В. Ф. Шаталовтың тірек-сызбалар арқылы оқыту технологиясының ерекшелігі
жүктеу/скачать 23,05 Kb.
|
8 практика оқыту
|
В.Ф. Шаталовтың тірек-сызбалар арқылы оқыту технологиясының ерекшелігі "Педагогика ғылым ретінде өте күрделі. Табиғатта педагогикаға қарағанда анағұрлым күрделі ғылым жоқ. Және оның күрделілігі, ең алдымен, оның мыңдаған компоненттерінің өзара байланысында. Оның жауапкершілік шарасы - адам! Бұл туралы әр күн сайын, біздің ұстаздық өміріміздің әр минутында есте сақтағанымыз жөн", – деп жазды В. Ф Шаталов. Донецк мұғалімі Виктор Федорович Шаталовтың есімі педагогика тарихында алтын әріптермен жазылған. ХХ ғасырдың соңында Ұлы педагогтің алдыңғы қатарлы ойлары қоғамның қызығушылығын тудырды. В. Ф. Шаталовтың идеялары, формалары, жұмыс әдістері XXI ғасырдың қазіргі мұғалімінің педагогикалық ойлауын дамытады. В. Ф. Шаталовтың жұмыс принциптері қандай? Бұл сұраққа жауап берер алдында біз оқушылардың орта, әлсіз және күшті болып бөлінуі әлі күнге дейін бар екенін мойындаймыз. Бұл құбылысты жою үшін XX ғасырдың шығармашылық шеберханасының педагогтары "...барлық балалар – шексіз!- мектеп бағдарламасын табысты меңгеруге қабілетті» ұранын алға жылжытты. В. Ф. Шаталов оқытудағы қиындықтарды мұғалімнің келесі ұстанымдарын көрсете отырып түсіндірді: - қатты, дөрекі сөйлеу; - жүйке жүйесіне әсері; - екілік қою; - күнделіктердегі жазбалар; - ата-аналарға рухани-моральдық әңгіме айту; - сынып жетекшілері мен мектеп әкімшіліктеріне апелляция Мұндай жағдайларда балалардың асқынған реакциясы пайда болды. Ұлы педагог әр оқушыға жол тауып, адамдық қадір-қасиетін тәрбиелеуге кеңес берді, тек сонда ғана әрбір оқушы өзін жеке тұлға ретінде сезінеді. Виктор Федорович қысқа теориялық жағдайлары бар бағдарламалар оқушылардың табысқа жетпегенін дәлелдеп берді. Оның пікірінше, тақырыптар мен бөлімдердің үлкен блоктары оқушыларға жеке теоремалардың, ережелер мен параграфтардың логикалық өзара байланысын ұғынуға, өз білімдерін тереңдетуге мүмкіндік берді. Оқытудың перспективалы тәсілінің кезеңдерін атап өтетін болсақ: -Бірінші саты - көп салалы, білімдарлықпен - жүйелі, эмоционалды түрде таңдаған параграфты мұғалімнің сабақты түсіндіруі. -Екінші саты - тірек плакаттары бойынша, оқу материаддарын түсіндіру, дауыстап оқыту, негізгі ұғымдарды әртүрлі символдардың көмегімен, кодты шешу арқылы түсіндіру және олардың өзара логикалық байланысын анықтау. -Үшінші саты - тірек сигналын үйрену, сол арқылы әрбір оқушы үйренеді және альбомдарына жапсырады. -Төртінші саты - оқулықпен және үй жағдайында - тірек сигналдарының беттерімен жұмыс істеу. - Бесінші саты - келесі сабақта тірек сигналдарын жазбаша еске түсіру. - Алтыншы саты - тірек сигналдары бойынша жауап қайтару (жазбаша және ауызша жай дауыспен, магнитофонды өзара бақылау қағаздары бойынша т. б.). -Жетінші саты – бұрын өткен материалды тереңдету және жай қайталау. Нәтижесінде теориялық материалды терең түсініп, оқушылар өз күшін іс жүзінде сынап көргісі келді. Ал үнемделген уақыт ішінде, жинақталған оқытудың арқасында теориялық білімді қолдана отырып, орындалатын практикалық жұмыстардың көлемі артты. "Теорияны өте жақсы білу-ең үздік оқушылардың қабілеттерін барынша іске асыру, әртүрлі стандартты емес шығармашылық тапсырмаларда күштерді тексеру үшін өте қажет. Материалды зерттеу мен бекітудің жаңа әдістемесі - табысты ілгерілеудің негізі", – деп жазды В. Ф. Шаталов Виктор Федорович бұрын зерттелген бөлімдерге оралғанда "жіберіп алған кемшіліктерін" табу үшін өткен материалды үнемі қайталауды ұсынды. Психолог ретінде ол қозғалысты, дамуды және өсуді сезген оқушының жаңа қиын мәселелерді жеңуде психологиялық ынталандыру пайда болатынын атап өтті. Ұлы педагог алғашқы ұшқыннан шығармашылық ізденістің жалыны тұтанатынына сенімді болды. Дәл осы сәтте ол мұғалімдерді оқушылардың шығармашылық әлеуетін сақтау және арттыру үшін мұқият болуды сұрайды. "Ашық ойлар сабақтарында" В. Ф. Шаталов сабақтың атауын қалай дәл қалыптастырғанын түсіну үшін, оқушылар өз ойларын ашық айтып, бір-бірімен пікір таласып, сенімді дәлелдер келтіре отырып, өз көзқарасын дәлелдеген сабақтардың мәнін түсіну іске асырылады. Виктор Федорович осындай сабақтарда оқушылардың қателіктерін және олардың мұғаліммен келіспейтінін құптады. Ең бастысы, ашық ойлар әрекетке деген ұмтылысты туғызды, оқушылар ашық ой сабақтарында болып жатқан жұмыстарға ешқашан немқұрайлы қарамайды. Ашық ойлардың қатарына қызықты ойлар енгізілді. В. Ф. Шаталов ерекше атап өткендей, жеңіс үшін емес, қатысқаны үшін оқушыларды мадақтау керек. Виктор Федорович педагогикасының әдістемесі оқушыларға тек мұғалім тарапынан ғана емес, сонымен қатар оқушылар тарапынан да "...олардың қадір-қасиетін қорлайтын сөздер мен сөз тіркестерінсіз және тіпті қандай да бір күлкілі интонациясыз" білім беруде әлсіз оқушы өз өсуін сезген тәсілдерде құрылған болатын. Ақыр соңында әлсіз оқушы өзіне сене білді. Біз қызықты оқиғаларды есте сақтау жақсы екенін білеміз. Бұл әдісті тірек сигналдарын құрастыру кезінде қолдануға болады. "Ой, сурет, сөз бізге күтпеген комбинацияларда келуі мүмкін. Бұл ретте олардың біреуі басым болуы мүмкін, басқалары көмекші рөлдерді ойнауы мүмкін, бірақ өзара байланысты бола отырып, олар ешқашан оқшаулана алмайды. Бұл біздің жадымыздың ғылыми, әдеби және басқа да қоршаған әлемді қабылдаудағы табиғи қасиеті.» Тірек сигналдары В. Ф. Шаталовтың тұтас әдістемелік жүйесінің міндетті бөлігі болып табылады. Ол негізгі сөздер, әріп-сигналдар, сызбалар арқылы оқулықтан үлкен мәтіндерді қалай кодтау керектігін дәлелдеді. Оқушылар тірек сигналдары бойынша зерттелген материалды оңай естеріне түсіре алады, өйткені олар қол жетімділік қағидатына негізделген. В. Ф. Шаталов технологиясының ерекшелігіне тоқталсақ: Бірінші ерекшелігі — нақты дәл есептелген оқу процесін құра білу. В. Ф. Шаталов бұл құрылымды былай түсіндірді «Тірек сигналдары дегеніміз — ойынның элементі, уақыт үнемділігі және бала психологиясын қызықты құбылысқа бағыттау. Бірақ ең басты мақсат — берілген тақырыпты логикалық байланыстар негізінде оқушының түсінуі мен ұзақ уақыт есте сақтауы». Екінші ерекшелігі — уақыт үнемділігі. Мысалы, белгілі бір тақырыпты түсіндіру барысында бірнеше тақырыпты жинақтап, ықшамдап бір-екі тірек сигналына сыйдыруға болады. Бұл әдістеме қазіргі күнге дейін құндылығын жойған жоқ. Тірек сызба белгілер сабақтың негізгі құрам бөлігі ретінде қолданылады. Мұнда негізінен мына мәселелерге назар аударған жөн. 1.Тірек — сызба белгілерін пәнді жүргізудің басынан бастаған жөн. 2.Мүмкіндігінше барлық сабақтарда пайдалану керек. 3.Сызбанұсқаға оқушылармен бірге талдау жүргізіп отыру. Сызбанұсқаларды (схемаларды) оқушылардың қатысуымен талдау керек. 4.Оқушылардың белгілі тақырыпқа сай сызба белгі даярлауға негізделген өзіндік жұмыс жасауына мүмкіндік беру. 5.Оқушының топпен және екі — екіден жұмыс жасауына мүмкіндік беру. Тірек сызбаның артықшылықтары мынада: а) оқушыға оқу материалы жинақы, қысқаша беріледі; б) оқушы оқу материалының ішінен ең негізгісін таңдай білуді үйренеді; в) оқушы таңдап алған танымдылық — білімдік түсініктерін бір — бірімен байланыстырып, қарапайым жүйе жасауды үйренеді; г)оқушы оқулықпен және қосымша әдебиеттермен жұмыс жасауға дағдыланады; д) Оқушы өзінің танымдық деңгейін біледі. Өзін — өзі бағалауды үйренеді. Тірек сигналдары арқылы оқыту өзінің нәтижесін береді. Атап айтсақ: Мұғалім: -оқушы білімін тексеруде дидактикалық құрал ретінде пайдаланады — мағыналық, логикалық белгілерді нақты, қысқа түсіндіреді; - баға қоры молаяды; - оқушы білімі әділ бағаланады. Оқушы: - берік білім негізі қаланады; - сөйлеу қабілеті дамиды; - тұжырымдап, топшылау дағдылары қалыптасады; - танымдық процесі нығаяды; - қарым — қатынас қажеттілігі қанағаттандырылады; - пәнге деген қызығушылығы артады; - шығармашылығы шыңдалады. Нәтижесінде мұғалімнің де, оқушының да жасампаздығы артып, жаңашылдыққа бет бұрады. Оқушы материалдарды сезім мүшелері арқылы қабылдап қана қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді. Тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының негізін қалаған В. Ф. Шаталов тірек белгілері арқылы оқыту технологиясының мынадай мақсаттарын — білім, білік, дағдыны қалыптастыру; барлық баланы оқыту; оқытуды жеделдету. Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясының ерекшеліктері — үнемі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, жоғары деңгейдегі қиыншылық, ірі блокпен оқыту, тіректі қолдану; жеке бағдарлы қарым-қатынас ықпал; ізгілік, еркімен оқыту. Әр оқушының жобасының жариялылығы түзетуге, өсуге, табысқа жетуге жағдай жасау, оқыту мен тәрбиенің бірлігі. Қорыта айтқанда, оқушы бойында шығармашылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен-күнге дами түсуі керек. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, кластан-класқа көшкен сайын оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық. жүктеу/скачать 23,05 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|