* Книга предоставлена исключительно в образовательных целях

26
Ке не са ры қоз ға лы сы 10 жыл ға со зыл ған. Ке не са ры ның бар мақ са ты – тә -
уел сіз хан дық ор на ту, ел бас қа ру жүй есі не ре фор ма жүр гі зу, би лік ай ту, сау да-
сат тық жа сау. Оның сау да-сат тық ке ру ен де рі не ти іс пей, са лық тө ле туі бү гін гі 
ке ден дік сая сат ты көр сет се, са лық са лу ға бай ла ныс ты құ рыл ған жа са уыл дар 
бү гін гі са лық по ли ция сын елес те те ді.
Бұ рын құл мен кү ңін өл тір ген дер жа за лан бай тын . Кенесары олардың және
ба рым та шы лар дың жа за сын да қай та қа рап, әді лет ті түр де ше шкен. Ата сы 
Абы лайдың за ма нын да ғы хан дық ке ңес жұ мы сын қай та жан дан ды ра ды.
Ро ман со ңын да Абы лай си яқ ты көр ген тү сі дәл ке ліп, Ке не са ры Кө кіл тау 
бау рай ын да ажал та ба ды. Көр ген ұзақ тү сі нің қыс қа ша маз мұ ны мынадай: 
«Қыр ғыз ма нап та ры на «Ағай ын ды екі жұрт бі рі гіп, Қо қан ды жояйық. Же ке 
ел бо лай ық» деп хат жа зып пын. ...Ке лі сім сұ рап бар ған Сау рық ба тыр ды олар 
өл ті ріп ті. ...Біз со ғыс пақ бо лып жат қан да Сы па тай ба тыр мен Рүс тем тө ре 
біз дер ді тас тап ке те ді. Қа лың қол қор шау ға тү се ді. Бір жа ғын да пат ша сол-
дат та ры, бір жа ғын да қо қан дық тар, бір жа ғын да ала қал пақ ма нап тар. «Жек-
пе-жек» де сем, ма нап тар кү ле ді. Мен бір-еке уі бол са ғой деп ар ман ет кен пат ша 
зең бі ре гі пат ша ның 5000 ада мы на бой бер ме ген әс ке рім ді қы рып ба ра ды. Бір 
уа қыт та Ақауыздың жа лын құ шып, Нау рыз бай құ ла ды. Мен Қа ра су өзе ні не 
се кі ріп, ар ғы бет ке өт сем, Тө ре гел ді ма нап бас қар ған Қа ли ғұл жа са ғы тұр екен. 
Қа ли ғұл: «Има ның ды айт , ба сың ды ала мыз», – дей ді. Мен ба сым нан өт кен 
өмі рім ді, ту ған-ту ысым ды, қа тын-ба лам ды, үзең гі лес се рік те рім ді, туып-
өс кен Көк ше нің кө гіл дір тау ла рын, Са ры ар қа ның ай дын шал қар көл де рін көз 
ал ды ма елес те тіп, ән сал дым. Сон да ғы қош та су ымның екі ау ызы қа зір де есім-
де: «Қош, аман бол, Са ры ар қа, өс кен же рім», – деп бас тала ды. ...«Ке не са ры 
өл ді» де ген ді ес тіп жа тыр мын. Ны сан бай жоқ тауы да ра естіледі ... 
Бұ дан кей ін сы бан, ал бан жі гіт те рі ме нің ке гім ді алам деп, Тө ре гел ді ні ат 
құй ры ғы на бай лап өл ті ріп ті. Мұ ны кө ре ал ма дым…» дей келе, Кенесары оны 
көре алмауының се бе бін ай тады. Қал ған жағ дай лар жіп ке тіз ген дей ба ян да-
ла ды.
Ро ман «Ал мы нау көш Шың ғыс хан ша буы лы нан бас тап, ал ты жүз жыл дан 
ас там өзі нің же рі, суы, тәу ел сіз ді гі үшін кү рес кен қа зақ ат ты көш пен ді көк-
жал дар дың ең соң ғы ұлы кө ші еді», – деп аяқ тала ды.
Ре сей де оқып, білім ал ған қа зақ жас та ры ның тип тік бей не сі Есір ке ген 
ар қы лы тәу ел сіз дік идея сы ның үміт оты, ар маны сөн бе ген дей кө рі не ді.
Ро­ман­ды­кім­дер­зерт­те­ді?
«Қа һар» ро ма ны ту ра лы пі кір ай тып, ма қа ла жаз ып, зерттеулер жүргізген 
Ә.Мар ғұ лан, Ә.Әлім жа нов, Р.Бер ді ба ев, Х.Әді ба ев, М.Қа ра таев, Ш.Елеу ке нов, 
Р.Нұр ға ли, Қ.Ал пыс ба ев, Ж.Дә де ба ев, Г.Ло мид зе, В.Осац кий, Н.Ро ве нс кий, 
П.Ко сен ко т.б. әде би ет ші-сын шы лар дың зерт теу ле рі бар. І.Есен бер лин нің 
10 том дық шы ғар ма лар жи на ғы 1984–1988 жыл дар ара лы ғын да «Жа зу шы» 
бас па сы нан жа рық көр ді. Ал ғы сөз ді Р.Бер ді ба ев, соң ғы сөз ді Р.Нұр ға ли 
жазды.
Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ
*
Книга предоставлена исключительно в образовательных целях
согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217

27
Ойталқы
1. Шы ғар ма да қан ша та рау бар? Әр тарауда қандай басты оқиғалар 
суретте леді? 
2. Ро ман ның сю же ті қа лай құ рыл ған? Қа зақ хал қы ның өмі рі қа лай 
сурет тел ген?
3. Ро ман атау ын бас қа ша қа лай өз гер тер едің?
4. Ро ман да қазақ халқының басындағы қан дай қи ын жайт тар су-
реттеле ді?
5. Ро ман ды оқы ған да қан дай се зім де бол дың?
6. Ав тор Ке не са ры хан ның ұлт үшін жүргізген кү ре сін қа лай көр се те ді?

жүктеу/скачать 3,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: