Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

уші  өзіне  қажетті  психикалық  құ- 

былыстардың  көлденеңнен  кез  бо- 

луын  күтіп  тұрмай,  сол  процестің 

тууына өзі жағдай жасайды. Психо-

логияда  эксперимент  лаборатория- 

лық  және  табиғи  болып  екіге  бөлі- 

неді. Енді бұларға жеке-жеке тоқта- 

лып  өтейік.  Лабораториялық  экспе- 

римент  XIX  ғасырдың  ортасынан 

бастап, жеке психикалық процестерді 

зерттеу үшін эксперимент (тәжірибе) 

кең түрде қолданыла бастады. Неміс 

ғалымы В.Вундт (1832-1920) психо- 

логияның  эксперименттік  жолмен 

зерттеудің  негізін  салды,  тұңғыш 

рет  лаборатория  ашты  (1879).  Пси-

хологтар  алғаш  рет  көру,  есту,  иіс 

түйсіктерін  зерттеу  үшін  экспери- 

ментті пайдаланды.

Кейін  келе  олар  секундтың  1/1000 

үлестеріне  дейін  дәл  өлшейтін  құ- 

ралдар  ойлап  шығарып,  кейбір  пси- 

хикалық  процестердің  пайда  болу 

тездігін өлшеудің жолын тапты. Сек-

сенінші  жылдары  ес  құбылыстарын 

зерттеу лабораторияда тұңғыш жүр- 

гізіле бастайды. Арнаулы әдістер қол- 

дану  арқылы  жаттап  алудың  тездігі 

мен дәлдігі, ұмытудың жылдамдығы 

т.б. өлшенді. Орыс психологы Н.Лан- 

ге (1858-1921) эксперимент әдісімен 

зейін  мен  қабылдауға  зерттеу  жүр- 

гізді.  Тоқсаныншы  жылдарда  фран- 

цуз  психологы  А.Бине  (1857-1911) 

алғаш рет ойлау процесіне тәжірибе 

жасады.  Осы  зерттеулердің  нәтиже- 

лері психологтардың I дүниежүзілік 

конгресінде  (Париж,  1889)  талқы- 

ланды.  XX  ғасырдың  басында  пси-

хология  ғылымының  қарамағында 

бірнеше  ондаған  лабораториялар 

болды.  Осындай  жақсы  жабдықтал- 

ған  психологиялық  лабораториялар- 

дың  бірін  XX  ғасырдың  басында 

орыс психологы Г.И.Челпанов (1862-

1936) ұйымдастырды.

Қазірде  СССР  Педагогикалық  Ғы- 

лымдар академиясына қарасты Пси- 

хология  ғылыми-зерттеу  институты 

(Мәскеу)  жоғарыда  аталған  лабора- 

торияның  негізінде  құрылған.  Осы 

күндері  институт  лабораториялары 

ең  жоғары  техникамен  жабдықтал- 

ған  үлкен  ғылыми-зерттеу  мекемесі 

болып  отыр.  Киев,  Тбилиси  қалала- 

рындағы психология институттарын- 

да да осындай лабораториялар бар.

Ғылыми психология психикалық құ- 

былыстардың  физиологиялық  негіз-

дерін  ашуды  басты  мәселенің  бірі 

деп қарайды. Бұл міндетті академик 

И.П.Павлов  ашқан  әйгілі  шартты 

рефлекстер  әдісі  бойынша  шешуге 

болады.  Көптеген  физиологиялық 

және  психологиялық  лаборатория- 

ларда  И.П.Павловтың  шәкірттері