ГИСТОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ТЕХНИКАСЫ ГИСТОЛОГИЯЛЫҚ ПРЕПАРАТТЫ ДАЙЫНДАУ КЕЗЕҢДЕРІ МИКРОСКОПИЯ ӘДІСТЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ Гистологияның зертханалық сабақтарында жұмыстың негізгі түрлері микроскопия және гистологиялық препараттарды зерттеу болып табылады. Гистологиялық объектілердің құрылымдық ерекшеліктерін және оларға тән тинкториалды қасиеттерді талдай отырып, зерттеуші зерттелетін жасушалардың, тіндердің және мүшелердің функционалдық күйі туралы түсінік алуға мүмкіндік алады. Бұл ақпаратты гистохимиялық әдістер мен арнайы микроскопиялық зерттеу әдістерін қолдану айтарлықтай толықтырады. Микроскопиялық техниканы және гистологиялық зерттеу әдістерін жақсы меңгеру материалды тереңірек зерттеуге жағдай жасайды.
Сабақтың мақсаты: - бекітілген және боялған гистологиялық препаратты дайындаудың негізгі кезеңдерінің мазмұнымен танысу.
- гистологиялық препараттағы құрылымдардың тинкториалды қасиеттері туралы түсінік алу.
- зерттеу мақсатында арнайы микроскопия құралдарын пайдалану және пайдалану принциптерімен танысу.
- гистологиялық препаратты микрокопиялау дағдысын бекіту.
ГИСТОЛОГИЯЛЫҚ ТЕХНИКА Гистологиялық препараттар, әдетте, арнайы гистологиялық бояғыштармен боялған мүшелердің, тіндердің немесе жасушалардың кесіндісі (қалыңдығы 5-15 мкм) болып табылады.
Гистологиялық препаратты дайындаудың негізгі кезеңдері: 1) материалды алу және бекіту; 2) тығыздау; 3) кесіндіні алу; 4) бояу; 5) кесінділердің консервациясы.
Гистологиялық препараттар зерттеу мақсаттарына байланысты уақытша (бір реттік зерттеу үшін жасалады) және тұрақты (ұзақ уақыт қолданылады) болуы мүмкін. Уақытша препарат жасалатын орта ретінде глицерин немесе су қолданылады.
Бекіту. Бекіту мақсаты - тірі жүйені тұрақтандыру, ондағы тіршілік процестерін тоқтату. Бұл жағдайда, мүмкін болса, зерттелетін жүйенің өмірлік құрылымын сақтауға тырысу керек, онда зерттелетін объектіге тән емес құрылымдардың пайда болуына себеп болмайды.
Бекіткіштер қарапайым және күрделі болуы мүмкін. Қарапайымдарға формалин (әдетте 10-12% ерітінді), метил спирті, осмий тетраоксиді (1% ерітінді) және т.б. жатады. Мысалы, Буэн қоспасының құрамына формалин, алкоголь, пикрин қышқылы кіреді; Зенкер сұйықтығының құрамына сірке қышқылы, сулем, калий бихроматы, натрий сульфаты кіреді.
Бекіту ұзақтығы, фиксатордың қасиеттеріне, заттың мөлшері мен тығыздығына байланысты және әдетте 2-ден 24 сағатқа дейін өзгереді. Материалды тез бекіту үшін мүшелер мен тіндердің шағын үлгілері (0,5-2 см) қолданылады. Бекіткіштің көлемі бекітілген материалдың көлемінен 20-30 есе асуы керек. Көп жағдайда, бекітілгеннен кейін, бекіткішті алып тастау үшін объектілерді сумен жуады.
Фиксатордың әсерінен зерттелетін үлгі, әдетте, біршама азаяды тығыздалады. Алайда, бұл тығыздағыш үлгіден жұқа кесінділер жасау үшін жеткіліксіз.
Тығыздау. Гистологиялық препаратты жасаудың осы кезеңінің мақсаты зерттелетін материалға қажетті қалыңдықтың кескіндерін алуға мүмкіндік беретін тығыздықты беру болып табылады. Бұған екі жолмен қол жеткізіледі: үлгіні мұздату, содан кейін мұздату микротомында кесу немесе тығыздағыш ортамен сіңдіру (парафин, целлоидин және т. б.)
Парафинмен немесе целлоидинмен тығыздау үшін бекітілген үлгілер сусыздандырылады, өйткені фиксаторлардың көпшілігі сулы ерітінділер болып табылады және су тығыздағыш құралдармен араласпайды. Сусыздандыру (тығыздаудың аралық кезеңі) материалды спирттің бірқатар өсіп келе жатқан концентрациясы арқылы жүзеге асырады - 60%, 70%, 80%, 90%, ерітінділер мен абсолютті-100% спирт.
Парафинге құю. Парафин бөлме температурасында қатты күйде болады, сондықтан оны сіңдірмес бұрын термостатта 52-56С дейін қыздырады. Парафин спирттермен араласпағандықтан, аралық орталар (ксилол, толуол және т.б.) қолданылады., олар спирттермен араласады және парафинді ерітеді, бұл үлгіні құю ортасымен біртіндеп сіңдіруді қамтамасыз етеді.
Үлгіні спирттерде сусыздандырғаннан кейін оны ксилол мен абсолютті спирттің тең бөліктерінің қоспасына, содан кейін таза ксилолға ауыстырады. Әрі қарай, материал бірнеше сағат бойы парафин мен ксилол қоспасына (37с температурада), содан кейін 1-2 сағат ішінде таза балқытылған парафинге (52-56с температурада) батырылады, содан кейін қалыптарға (қағаз немесе металл) ауыстырылады. Тікбұрышты блок оған салынған үлгімен қатайтылған парафиннен кесіледі, ол ағаш текшеге балқытылған парафинмен бекітіледі. Бұл формада материал таспалар түрінде жұқа (4-6 МКМ) сериялық кесінділерді кесуге және алуға дайын болады. Парафиндеу кезінде целлоидинге құюға қарағанда бөліктің тығыздалуы көбірек болатынын ескеру қажет.