Қазіргі ақша-несие жүйесінің құрылымдары, олардың экономикадағы рөлі

• Орталық банк;

  
  

• Банктік сектор – коммерциялық, жинақтаушы, ипотекалық, инвестициялық банктер;

  
  

• Банктік емес сектордың қаржылық арнаулы мекемелері – қорғаныс компаниялары, зейнетақы қорлары, инвести­ция­лық компаниялар.

  
  

Егер заманауи ақша-несие жүйе құрылымдары туралы банктік көзқараспен айтса, онда ол екідеңгейлі жүйе: оның жоғарғы жағында ОБ, ал төменгісі коммерциялық банктер.

1. қолма қол ақша шығару (эмиссия);

   
   

2. алтынвалюта резервін сақтау;

   
   

3. соңғы инстанцияда коммерциялық банк үшін кредитор болу. Бұл коммерциялық банктер өтімділіктен кемшілік көретін қиын ақша жағдайында қалған ҚР ҰБ кредитіне ұсыныс жасаса болады деген сөз;

   
   

4. мемлекеттің қаржы агенті болу, Ұлттық банк салымдар мен қазнаның ссудын береді;

   
   

5. «банк банкирі» болу, Ұлттық банк салымдар ашады және коммерциялық банк ссудын береді;

   
   

6. коммерциялық банк әрекетін бақылау мен байқау;

   
   

7. ақша-несие саясатын жүзеге асыру.

   
   

Коммерциялық банктер бізге белгілі болғандай, креди­торлар мен салымшылар арасында қаржылық аралықшы бола алады. Коммерциялық банк операциялары пассивті (құралды тарту) және активті (құралды орналастыру) ретінде бола алады. Одан басқа банктер аралық операцияларды жүргізеді (клиент тапсырмасымен коммиссиялық негізде) және сенімді операциялар (жекеменшікті басқару, құнды қағаздар).

• экономикалық өсу;

  
  

• қамтылудың жоғарғы деңгейі; баға тұрақтылығында;

  
  

• қаржы нарығындағы тұрақтылық;

  
  

• валюта нарығындағы тұрақтылық.

  
  

Ақша-несие саясаттың соңғы мақсаты көбінше мемлекеттің саясатының негізгі мақсаттарымен сай келеді. Қиындық мынада ОБ мақсатқа тікелей қол жеткізе алмайды себебі барлық көрсетілген мақсатты ауыспалыларға қол жеткізе алмайды. Ол үшін Орталық банк аралық мақсат деп аталатын бақылай алатын операцияларды басқарады. Басты аралық мақсатты бағыттар мыналар:

• ақша агрегаттары (ақша ұсынысы);

  
  

• пайыз төлемі;

  
  

• валюта алмастыру бағамы.

  
  

ОБ аралық мақсатқа жету үшін негізгі құралдары мыналар:

• ашық нарықтағы операция;

  
  

• есепті немесе дисконтты төлемдер;

  
  

• міндетті резервтер нормасының өзгеруі.

  
  

Ашық нарықтағы операция (үкіметтің қарызды міндетіндегі алып-сату) ол құнды қағаздар дамыған елдер үшін тән. АҚШ, ЕО және басқа нарықты экономикалы елдерде бұл ақша-несие саясатының басты құралы.