Сыдыкова Жулдыз мо22-1
жүктеу/скачать 27,33 Kb.
|
|
КАСПИЙ АЙМАҒЫНЫҢ ГЕОСАЯСАТЫ Орындаған: Сыдыкова Жулдыз МО22-1 Мазмұны КІРІСПЕ...................................................................................................................3 1. Каспий аймағының геосаяси жағдайы..............................................................5 2. Қазіргі кезеңдегі Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі.................................7 3. Каспий саммитінің маңызы...............................................................................9 ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................13 Кіріспе Каспий теңізі аймағы өзінің жағрапиялық орналасуына қарай бірқатар мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарына тікелей әсер етуде. Әсіресе, бұрынғы Кеңестер Одағының құлауы нәтижесінде жаңа тәуелсіз елдердің құрылуы бұл аймақта геосаяси тепе-теңдіктің өзгеруіне әкелді. Оның негізгі мәні ХХ ғасырдың 90-жылдарына дейін Каспий теңізі аймағы екі ғана мемлекеттің мүдделерімен айқындалған болса, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы енді Каспий жағалуындағы бес мемлекеттің мүдделерінің тоғысуына әкелді. Дмитрий Зеркаловтың «Саяси қауіпсіздік» еңбегінде Каспий аймағындағы геосаяси шиеленістер мен бұл аймақта туындаған әртүрлі мәселелер туралы толыққанды жазылған. Сонымен қатар, Д.Зеркалов Каспийге мүдделі елдермен қоса, Батыс Еуропа мен Америка сынды мемлекеттердің де Каспийдің мұнай-газ өндіруші бай кен орындарына көз алартып отырғандығын да баса назарға алады. Каспий аймағы- Ресейді, Қазақстанды, Әзірбайжанды, Түркіменстанды және Иранды қамтитын аймақ.Каспий аймағы - тарихи бәсекелестік пен тарихи әріптестік аймағы. Әр уақытта осында орналасқан мемлекеттердің қайшылығы және өзара сауда байланыстары аймағы болды.Ол ұлы Жібек жолының бойында орналасты. ХӀХ-ХХ ғасыр басында бұл жердегі ықпал аймағы және отарлық иеліктер үшін ірі державалар бәсекелесті. ХХ ғасыр бойына, кеңестік кезеңде, Каспий аймағы аса көңіл аудармады, өйткені араларында саяси-құқықтық мәселелер Каспий аймағындағы жағдайды 1921 жылы және 1940 жылы үкіметаралық келісімдермен тиімді реттеген - КСРО мен Иранның иелігінде болды. 1991 жылы Каспий аймағының қазіргі саяси картасы қалыптасты. Кавказ және Орталық Азия елдерімен тығыз байланысты Каспий аймағы әлемнің көптеген елдерінің геосаяси мүдделері тоқайласқан жер болды. Жүз жыл бұрынғыдай ол аса ыңғайлы географиялық орналасуымен, бай көмірсутекті қорымен, ерекше биологиялық ресурстарымен, ең бастысы, бекіре балықтың әлемдік байлығымен, дамуы бүкіл аймаққа әсер ететін көлік жолдарының тоғысуымен тоғышар көздерді өзіне тартуда. Тәуелсіздігін алған Каспий аймағы елдері халықаралық қауымдас¬тық тарапынан мойындалып, әрқайсысы сыртқы әлеммен саяси, экономикалық және басқа да салаларда қарым-қатынас орнатудың өзіндік жүйесін орнатты. 1. Каспий теңізі, орта Азияда орналасқан жарылықсыз теңіздік желін белгілейді. Геосаяси жағдайы ғана жағдайда айтыла алады. Каспий теңізінің күшейтін 5 елі (Қазақстан, Түрікстан, Түріменстан, Әуенстан, Ресей) тұрады. Ол теңіздің өзгеше күшейуін байқайды, бірақ оның аймақтары жай күшейетін мемлекеттер арасындағы дипломатиялық жаттығулардың ерекшеліктерін белгілейді. Каспий теңізі аумақтық қайтарымдыктар, табиғи ресурстар, транспорт жолдары, энергия көмегі мен екінші дүниежүзілік жекелей мәндіктер арасында жаттығу орындары жоғары көрсетеді. Теңіздің геосаяси жағдайы қазіргі уақытта өзгеруі мүмкін, сондықтан жеке тартысқа тартушы мемлекеттердің ішкі жаттығулары, дипломатиялық жағдайы мен өзара қарым-қатынас мәселелерді шешу мәселесі екіншіншікеттерге ашу мақсатын ұсынуы мүмкін.Мемлекеттердің әрқайсысының назарын аударып, мүдделерін шоғырландырған, геосаяси жағдайдың тұрақсыздығымен күрестің маңызды экономикалық құралы - аса көлемді мұнай мен газ ресурстары. Каспий аймағы - инвестициялық мүдделер аймағы, сонымен қатар, экономикалық және саяси қайшылықтардың да ортасы. Қайшылықтар, ең алдымен, Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін анықтауда кездеседі. Осы жолда Ресей, Әзірбайжан, Қазақстан арасында "түбін бөлеміз, су ортақ" формуласымен бір¬шама қадамдар жасалды. Каспий аймағының даму болашағы осы аймақтағы мемлекеттердің өзара байланыстарының күшеюіне, ортақ мүддедегі мәселелердің шешімін табуда бірлесіп қимылдауына байланысты. Каспий теңізінің геосаясаты қазақстан, Түрікменстан, Қырғызстан, Өзбекстан мен Тәжікстан үшін экономикалық және саяси мәселелерді шешу жолында маңызды рөл атқарады. Ресеймен арнайы теңіз міндеттері мен және теңіздің батыс жағындағы сударлық мәселелер де бар. Алайда, барлық кең біртіріктері күнделікті жасау, екі жағының құрылымын тексеру және каспий аймағындағы ресурстарды пайдалану жолында ынталандыру барысында араласуды іздейді. Каспий аймағының геосаясаты өзінің стратегиялық орналасуына, табиғи ресурстардың, әсіресе энергетикалық ресурстардың байлығына және тарихи қақтығыстарға байланысты әлемдік саясатта маңызды рөл атқарады. Ресей, Иран, Әзірбайжан, Қазақстан және Түркіменстан сияқты Каспий теңізіне іргелес елдер аймақта, әсіресе энергия өндіру мен тасымалдау тұрғысында ықпал ету үшін таласты. Бұған қоса, АҚШ, Қытай және Еуроодақ сияқты басқа да әлемдік державалардың мүдделері аймақтың тұрақтылығы мен транзиттік жолдарды бақылауда маңызды рөл атқарады. Каспий аймағы да қауіпсіздік бәсекесі мен қақтығыстың, соның ішінде терроризм мен есірткіге қарсы күрес алаңына айналды. Жалпы, Каспий аймағының геосаясаты күрделі және көп қырлы болып табылады және ол өзінің стратегиялық маңыздылығына байланысты жаһандық субъектілердің назарын аударуды жалғастыруда. 2. Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы конвенция – 2018 жылғы 12 тамызда Қазақстанның Ақтау қаласында өткен бесінші Каспий саммиті аясында Әзірбайжан, Иран, Қазақстан, Ресей және Түркіменстан арасындағы халықаралық шарт. Каспий теңізінің мәртебесі бес жағалаудағы мемлекет: Ресей, Қазақстан, Түркіменстан, Иран және Әзірбайжан арасындағы келісіммен анықталды. Бұл келісім 2018 жылы қол қойылды және Каспий теңізінің ресурстарын пайдаланудың әртүрлі аспектілерін, соның ішінде мұнай мен газ өндіруді реттеді. Бұл келісімге сәйкес Каспий теңізі жағалаудағы елдердің әрқайсысы үшін ерекше құқықтық мәртебесі бар нақты ішкі теңіз ретінде танылды. Бұл келісім экология, кеме қатынасы және балық шаруашылығы мәселелерін де реттеді. Каспий теңізі тараптардың ортақ пайдалануында қалады, ал түбі мен қойнауын халықаралық құқық негізінде олардың арасындағы келісім бойынша көршілес мемлекеттер учаскелерге бөледі. Құжат жобасы бойынша, бес мемлекет өздеріне тиесілі территорияда шикізатты барлап, өндіре алады. Бірақ оған бес елдің ортақ келісімі керек және экологиялық талаптар сақталуы тиіс. Жалпылай алғанда, Каспий теңізінің құқықтық мәртебесін айқындауда Қазақстан мен Ресей, сондай-ақ Қазақстан мен Әзірбайжан арасында жақындаушылық бар. Ал Иран болса, теңіздің түбі, қалыңдығы, су беті бойынша бөлуді ұсынады. Яғни 5 мемлекетке теңдей 20пайыздық үлеспен бөлінуі керек деген ұсыныс тастады.Алайда, бұл ұсыныс басқа мемлекеттерді қанағаттандырмай отыр.3. Каспий саммиті Каспий теңізіне іргелес елдер, соның ішінде Әзірбайжан, Иран, Қазақстан, Ресей және Түркіменстан үшін маңызды оқиға болып табылады. Бұл саммит осы елдер арасындағы, әсіресе, Каспий теңізі аймағындағы ресурстар мен қауіпсіздікке қатысты мәселелер бойынша ынтымақтастық пен диалогты нығайтуға бағытталған. Ол сондай-ақ аймақтағы аумақтық және экологиялық мәселелерге қатысты даулар мен қақтығыстарды шешуге көмектесе алады. Каспий саммитінің маңыздылығы осы стратегиялық маңызды аймақта бейбітшілікті, тұрақтылық пен ынтымақтастықты нығайту болып табылады. Қорытынды Сонымен, қазіргі геоэкономикалық перспективалар мен жалпы әлемдік процестер энергияның дәстүрлі көздерін пайдалану жалпы дүние жүзінде артып отырғанын ескере отырып, былай деп тұжырымдай аламыз: Каспий аймағының әлемдік қауымдастықтағы геосаяси маңызы артқан үстіне арта береді.Қорытындыны Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың мына сөздерімен қорытындылағымыз келеді: ”Біз бейбітшілік сүйген елміз, сондықтан Каспий теңізі аймағын бейбіт аймаққа айналдыруға мүдделіміз...”Каспий теңізінің органикалық дүниесі Каспий теңізінің “ұлттық секторларға” бөлінуі. жүктеу/скачать 27,33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|