибелік қателіктердің мысалдары аналитикалық таразылар, термометрлер және спектрофотометрлер калибрленбеген кезде пайда болады; немесе ережелерді, вернилерді, градирленген цилиндрлерді немесе бюреткаларды жақсы оқымайтын жағдайларда. Жүйелік қатені қалай есептеуге болады? Жүйелік қателік дәлдікке әсер етеді, нәтижесінде эксперимент мәні нақты нәтижелерден жоғары немесе төмен болады. Нақты нәтиже немесе мән деп көптеген аналитиктер мен зертханалар тексеріп, өзін салыстыру эталоны ретінде көрсете білген нәтиже түсініледі. Осылайша, эксперименталды мәнді шын мәнімен салыстыра отырып, айырмашылық алынады. Бұл айырмашылық неғұрлым үлкен болса, жүйелік қатенің абсолюттік мәні соғұрлым көп болады. Мысалы, балықтың ыдысында 105 балық саналады делік, бірақ оның нақты саны 108 екендігі алдын-ала немесе басқа көздерден белгілі болды. Сондықтан жүйелік қателік 3 (108-105). Егер біз балықты қайта санағанда 105 балықты қайта-қайта алсақ, жүйелі қателікке кезігеміз. Химиядағы жүйелік қателік Химияда жүйелік қателіктер, әдетте, калибрленбеген тепе-теңдікке байланысты нашар өлшенуден немесе шыны ыдыстағы көлемдердің нашар оқылуынан болады. Олар көрінбесе де, нәтижелердің дәлдігіне әсер етеді, өйткені олар көп болған сайын олардың жағымсыз әсерлері де соғұрлым көп қосылады. Мысалы, егер тепе-теңдік жақсы калибрленбеген болса және белгілі бір талдау кезінде бірнеше өлшеу жүргізу керек болса, онда соңғы нәтиже күткеннен әрі әрі әрі қарай алшақтайды; бұл неғұрлым дәл емес болады. Дәл солай болады, егер талдау үнемі көлемін оқуы дұрыс емес буретпен өлшесе. Тепе-теңдік пен шыны материалдардан басқа, химиктер термометрлермен және рН өлшегіштермен, араластыру жылдамдығымен, реакция жүру үшін қажет уақытпен, калибрлеу кезінде қателіктер жіберуі мүмкін. спектрофотометрлер, сынамада немесе реактивте жоғары тазалықты қабылдағанда және т.б. Реактивтерді қосу реті өзгергенде, реакция қоспасы әдіспен ұсынылғаннан жоғары температураға дейін қыздырылғанда немесе синтез өнімі дұрыс қайта кристалданбаған кезде химиядағы басқа жүйелік қателіктер болуы мүмкін. Физикалық жүйелік қателік Физика зертханаларында жүйелік қателіктер одан да техникалық сипатқа ие: кез-келген жабдық немесе құрал-сайман тиісті калибровкасыз, кернеу дұрыс берілмеген, айналар мен бөлшектер эксперимент кезінде дұрыс орналастырылмаған, объектіге құлап қалуы керек басқа эксперименттермен бірге ауырлық күшінің әсерінен. Аспаптық жетілместіктен туындайтын жүйелік қателіктер бар, ал басқалары оперативті типке жатады, әрекетті орындайтын талдаушы, ғалым немесе мәселе бойынша қателік туындысы. 1 Жүйелік қателік Жүйелік қателік –бір және сол шаманы қайталап өлшеулерде тұрақты немесе заңды өзгеретін болып қалатын қателік өлшеуі. Егер жүйелік қателік белгілі болса, яғни белгілі мәні және таңбасы болса, онда ол өлшеудің аяқталуы бойынша түзету енгізу жолымен алынып тасталуы мүмкін. Егер жүйелік қателіктің себебі (көзі) белгілі болса, онда оны өлшеуге дейін шығарып тастау қажет.Жүйелік қателіктердің туу салдарына байланысты өлшеу әдісі қателігі, құралдық қателік, орнату қателігі, субьективті қателік, әдістемелік қателік болып бөлінеді. Өлшеу әдісі қателігі (теориялық қателік) – бұл өлшеу әдісінің жетімсіздік қателігі. Негізінде бұл өлшеу принципінің жетімсіздігі өлшеу негізіне алынған құбылыстың жеткілікті зерттелмеуі. Жүйелік қателік кездейсоқ қателіктің бағалау сипаттамаларын және олардың таралу аппроксимациясын бұрмалайды. Сондықтан да оны тауып алып, өлшеу нәтижелерінен жою керек. Жүйелік қателіктерді жою үшін әртүрлі әдістер қолданылады. Егер жүйелі қателік барлық өлшеулерде тұрақты болатын болса,Өi = 0 X = xi+1n Σ Ai+1nZei Олардың кейбіреуін қарастырайық: Орын басу әдісі, өлшенетін шаманы белгілі шамамен алмастыру арқылы жүзеге асатын салыстыру әдісінің бір түрі болып табылады, бұл кезде барлық қолданылатын өлшеу құралдарының күйі мен әрекетінде ешқандай өзгеріс жүрмейді. Бұл әдіс есептің толық шешімін береді. Оны пайдалану үшін, онда өлшенетін шамамен біртекті реттелетін өлшем болу қажет. Қарама-қарсы қою әдісі екі рет өлшенетін және екі жағдайда да тұрақты қателіктің себебі әртүрлі, бірақ бақылау нәтижесінің заңды әрекеті бойынша белгілі болатындай етіп жүргізілетін салыстыру әдісінің бір түрі болып табылады. Қателіктерді таңбасы бойынша компенсациялау әдісі (жүйелі қателіктің таңбасын өзгерту әдісі) екі рет бақылап өлшеуді қарастырады, ондағы бақылау тұрақты жүйелі қателік әрбіреуінің нәтижесіне әртүрлі таңбалармен кіретіндей етіп орындалады. Рандомизациялау әдісі – белгісіз тұрақты жүйелі қателіктерді жою тәсілінің аса универсалды түрі. Оның мәні бірдей шама әртүрлі әдістермен (аспаптармен) өлшенетіні. Олардың әрқайсысының жүйелі қателіктері барлық жиынтықтың әртүрлі кездейсоқ шамалары болып табылады. Осының салдарынан қолданылатын әдістердің (аспаптардың) санын көбейткен кезде жүйелі қателіктер өзара компенсацияланады. Жүйелі қателік құрамы өлшеу құралдарының физикалық, конструктивті және технологиялық ерекшеліктеріне, қолдану шарттарына, сонымен қатар бақылаушының жеке сапаларына байланысты болатын әсер етуші факторлардың белгілі бір функциясы болып табылады. Жүйелік қателіктер екі белгісі бойынша жіктеледі: Уақытқа байланысты өзгеру сипатына қарай олар тұрақты және өзгермелі болып бөлінеді. Тұрақты - өлшеуклердің барлық сериялары ішінде өзгеріссіз қалатын қателіктер болып табылады. Өзгермелі - өлшеу процесінде өзгерістерге ұшырап отыратын қателіктер болып табылады. Олар монотонды өзгеретін, периодты және күрделі заңдылық бойынша өзгеретіндер болып бөлінеді. Егер қателік өлшеулер процесінде монотонды өсетін немесе азаятын болса, онда ол монотонды өзгеретін деп аталады. Периодты қателік деп мәні уақыттың функциясы болып саналатын қателік есептеледі. Жүйелі қателіктер анағұрлым күрделі заңдылықпен өзгере алады, ол қандай да бір сыртқы факторларға, себептерге негізделген болып келеді. Туындау себептеріне байланысты қателіктер әдістемелік, құралдық және субъективті деп бөлінеді. Жүйелі қателіктерді байқау әдістері және оларды аластату.Жүйелі қателіктер болған жағдайда алычнған бақылаулар нтижелері түзетілмес қателіктер болып саналады. Жүйелі қателіктердің өлшеулер кезіндегі әсерлерін болдырмау немесе ескермеуді өлшеулер басталғанға дейін жүйелі қателіктер көзін аластату арқылы мүмкін етуге болады; яғни түзетпелерді анықтау және оларды өлшеулер нәтижелеріне енгізу; алынып тасталмайтын жүйелі қателіктер шекарасын бағалау. Математикалық түрде бір өлшеудің нәтижесі келесідей болады: Х1 =Хи +∆і+өі нүктесі: Хи - өлшенетін шаманың шын мәні, Ді-і кездейсоқ қателік; Өі – і – жүйелі қателігі. Көп ретті өлшеулерден соң өлшенетін шаманың арифметикалық мәні келесі түрге ие болады: X =1n Exi=хи+1n∆i+1n20i Үздік жүйелі қателіктерді аластату үшін келесі әдістер мен тәсілдерді қолдануды: түзетілген қателіктер таңбаларын талдау; ол бақылаулар шамының графикасының түзетілмеген қателіктерінің тізбектілік графигін тұрғызуды қарастырады; симметриялы бақылаулар әдісі; тізбекті әртүрліліліктер (Әббе критерийі), дисперстік талдау және т.б. кіретін арнайы статикалық әдістер. Статикалық әдістер анағұрлым жиі, осы әдісті басқару тегжейлі қарастырайық. Тізбекті айырмашылықтар әдісі (Аббе критерий), бұл жүйелі қателіктердіңосыған байланысты анықталған анықтау үшін арналған және келесідей жүзеге асыру: бақылаулар арқылы дисспенсиясын бақылауды екi әдiспен жургiзуге болады. Жүйелік қателік болжамды және тұрақты немесе өлшемге пропорционалды. Жүйелік қателіктер ең алдымен өлшеу дәлдігіне әсер етеді.Жүйелік қателіктердің типтік себептеріне бақылау қателігі, жетілдірілмеген аспапты калибрлеу және қоршаған ортаға әсер ету жатады. Мысалға: жүктеу/скачать 102,86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2