54-229-статьяларының жолыменен

Қ ар  борап  үй  айнала тыққан  шақта. 
Шыдамай  ж ан-ж ануар  жел  өтіне, 
Бүкжиіп  теріс  қарап  ы ққан  шақта.
Балтабай  Оразкелді  шаштан  үстап, 
Н ығарлап әр түпкірге сүйреп тастап, 
Қүс  үш ты рар  естіген  қатты  дауыс, 
Атаң  ...  ен ең   ...  ш ы қ үйден
жолыңды  тап.
Бейш ара  О р азк ен н ің  түсі  қашқан, 
Ж ылауға,  қозғалуға  есі  адасқан. 
„Аяғым  ауы р  ғой дейм ін“  —
деп  айтқанда, 
Дыр  қамш ы  ойнап  кеткен
қайран  бастан.
Балтабай  бір  қолымен  есік  ашты, 
Тепкен  соң  сорлы  О разкен
далаға  асты. 
„Кірме,  аулақ  иттің  баласы",  — деп, 
Бекітіп  іште  түрып  есік  басты.
О разкен  екпінімен  қүлай  кетті,
Есі  ауып,  жансыз  болып  сүлай  кетгі. 
Әшейін  өшіккендей  тас  бауыр  жел, 
Дүрілдеп  асты-үсті  ғып  борай  кетті.
О разкен  бас  көтерді  есін  жиып,
Көз  алды  дулап  кетті  от  боп  күйіп. 
Басынан  сорғалаған  қап-қара  қан, 
Ағады  үлбіреген  бетке тиіп.
Дәрмен  жоқ,  көзі  түнып
түр  балбырап, 
„Ж асаған  жарылқа"  деп
жәрдем  сүрап.
Қар  борап,  дүрілдеп  жел
соққан  шақта, 
Кетеді  сорлы  О разкен дір  қалтырап.
Қазақта  сорлы  үрғашы,
Ерден  теңдік  көрер  ме?
Тиылып  түрған  көз  жасы 
Бірге дәурен  сүрер  ме?!
М агж ан   Ж үм абаев.
Қөңіл  тілегі
Ер  болсаң,  пайдалы  бол,
бірдей  көпке,
Ел  қамын  ойлайтүғын  жатпай текке. 
Халыққа  жан  аямай  қызмет  етіп, 
Ә ліңш е  білгеніңмен  сен  де  есепке...
Нүрландыр  ғылым  шашып
жатқан  жүртты, 
Урығын  білім іңнің  салып  ек  те.
Бейнетпен  аздап  тапқан
алтыныңды,
Қүр  бекер  ысыраптап  босқа  төкпе.
Төксең төк,  орнына  төк,
білдір  жүртқа, 
Ағартып  милләтіңді  көтер  көкке. 
Білгендер  білімінің арқасында, 
Өрмелеп  үшып  жүр  ғой
аспан  көкке...
I  
Әбуһайре  Юсигүглы.
Жасөспірім  құрбыларга
Замандас,  қүрбыларым,  аш  көзінді, 
Ж а р ы қ   ет  өнерменен  аш  жүзіңді. 
Ж ас  буын  үш  алаш ты ң  балалары, 
Ж үрты ңа  үлгілі  ғып  шаш  сөзіңді.
Заманы  қазақш ы лы қ өтті  бізден, 
Үлы  жүз,  орта  жүзбен,  кіші  жүзден. 
Бүрынғы  надандықты  сағынбалық, 
Ағызып  жасымызды  жүрт  көзінен.
Беліңбу шықмайданға.  қүрбыларым, 
Қор  болды  надандықпен
құрбы лары ң.
Тек  жатсаң,  бұл  дертіңе  ем  ізденбей, 
Анық қой  шипа таппай  қор  боларың.
Ғибратал,  қатар жұртқа көзің салып, 
Қор  болма қатары ңнан  кейін  қалып. 
Кең  жайлау,  ет-қымызға  мәз
боп  жүрсең, 
Қ аларсы ң тарш ылықта  естен
танып.
Мал  ізден,  ш аруаш ы лы қ  қыл,
кәсіп  етіп,
Кейбірің  өнер  үйрен  шетке  кетіп. 
Қ азақты ң  қазақ аты  жоғалмайды, 
Кейінгі  жас  өспірім  жүрсе  сөйтіп.
Заманы  атамыздың  кейін  қалды, 
Олар  да  өз  түсында  қоныс  алды. 
„Заманы ң түлкі  болса,  тазы
бол‘*  — деп, 
Міндеті  ендігі  істің  бізде  қалды.
О.  К,аміулы
.
Біздің  бұрынғы  һәм  қазіргі  халымыз 
„Заманың түлкі  болса,  тазы болып  қу'*
ІҚазақ  мақалы)
Біздің  бүрынғы  өткен  аталарымыз 
кең  сахараны ң  бір  жағынан  екінш і
80

жағына көшіп журіп,  мал бағып,  ша- 
руаш ылықпен  күнін  көрген.  Ол 
уақытта  қы сқа  қарай  мал  шаруасы 
үшін 
шөп 
шабу, 
жылы 
қора 
істеумен,  өзі  үшін  жылы  үй  әзірлеу, 
егін  егумен  жүмысы  болмаған.  Тек 
табиғаттың  даяр  дәулетін  пайдала- 
нып  жүре  берген.  Бірақ  сондағы  өз 
заманы на 
ылайықты 
шаруашы- 
лықты  түгел  жеріне  жеткеруге  ты- 
рысқан.  Ж аз  болса,  жазық  сахараға 
жайлап,  көкорай шалғынға  мал жай- 
ып,  айдын  көлден  суғарып,  маса,  со- 
на,  шыбын-шіркейден  аман  болып 
күнін  көрген.  Қыс  болса  қалың  па- 
налы  һәм  қысы  жүмсақ  болатүғын 
жерлерді  сағалаған.  Осы  заманы- 
мызда  кенет  соғып  кететүғын  сүра- 
пыл 
боран,  жел, 
жауын,  ағын, 
сүргіндер  о л ^  заманда  да  болып 
түрған.  Сол  сүрапылдарда  шаруа 
бар  малынан  айырылып,  ақ  сирақ 
болып  жүтқа  үрынған.  Бар  күн 
көрген  тіршілігі  малдың  арқасында 
болған  үшін  ондай  жалпақ  жүрт 
қазақ  үшін  тым-ақ  қатты  соғылған. 
Мінетүғын  көлігінен,  сауатүғын  си- 
ы ры нан  айырылған  жүрт  шүбырып 
тамақ  асырау  үшін  шәһәрлерге  кел- 
ген.  Араларында  тамақ  асыраулары 
қиы нды ққа  қалған  соң  өздерінің 
ғазиз  балаларын  бір  пүт  үнға  сату- 
шылар  да  көп  болған.
Кедейшілік  деген  тас  бауыр  пен- 
денің  еркелігін  көтере  ме?  Қүр  ат 
мініп,  қазы-қарта,  жал-жая  жеп, 
қымыз  һәм  айран  ішіп,  шайқалып 
мас болып,  нанды  „шөптің басы" деп 
менсінбей 
жүрген 
мырзаларды 
аш арш ы лы қ  деген  дүшпаны  қара 
жерді тырнап, әлгі менсінбей жүрген 
„шөптің 
басын" 
іздеуге 
желке- 
леді.Шара жоқ,  аштық не жегізбейді, 
қазақ  аш арш ы лы қты ң  арқасында 
егін  егуді  үйренді.
Егін  егіп,  тамағын  тойдырып,  ар- 
тылғанын  сатып  малға  айналдырған 
шаруа  малын  қатты  қыстарда  аман 
сақтау  үшін  шөп  шабуды  үйренді. 
Сүрапыл  дауыл  боран  соқса,  малын 
паналату үшін қора-қопсы салуға,  өз 
бойын  да  жылы  сақтау  үшін  жылы 
үй  салудың  пайдалі)і  екендігіне  де 
түсінді.
Мінеки, 
осылардың 
бәрі 
„жүт 
тышқан",  „жүт  қоян"  жылдарының 
қазаққа  үйреткен  сабағы,  бүрын  та- 
биғат  не  берсе,  тіл  қайырмай  жүре 
беретүғын  бейш ара  қазақ,  енді  сол 
мейірімсіз  табиғатқа  қарсы  түрып
8 1
алыса 
бастады. 
Қазақтың 
иж- 
диһатымен 
сахараның 
байлығы 
бірге қосылып алған  соң табиғаттың 
оқтын-оқтын жіберген  сүрапылдары 
елге  бүрынғысындай  қатгы  болып 
соғыла  алмады.
Осылайша  етіп  өзін-өзі  жүртшылық 
һәм  аш арш ылықтың  тырнағынан 
қүтқарып  алған  соң,  жүрт  дамыл 
алған  секілденіп,  өзін-өзі 
ілгері 
сүйреуге 
үмтыла 
қоймады. 
Қолындағы  бар  дәулетіне мәз  болып 
жата  бергендей  болды.
Орыстардың  бір  мақалы  бар:  „пока 
гром  не  грянет,  мужик  не  прекре- 
стится1'  (күн  шартылдамай  түрып, 
мүжық  шоқынбайды)  деген.  Сол 
секілді  қазақ халқы жүртшылық һәм 
аш арш ылық  деген  екі  жауынан 
қүтылған  соң,  енді  қайтіп  дүние  ке- 
рек  емес,  ісі  біткен  адам  секілді, 
көрпесін  қалың  жамылып,  үйықтап 
жатып  алды.
Ашаршылық  деген  жау  кімге  дос 
болсын,  біздің  қазаққа  болған  „жүт 
қояндар" 
ішкі 
Россиядағы 
мүжықтарды  да  аман  қойған  жоқ. 
Оларға „жүт қояннан'  соң да жылдар 
жайсыз 
соғып 
халықты
жүтықтырды.
Егін  егіп,  шөп  шауып,  ғайыры  әр 
түрлі...  Өздерін  өздері  табиғатқа 
қарсы  түруға  үйреткен  бүл  ха- 
лықтың бүлайша аш арш ы лы ққа жо- 
лығуы,  жүрттың бас адамдарын ойға 
қалдырды.  Егін,  шөп неге шықпайды 
деген  сауал  әрбір  адамның  пікірін 
қозғауға  себеп  болды.
Ойшылдардың  тапқаны  мынау  бол- 
ды.  Ішкі  Россияда  мүжық  қолында 
жер 
аз, 
халық 
жылдан-жылға 
көбейіп  артып  барады.  Соның  үшін 
аз  ғана  жер  көп  жанды  асырай  ал- 
майды.  Бүл  қиы нш ы лық  халден 
қүтылуға екі түрлі  жол  бар:  біреуі  — 
жер 
тарылған 
жердегі 
елдің 
бірсыпырасын  кең  жерге  көшіру. 
Екіншісі  —  егін  шаруашылығын 
бүрынғы 
қалпыменен 
жүргізбей, 
өнерлі 
(неміс, 
француз) 
елдер 
секілді 
жаза  тәртіппен 
жүргізу. 
Міне,  осы  айтылған  пікірлерді  ор- 
нына  келтіру  үшін  бас  хакімдер 
мүжықтарды 
қазақ 
сахарасына 
көшіре  бастады.
Бейғам 
жатқан 
қазақ 
жеріне 
көршілес  болып  мүжықтар  қоныс 
ала  бастаған  соң,  жер тарылды.  Ж ер 
тарылғанда  қалайша  күн  көрермін 
деп  ойға  қалған  қазақ  осы  күнде
і

қайтерін  білмей  дағдарып  түр.  Ж ер 
тарылғаннын.  үстіне  биылғы  жыл- 
ды ң   қолайсыз  келуі  қазақты ң  баяғы 
ескі  дүш паны  „жоқшылық,  ашар-
ш ы лы қты 1'  есіне  түсірді.
Енді  қалай  күн  көреміз?  Деген  сауал 
біздің  қазақтарды ң  басына  да  кіре 
бастады...  О йш ы лдарды ң  терең  ои 
жүргізетүғын  мәселесі де осы  „қалай 
күн көрем із“  мәселесі әлбетте, халық 
қүр дағдарып  қарап түрмас,  ойланар
да  бір  ж ағы на  бет  алып,  жөн  тартар, 
бүл  табиғи  болған  бір  іс.  Іликин, 
халық  үш ін  пайдалы  жөнді  сілтеу 
ойш ы лдарымы зға  зор  міндет.
Мен  терең   ойшы  болмасам  да, 
ойыма  келген  бірнеш е  пікірлерімді 
к ө і і т і ң
 
ортасына  салғым  келеді.
М ен ің   ойымша,  бүрынғы  ш аруа  ха- 
лымызда  аталарымыз  малын  жүта- 
тып,  аш ар ш ы л ы ққа  қалған  кезде 
қоры қпай-ақ,  үрікпей-ақ,  арланбай- 
а қ   егін  кәсібіне  жармасқан  һәм  сол 
кәсіптің  арқасы нда  аш арш ы лы қтан 
қүтылған. 
Аталарымыздың 
осы 
істері  бізге  зор  үлгі  емес  пе?  Олар 
заманы нда  өлмес  амалын  істеді  ғой. 
Бізге  неге  заманымызға  м уаф ы қ 
өлмес  амалымызды  істемеске?
М ал  ш аруаш ы лы ғы   мен  егін  кәсібін 
біріктіріп,  жарым  көшпелі,  жарым 
оты ры қш ы   болып  күн  көретүғын  за- 
маны мы з өтті,  енді  қайтып келмейді. 
Ол  заманды  сағынбасқа  да  һәм 
қум асқа  да  керек.  Енді  тар  жерде 
қал ай ы н ш а  күн 
көрудің  жайын 
қарасты ру  керек. 
М үнан  былай 
біздердің күн көруіміз үш ін ең  алды- 
мен  қала  болып  отыруымыз  тиіс. 
Қала  болып  отырған  соң,  қалалы 
жүрттың  істеген  кәсіптерін  істеу  ке-
рек.
М енің  бүл  сөзіме  қарсы  қалалы  ха- 
л ы қты ң  да  биыл  оңып  отырған  жері 
ш амалы 
ғой: 
деушілер 
болар. 
О ларға 
айтатын 
жауабы:
Қ оны сы нан 
ауып 
келіп 
жаңа 
қоны сқа  орныға  алмай  жатқан  ха- 
лықты  үлгі  қылу  керек  емес,  біздің 
қүдайға  шүкір,  қазірге  сыйымыз 
бар.  С ы йы м ы зды ң барында  қала  са- 
лып, 
ертерек 
қалалы 
халықтың 
кәсібіне  бойымызды  үй->ете  берелік. 
Балаларымызды  заманға  муаф ы қ 
оқу  оқытып, тарш ы лы қта күн  көруге 
лайы қты   адам  етіп  ш ығаруға  тыры-
салық,  бүрынғы тарш ылықты,  сыпа- 
лықты,  жалқаулықты  тасталық. 
Қ азақ  қала  салуға  мойын  қойса,  қай 
халықтан  кем  күн  көрмесіне  менің
көңілім  иланады.  Себебі,  Ақмешіт, 
Түркістан, 
Тәшкент, 
Самархан. 
Қоқан  маңайындағы  қазақтарға  көз 
салсам,  зор-зор  бақтарға  ие  болған, 
күріш егуге, мақта егуге кірісіп, жап- 
жақсы  күнін  көрген  қазақтарды 
көремін.  Астрахань  жағында,  теңіз 
жағасында  балықш ылықпенен,  Тро- 
ицк,  Атбасар,  ГТетропавл,  Омск,  Се- 
мей, 
Заречный, 
Қараөткелдегі 
қазақтарды ң  саудагершілікпен  күн 
көргендеріи  оқыған  жастарымыз- 
дың  приказчик,  переводчик,  писар, 
писмоводитель,  учитель,  фельдшер, 
доктор,  адвокат,  судья,  инж енер  ... 
болып 
күн 
көріп 
жатқандарын 
көремін.  С оны ң  үшін  ойлаймын 
бізге  қазіргі  қалыпта  екі түрлі  қауіп 
бар. 
Біреуі 
надандық 
пен 
жалқаулық,  екіншісі,  қала  сала  ал- 
май,  көп  мүжық  қал ал ар ы н ы ң   ара- 
сында  тілкім-тілкім  жерде  бытырап 
қалушылық.  Екі  қауіптен  қүтылсақ, 
иншалла, біздерде сүйікті О таны мы з 
болған  үлық  Россияның  гражданда- 
ры  есімін  көтеруге  ылайықты  болар
едік  деп.
Біздер  жақсы  яки  жаман  болушы-
лығымыз  өз  иждаһатымызға  байла- 
нысты.  Россия  мемлекетінің  ғаділ 
низам ы н ы ң   арқасында,  біздер  не- 
ндей  дәреже  іздесек  те  табамыз. 
Келіңіз,  жігіттер,  жалқаулықты  тас- 
тап,  жүрт  қатары  ғылым-өнерге тал-
пына  жармасалық!
Егін 
ш аруаш ы лы ғы н 
өнерлі 
жүрттарша  жүргізудің  реті  қалайш а 
болатындығын 
екінші 
бірде 
кеңесерміз.
Қ ы з  батасы
Үйін  жандыр,  надандықтың
білім  киіп,
Кетсін әрі,  жақындамай  босқа күйіп,
Пананды бер,  бізде ы қталы қ панаңа,
Көпке  бірдей  жауған  нүрдан
қалмай  шет.
Санасыз  ит,  саналы  боп  көзіңді  аш, 
Көңілі  соқыр,  көзі  аш ықтан
кейін  қаш,
Зиянды  қасқыр,  тамағы ңа
қүм  кірсін, 
Білімділер  үлгі  беріп,  білім  шаш.
Қыз  алатын  алпыстағы  қы зы л  көз, 
Қой мүныңды мүнан былай күдер үз. 
Ж етер  енді  солдырдың  көп  алмаиы.
82

Көэ  алартпақ  ынсап  етер  келді  кез. 
Кедеялерім  сен  де  келші  ынсапқа, 
Алмакызды  қуарттырмай  тың сақта. 
Ж арлы   болсаң,  міндеткерме
қыздарың, 
Үстап  бердің қанша зарлап турсақта.
Айналып  қара  жұрт  агасы  сендерде
Ш апағатың тисін  біздей  сорлы
кемдерге,
Бізде  адам  ғой  мал  сияқты  көрмеңіз. 
Л айы қ па екен  әйел  сатып  жемдерге. 
Сатып  жемей  бізге  енді  ерік  бер, 
Қүдіретің бар,  қалай айтсаңтеңерге.
Күн  көрініп,  бізге  түман  ашылсын, 
Білімсіздер  білімдіге  бас  үрсын.
Қалай  жүрек  жалмауыздар
аузы  ашық, 
Таупиық  беріп,  ағарып  көңілің
басылсын.
Сак, ыпжамал  Тілеубайк,ызы.
Әне-міне
Әне  молда  сәлдесі  зор  қүр  кеуде,
Міне,  иш ан  дүғасы  мол  ел  жеуде.
Әне,  болыс  ел  акш асын  жеп  салған, 
Міне,  дәруіш  бәрінен де  қүр  қалған, 
Әне  байлар  дүниесі  кең,  тамағы тоқ, 
Міне шәкірт бір күн жеуге азығы жоқ. 
Әне  қарттар  іші-тысы  қалтырайды, 
Міне  жастар  күннен-күнге
жалтырайды,
Әне,  Қадим,  қара  бүлт  үстін  басқан, 
Міне,  жәдит,  бү дүниеге  нүрын
шашқан. 
Әне,  қазақ:  ақырындықпен
аяңдайды,
Міне,  түрікмен,  үйқыда табандайды.
Ш.  Назари.
Ж ер  мәселесі
Ішкі  Россиядан  бүлггай  көшіп  келе 
жатқан  мүжық  алдағыға  көз  салуды 
үйреніс  қылмаған  қазақ  халқын  да 
ойға  қалдырды.  Бүрынғыдай  көшіп 
жүру  керек  пе,  15  десятинадан  ер 
басына  жер  кестіріп қала  болу  керек 
пе?!  Мәселесі  көптің  көңілінде  һәм 
тілінде 
ойнай 
бастады. 
Қазақ 
халқыны ң 
келешектегі 
халін 
қайғырушы  оқығандар  һәм  ноғай
туғандарымыздың  білімділері  газет- 
терде  жазыгі,  мүмкін  қатар  тезірек 
суранып,  жақсы  жерге  орнығып 
отыруды  пайдалы  көрді.  Атақты
83
қазақ  адвокаты  2  дума  члені  Сұлтан 
Бақытжан  мырза  Қаратаев  өзіне  ер- 
ген  ағайындарымен  тиісті  жерін 
кестіріп  алып,  қала  болды.  Басқа 
жерлерден 
де 
мұндай 
хабарлар 
естіледі.  Енді  жүрттың  қала  болу 
жағына  шығып  мәслихат  тасып  сөз 
байласа,  іс  біткен  болар  еді,  бірақ 
халықтың арасынан шыққан бағызы 
оқыған  білімділефімізден  қала  болу 
пікіріне жан-тәнімен қарсытүрушы- 
лар бар.  Бүлардың бір  кемшілігі  әлгі 
пікірлерін әуелгілер  секілді пайдалы 
болса 
алып, 
залалы 
болса, 
қалдырарлықтай  газет-журналға жа- 
зып,  көптің  сынына  салмай  түр.
Бір  халықтың  түрмысын  түп-тамы- 
рынан 
бүзып 
өзгертуі
(көшпенділіктен  отырықшылыққа, 
отырықшылықтан 
көшпенділікке 
шыққан 
секілді) 
оңай  іс  емес. 
Хауіпті  дертке  ғылым  тәуіп  қанша 
керек  болса,  бүл  мәселенің  түйінін 
шешуге  де  сонша 
білім  керек. 
Өлгенді  тірілту  мүмкін  болмаған 
секілді,  бүл  туралы  өзгеріс  қате 
пікірменен  болса,  түзетуге  болмай- 
ды.  Қате  деген  нәрсе  әр  уақытта 
әрбір  іс  туралы  әр  адамда  болады. 
Соның үшін  жоғарыдағы  пікірлерде 
бір  жақсылық  болмасқа,  екеуі  де
қатар 
салыстырылып 
тексерілуі 
тілеулі.  Қазір  алдымызда  4-5  айлық 
қыс  түр.  Осындай  еркін  уақытта 
қазақ халқы журнал үстінде кеңесіп, 
жазға  шейін  я  қала  болуға,  я 
бүрынғыдай  көшпелілікте  қалуға 
тізгінді 
мықтап 
қоярға 
керек. 
„Айқап"  журналы  жер  сөзін  мүнан 
бурын  да  аз  жазбаған  болса  да,  бүл 
күнгі  керегіміздің бірі  һәм  біріншісі 
болғандықтан төмендегі екі түрлі жо- 
баны  оқушылардың  сынына  қатар 
салып  баян  етуді  артық деп  білемін.
Қ азақ  болу  керек  деушілердің  пікірі
Рас,  қазақ халқының жер-суға ие бо- 
лып,  жаз-жайлау,  күз  күзеу,  қыс 
қыстауда  тарлық  көрмей  төрт  түлігі 
сай  болып,  тай  қүлындай,  тоқты 
қоздап,  қосты  жылқы,  желілі  түйе, 
отарлы  қой,  қайғы  жоқ,  еріккеннен 
бірінің малын  бірі  қуып,  кең далада 
қүлан-киікше  сайран  етіп  жүрген 
күні 
болған, 
ол 
күндер 
енді 
көздерінде  ғана  елестейді.  Мұның 
себебі  не,  халықтың  өсіп,  жердің 
өспеуі  һәм  тозуы,  қазақ  жері  патша

мүлкі  саналып,  сол себепті  миллион- 
дап  жерсіз 
мүжықты  хүкіметтің 
қ а зақ  ж еріне  қондыруы,  бүл тілеусіз 
қонақтар  келе  бастағаннан  бері  жер 
тарылып, 
ата-мекеннен 
ірге 
қозғалып 
қазақты ң   ш аруасы ны ң 
күйзелуі,  15-20  жылдан  бері  бүл
көшпелі 
мүжықтардың 
келіп 
бітуінің 
үшы 
көрінбей, 
бүлай 
болғанда  енді  аз  жылда  қазақ  халқы 
ең   жаман 
жерге  сорлап  қалып 
ақы ры нда 
пақы рлы ққа 
жетуі 
ықтимал.  Ж е р   көп-аз  болса  да  бүл 
зам ан  өнер-білім  заманы   болған 
ш ақта  әр  жерде  жайылып  жүргенде 
оқудан  мақүрым  қалармыз.  Надан 
халы қ  білімді  халықтардың қасында 
ө зін ің   дінін,  хақын  сақтай  алмай 
дүниеден 
ақы ры  
есебін 
бітіруі
ықтимал.
Ж е р  жүзіндегі халықтардың һәммесі 
бір  аз  ғана  болмаса,  қала  болып 
отыр.  Мал  бағып  көшіп  жүрме- 
гендіктен 
қы ры лы п 
қалғаны 
естілмейді.  Қ айта  бүл  күнде  көзіміз 
көріп,  ғақы лы мы з  жетпей  түрған  не 
түрлі  тамаш а  нәрселерді  отарба,  те- 
леграмм 
шығарып  турғам 
солар.
^
 и*Т  4 ^  
«>*С* 
о*
циіг 
Оі
^Т 
йЪчІ-*
К аииь. 
Электро-Тип.  'МААРИФЪ.
1914 г.
Міржак,ып  Д>лагов  „Лаамат'"
О лар  бізден  кедей  емес,  бізден 
өнерсіз  емес,  бізден  аз  емес,  бізден 
күшсіз  емес.  Бүларды  көре  түра,  біз 
қазақтарда  қала  болып,  малдың  са- 
нын  кемітіп,  бағасын  көтеріп,  егін 
салып,  сауда  қылып,  оқу  оқып,  өнер 
тауып  өзіміз  де  алдағы  жүрттың 
істегенін  істеп  солардың  жолына 
түсейік,  сол  уақытга  ғана  қатардағы 
халықтардың  бірі  бола  аламыз.
Көпііп  ж.үру  керек 
деушілердің  пікірі
Қ азақ  халқы  көш ейін  деп  жүрген 
жоқ,  ж ерінің  ауасы на  (климатиче- 
ская  условия)  қарап  көшіп  жүр. 
Адам  түрған  ж ерінің  ауасы н ы ң  
қүлы. 
Қ азақ 
отырған 
жер 
егіншілікке  жарамсыз.  12-15  жыл 
егін 
салған 
жер 
тозып 
ш аңы  
шығады,  тағы  да  ж аңа  жерге  салу 
керек  болады.  Әлгі  тозған  жер 
егіндікке  жарауына  20-25  жыл  ты-
нығуы 
керек. 
Қазіргі 
қазақ
жеріндегі  хаколдар  неге  байып  кетп
десеңіздер,  бүлар  қазақ  ж ер ін ің   ең  
тәуірін тандап алған,  алған жері тоз- 
са,  қазақтан  жерді  арендіге  алып,  өз 
жерлерін  ты ң   сақтап  отыр.  Ж ақ сы  
деп 
орны ққан 
жерлері 
н аш ар 
шығып,  көшіп  кеткен  яки  ж аңа  жер 
кестіріп алған мүжық көп.  Самар  гу- 
берниясында  ну  үзы н  у езін ің   жері 
мүнан 
20-25 
жыл 
бүрын
мүжықтардың  үжмағы  деуге  бола- 
тын еді.  (Қазір Қостанай, Ақтөбе уез- 
дері  секілді)  осы  күні  О рал тауы нан 
бел 
асып 
келіп 
жатқан 
көшпе 
мүжықтың  жүзден  тоғызын  Самар 
губерниясы  ш ығарып  түр,  қазақ  
жері  де  сол  секілді.  Қ азақ  ж ерін ің  
алабы  кең  болса  да  пайдаға  жарар- 
лығы аз.  Ж алғы з  Балқаш көлі менен 
Бетбақтың шөл даласы елу м ы ң  шар- 
шы  ш ақы ры м  орын  алып  жатыр. 
Бүлардан  басқа  да  таулар,  тастар, 
шөлдер,  көлдер,  сорлар  аз  ба?
Қ азақ  көшпенділікті  өзі  тастамаса, 
хүкімет  еріксіз  қала  болғызбайды. 
қазақ  халқы ны ң  егінш ілікке  айнал- 
май, бүрынғыдай мал өсіру кәсібінде
болғанда,  бірінш і  өзіне,  екінш і  мем- 
лекетке  зор  пайда  келтіреді.  Россия- 
н ы ң  базары на  жүн,  жабағы,  қыл,  ет, 
тері,  май  жеткізіп  түрған н ы ң   көбі 
қазақ  малы  емес  пе?!  О н ы ң   үстіне 
ғаскерге  арзан  һәм  көнбіс  аттар 
қазақ  жылқысынан  ш ығатынын  ес-
84

ке  түсірсек,  мал  ш аруасы ны ң  пат- 
ш алыққа келтіретүғын  пайдасын  са- 
нап  6’тірерлік  емес.  1901  жылы  27 
сентябрьде  Петербургте  болған  „Ан- 
тропологическое  обществоның"  бір 
мәжілісінде 
көшпелілік 
жайын 
жақсы  білетүғын  Клеменц  деген 
ғалым айтқан:  „Бүл күнгі егін салып, 
қала  болған  халықтар  бүрынғы  мал 
өсіру  кәсібін  басқалардың  міндетті 
қылуымен  тастамаған,  һәм  міндетті 
болудың жөні  жоқ еді.  Қазіргі  Евро- 
пада  мысалы,  мәдени  Швейцарияда 
сүттен  май,  ірімшік  алу  үшін  мал 
өсіріп  көшушілер  бар.  Ж а ң а  да ғана 
Норвегияда 
қой 
етінің 
бағасы 
көтерілу  себепті  егін  салу,  көшіп 
жүріп  қойды  ащылы  жерге  бағып 
өсіру мәслихаткөрілген".  Қ азақж ері 
егінге  жарамсыздығын,  мал  өсіруге 
ғана лайы қ екендігін  профессор  Ви- 
нер  қазақ  түрмысынан  аш ы на  хат- 
тар жазған  һәм ж азбақта.  Қ азақ мал 
баққан 
халық. 
Қазіргі 
бағып 
отырған 
малына 
ылайық 
жер 
қалдырмай тастауын  ақылға  сыйды- 
руға  болмайды.  Халықтың  ғүмыры 
20-30 
жылдығына 
емес, 
дүние 
түрғанш а  түруда.үм іт  бар.  Соның 
үшін түбін ойлағанда  қазіргі түрмы- 
стың  неше  ғасырлардан  бері  бекіп 
қалған  негізін  бүзбасқа  керек. 
Ақырғы  сөзім:  қала  болуды  қүптау- 
шылар  (өзімді  де  солардың  бірінен 
санаймын)  пікірі  де  көптен  халыққа 
еткен  пікір  һәм  етіп  келеді.  Ендігі 
менің  бүл  кеңесті  жаңғыртудағы 
мақсатым,  өзіме  мағұлым,  қазірше 
көшпелілік  тараптары ны ң  пікірін 
халыққа  паш  етіп,  өздерінің  сүйен- 
ген  дәлелдерін  бекітуін  күтуде  дүр. 
Өзі  қайда  барын  біле  алмайды,  ада- 
сып  түрған  халықты  бұрынғыдан 
жаман  адастырып,  басшыларымыз- 
дың  екі  жаққа  тартуына  қайғырып, 
тездетіп 
бір 
ынтымаққа 
келуін 
тілейміз.
Лзамат  Алашулы.
Құрметті  оқушылар!  Мүнан  он  екі 
ай  бұрын яғни  1910  жылғы декабрь- 
де  (жылы)  жүлдызының  ақырында 
„Айқап"  журналын  бастап  жіберуге 
ойланып,  ш ығарайын десем журнал- 
дың тарылып  кетуіне  һәм  халықтың 
құптап  қарсы  алуына  сене  алмай, 
шығармайын  десем  алты  миллион- 
дай  халықтың  ортасында  бірімен- 
бірі  танысқандай  түсінгендей  бір
журналдың  яки  газеттің  жоқтығына 
шыдай 
алмай, 
толғақ 
қысқан 
әйелдерше  түйсініп  жүрген  заман- 
дар  болып  еді.  Ж урнал  шығаруға 
көңіл  шын  тілесе  де  шығару  үшін 
керекті  аспаптардан  екі  аспабының 
бірі 
жоқ. 
Өзім 
жалғыз, 
ақылдасатүғын, 
көмек  беретүғын 
кісі  тағы  жоқ  болып,  „жалғыз  кісі 
жау алмас" деген мысал бар болса да, 
тәуекел  етіп  журналды  ш ы ғара бас- 
тап  едім.  Садағасы  кетейін  жүрт 
мүлдем  ілтифатсыз  тастамайды.  Аз 
да  болса  әр  жақтан  алушылар  табы- 
лып,  талапкер  жастар  сөз  жазып, 
„Айқап" 
журналы 
тараса 
да 
қалыбынан  шығып,  бір  жасар  бала 
қалыбына  кіруге  қүдай  жеткізді. 
Қазірде  „Айқап"  журналы  бір  жасы- 
на  толып,  қүдай  қосса  екінші  жасқа 
қадам  басайын  деп  түр.  Ж а ң а   туған 
жас  шарана  емес,  қазірде  уілдеген, 
еңбектеуге  жараған,  жақсы  күліп, 
теріс  айтқанға  жыламсырайтүғын 
шамаға  жеткен.  Ж ақсы   көрген  до- 
старымыз:  „Осы,  шырағым,  буыны 
қатайып,  кісіге  ермек  болып,  көңіл 
бөлуге  жарады-ау"  деп.  теріс  назар 
салатын  шырақтар:  „Осы  қүрғыр 
туғанда  шемен  аурулы  сьтқылды  еді, 
барған  сайын  түзеліп  бара  жатыр, 
аман  өсіп  үяға  жетпесе  жарар  еді, 
бара  жатыр,  аман  өсіп  үяға  жетпесе 
жарар 
еді, 
итке 
қорасан 
да 
шықпайды-ау"  деп  сөз  қылуына  жа- 
рады.  Арада  шын  ықыласпен  жақсы 
көретүғын  кейбір  асығыстар:  „Бүл 
шырағым, 
тезірек 
аяққа 
баса 
қоймады-ау,  қашан  атқа  мінер  екен, 
қашан жүрт қатарына қосылар екен" 
деп  асығып,  қолынан  ұстап,  аяққа 
басуға  үйретемін  деп  үмтылушылар 
бар.  Бағызы  бір  қырымнан  тоят 
іздеген  көкжалдар:  „Осы  бір  аузы- 
нан  су  аққан,  мұрыннан  боқ  аққан 
жаман  не  жөнді  кісі  болар  дейсің, 
айтшы!  Пәленше-түгеншелерді"  деп 
назар  салмай  жүретүғындар  жоқ 
емес.  ...  Әркім  „Айқап"  журналына 
әр  түрлі  ...  қарады.
Әуелде  дүрыс  журнал  ма  едің,  осы 
күнгі  сиқы  онша  кісі  қызығарлық та 
емес.  Енді  бір  мәртебе  көзге  көріне 
түсіп,  нақ  шөлдегендерді  „Пәленше- 
түгеншелер-ай" дегізетүғын реті бар. 
Бірақ  әйтеуір  жоқтан  бар  жақсы. 
Көш  жүре  түзелер  деген.  Ж урналы- 
мыз  осы  қалпында  тоқтамай  шығып 
түрса, 
жазған 
сөздері 
халыққа 
қонымды  болып,  жүрт  жәрдемдесіп
85

түрсә, 
ш амамыздың 
көлгән 
қады ры нш а  журналымызды  түзеу 
біздіқ  міндетіміз  деп  білеміз.
Он  екі  айдан  бері  „Айқап'*  жүрттың 
біразы рағы н  оқуға  үйір  қылды. 
Қ азақш а  ойлауға,  ойлаған  ойын 
қазақш а  жазуға  бірсыиыра  адамды 
үйретті.  Заманымыздағы  халық  ба- 
сында  түрған  ең   керекті  болған 
мәселеміз  жер  әңгімесі  хүсүсында 
(турасында)  азды,  көпті  жүртгың 
ойын  қозғауға  себеп  болды.  Қазіргі 
жүрт  қүлақ  сала  қоймаса  да,  народ- 
ный  сот  елді  теңеруге,  балаларды 
оқыту,  сайлауға  таласудың  залалы 
хақында  аз  да  болса  қозғап  жатыр. 
Күншығыстағы 
үлы 
жүз 
бенен 
күнбатыстағы  кіші  жүздің талапкер- 
лерін  аз  да  болса  таныстыруға  се- 
бепші  болып түр.  Осылай  етіп  қазақ 
халқына  керекті  болған  тіл,  жер,  на- 
родный  сот,  ел  мәселесі,  оқу  һәм 
оқыту  мәселелері  „Айқаптың"  алды- 
мен  қолына  алған  кеңестері  болды. 
Әлі  алдымызда  кеңесіміз  көп,  жур- 
налды ң  тоқталмай  шыға  беруіне 
әрбір  жүртына  махаббаты  барлар 
тілектес шығар деп ойлаймыз.  Соның 
үшін келесі  жылға да журналымызды 
шығаруға  ниет  етіп  түрмыз.  Сонан 
соңғысы 
халық 
қолында. 
Ж үрг 
жәрдемдесіп  журналымызға  айына 
бір 
рет  шығуменен  ғана  қарап 
қалмас, жиірек шығарғанға тырысар. 
Сөз  соңында  жыл  бойынш а  журнал- 
ды ңтоқтам ай ш ығуына себеп болған 
м ы рзаларға  „Алла  разы   болсын 
айтпай  қала алмадық. Әуелі,  матбуға 
қожасы 
Сасыновскийге 
арзан 
бағамен  журналымызды  басып  һәм 
білген 
мәслихаттарын 
айтып 
жәрдемдескеніне. 
Екінші,
Тәңірберген  Түрысбеков,  Сәдуақас 
Шорманов,  Ғабділрахман  Ж үсіпов... 
жәрдем еткен үміт иелеріне. Үшінші, 
бір  жылдан  бері  ты нбай  сөз  жазып 
келе 
жатқан 
шәкірттерге. 
Бүл 
соңғы ларға  тағы  бір  айтар  сөзім, 
бірқатарының  „Айқапқа'*  басуға  деп 
жіберген  сөздері  бір  себептермен  ба- 
сылмады.  Іликин,  оған  қарап  иж- 
даһатгары 
сөнбесін. 
Көп 
сөзден 
тандалып алған сөз бағалы болады ғой.
'  ~ 
~' 
А/. С*.
Түла  бойы  түңғышым
„Түла  бойы  түңғышым"  деп  үлкен 
баласын...  балалары нан  абзалы рақ 
көретін  қазақты ң  ғадеті  бар, егер  ба-
ла  жалғыз  болса,  басқа  тапшы  адам 
„жалғызым” деп  бегірек ардақтайды. 
Қ азақ  халқында  журнал  я  газет  бү 
күнге  дейін  жоқ  еді.  Бөтен  жүртгар 
журнал 
һәм 
газет 
шығарып, 
мүңдарын  да  мүқтаждарын  жазып, 
кеңес  уа  мәслихат  айтып  жатқанда 
қазақ  бейш ара  кеңестен  махрүм  бо-
лушы  еді.
Қазір  де  Троицк  шәһәрінде  осы 
жылғы  ғиңуардан  бері  қарай,  қазақ 
халқын  оят^іп,  қызмет  етпек  үшін 
„Айқап"  есімді  журнал  шықты.  Қ ай 
жолменен  жүр  екен  деп  біз  байқап 
түр  едік,  жолы  бізге  үнамды  жол  бо- 
лып  шықты.  Бү  күнге  дейін  он  бір 
нөмірі  шықты,  бәрін  де  оқыдық, 
қарындағы  сарымай  секілді  қазақ 
иісі  шығып  түр.  Тілі  қазақ  тілі  һәм 
әңгімесі 
қазақ 
пайдасы!
Қуаныш ымыз  көп  болып  қойынға 
толды,  көзімізге  жас  келді,  шылбыр- 
ды түзу тартып  қазақты дүрыс жолға 
айдайтүғын 
қазақ 
ж урналы н 
көретүғын  күн  бар  екен-ау  деп. 
Әлбетте, 
сағынып  көрген, 
сүйек 
балқытып,  бауыр  жарып  әр ең  туған 
жалғыз  журнал  қазақ  халқы н ы ң  
түлабойы  түңғыш-дүр,  һәм  жалғыз- 
дүр.  Бүл  турада  көңілге  келген  бір- 
екі 
ауыз 
сөздерімізді 
айтпак 
міндетіміз  деп  хисап  еттік.
Қош, 
келдің  „Айқап!“ 
С ап ары ң  
қайырлы,  м аңдайы ң  аш ы қ  жолын 
қүтты,  ғүм ы ры ң үзақ болсын!  — деп 
тілегіңді  тілеп  аллаға  мүнәжәт  етгік. 
Алты  миллиондай,  „Алаш"  үранды 
қазақ  көшпелі  уа  күтуші  болған  соң 
бәріміздің 
халымызды 
біріміз 
білмедік.  Ел  қашық,  жер  жазық, 
даңғыл жол һәм почталар жоқ.  Солай 
болған  соң  алыс  жерлерге  көшіп 
жүріп,  қатынаса  алмадық.  басымыз- 
ды 
қоспақ 
қиын 
болды, 
әрқайсы сы мы з  әр  облыстарда 
т р з ы п
жүріп,  журнал  яки  газет  жоқ  болған 
соң анда-санда болса да хал білісерге 
һәм  түсінісерге  мүмкіндік  жоқ  бол-
ды. 
^
Қ азақ  халқындай  мүктажды  халық 
Россия  империясында  бек  аз.  Ж ер- 
ден айырылдық, дін  мекемелері жоқ, 
дүнияуи  күніміз  қараңғы   түман. 
Управитель,  старшина,  народный 
судья  деген  лауазымдар  естен  тан- 
дырды, 
басымызды 
айналдырды. 
Ө ңкей  надан  халық  бүл  лауазымдар 
үш ін  малдарын  ш аш ы п  таласты,  ел 
пайдасын  үмытты.  О сы лайш а,  я 
мүсылманша,  я  орысш а  оқымаған
86

надлндар  бас  адамдарымыз  болған
соң  қалы ң  мүсылмандар  шаңнан
һәм  \  қатарынан 
жүміле 
кейін 
қалдық. 
Заманымыз 
мүндай 
тығыздыққа  қалған  соң  өркімге  бір 
өкпеледік.  Әммә біреуге өкпелеу тиіс 
емес,  барш а  кемшілік  өзімізде-дүр. 
Өз  пайдамызды  өзіміз  білу  һәм 
ойлау 
керек. 
Көлденеңнен 
жақсылық  болса,  көпсінбеспіз,  енді 
„Айқап"  заман  ахуалатына  қарай 
сыңқылдап  даусын  шығара  берсе, 
бейш ара 
қазақта 
оянар 
һәм 
„Айқаптың"  ізгі  жолына  түсер. 
Өзіміз хақ мүсылман болған соң үміт 
етеміз  алдымыздағы  басшыларымыз 
иншалла,  жас  қазақ  мүсылмандары 
болар  һәм  надандар  қолынан  халық 
тізгінін  алар  деп.  „Айқап"  олардың 
адастырмайтын  ж ары қ  жүлдызы  бо- 
лар  деп  ойлаимын.  ^
Енді ау,  қдзақ, дін исламның қүрметі 
үшін,  атамыз  түркі  қазақтың  хақы 
үшін,  қара  қазан,  сары  баланың 
қамы үшін  „Айқап" журналымыздан 
айы ры лмайық. 
Бәйге 
атындай 
көтермелеп  жыл  сайын  подписчик 
болып,  бізде елшілік етіп  алдымызға 
қарай 
үмтылайық. 
Асыл 
ислам 
шаһбаздарменен  ақылдасып  патша- 
лы ққа 
пайдалы 
халық 
етуге 
қазағымызды  реттеп  түзейік.
Егер  тағы  да  өзімізге  ала  болып, 
көңіліміз  жалқау  болып,  расходы 
жоқтықтан  „Айқап"  журналы тоқтап 
қалса, 
қайтадан 
ортамыздан 
ер 
көңілді,  арыстан  жүректі  данышпан 
ер  шығып,  журнал  яки  газетке  бас- 
шы  болмағы  қиын-дүр.
Алла  тілекті  қабыл  етсе  „Айқап" 
журналында  ай 
сайын  сөйлесіп 
түрайық.
Сүлтан Бак,ытжан  К,аратаеа, 
Әндижан  Ж убангалиулы.
Екі  қыздың  мүңы
Нүрила. 
Көйлегіңді 
бітірдің  бе, 
Үлбосын?
Үлбосын.  Әдіре  қалсын,  көйлегі. 
Нүрила.  Ж ә,  неге  ашуландың? 
Үлбосын.  (Біраз  үндемей  отырып 
ауыр  күрсінді  де  моншақтап  келіп 
қалған  көз  жасын  сүртіп)  сенен  жа- 
сыратын  сырым жоқ,  Нүрила  қүдай- 
ды ң 
жаратқан 
мақүлықтарының 
арасында  қыздан  сорлы  жоқ  екен. 
Екі  қатын  үстіне малға  сатылып  мен 
отырмын.  Алпысқа  келген  шалға  ба-
руға  сен түрсың.  Зейнет бейшараны 
сепздегі  балаға  атастырып  қойды, 
бір  мақаудыц  тілеуін  тілеп  Зылиха 
отыр. 
;
Нүрила.  Сабыр ет,  Үлбосын,  қыздың 
сорлы  екенін  жаңа  білдің  бе?  Оба- 
лыңды  ата-анаңа  арт  та  берген 
жеріне  бар,  болмаса,  законше  жо- 
лыңды  тап.
Үлбосын.  Маған  кім  даяр  түр? 
Нүрила.  Нүржан  ше?
Үлбосын.  Нүржанды  жауып  қойшы. 
Нүрила.  Онан  неге  бездің?
Үлбосын.  Ауыл  арасында  пысық 
болғанменен 
сондай 
жігіггің 
қолынан  іс  келуші  ме  еді.
Нүрила.  Олай  болса,  ағаң  менен 
апаңа  ешнәрсе  айтып  көргенің  жоқ 
па?
Үлбосын.  Апамнан  ағама  айтқызып 
көріп  едім,  қызды  бала  дейтін  емес 
екен 
ғой... 
бетіме 
де 
түзу 
қарамайтын  болды.
Нүрила.  Енді  не  ойлайсың? 
Үлбосын.  Менің  ойым  таусылды. 
екеуміздің 
мүңымыз 
бір, 
сенің 
тапқан  ғақылың  маған  да  жарайды. 
Маған  қарағанда  сен  бақыттысың! 
Ө зің  өткірсің,  Сүлеймен  (Ңүрила- 
ны ң  ағасы)  өзі  молда,  өзі  сенің 
жағында,  обал  мен  сауапты  айыра- 
ды.  Біздің  түқымда  әліпті  таяқ  деп 
білетін  де жоқ,  өңкей  қара  жүрек. 
Нүрила.  Байғүс-ау,  жалғыз  Сүлей- 
мен екеумізге әлгі  қу  мүйіздер тізгін 
бере ме.  Сүлейменнің киіміне шейін 
мінеп  „Орыс  болып  кеттің"  деп 
қүлағының етін жейді.  Бір Сүлеймен 
болмаса,  менде  сенетін  кісі  жоқ, 
маған 
жаны 
ашитын 
ол 
жаңа 
шыққан  кітаптар  оқытып,  аз  да  бол- 
са  дүниеге  көзімді  ашқан  ол...  Мен 
әйелдердің де ерлер секілді тәңірінің 
тең  жаратқан  қүлы  екенін,  олардың 
да 
ерлердікі*  секілді 
кеудесінде 
соққан 
жүрегі, 
көңілінде  тілегі, 
қайнаған  қаны,  ғазиз  жаны  бар 
екенін  біле  бастадым.
Үлбосын.  Жә,  өзің не қылмақшы  бо- 
ласың?
Нүрила. 
М енің  ойлағаным  көп. 
Бүрын  өз  басымдығана  қайғыратын 
едім,  енді  күллі  қазақ  халқындағы 
қыз-қатынның басындағы  пәлекетті, 
жәбіршілікті  көзім  көргеннен  бері 
өзімді  үмытып  уайымым  соларға 
көшті.  Жәбіршіліктен,  күндіктен  біз 
екеуміз 
ғана 
қүтылғаныменен 
көздерінен  қанды  жас  аққан  түщы 
етінен ащы таяқ кетпеген  сорлы апа-
87

аЗіш аИ  Г*„.° 
.^ -  
•й*-'  |Ч   іі ^ 
і  О ?
  т^   чгАІ*^  сг*^
ЙУ^Ь1
" зіМШ
5^*1»  #ииС«»^^
о*I
Аірссъ:  ІііИікЪ,  0|»ен0 
губ 
Т-ву  «»шъ»
Карацыпшак  Кобланды  батыр“  кітабынан  сурет,
ларымыз,  сіңлілеріміз  аз  ба?  Міне, 
соларға  тегіс  кеңш ілік  болса. 
Үлбосын.  Ж үртты   қүтқару  біздің 
қолдан  келмес,  өзімізге  бір  хайла та-
балы қ та.
Н үрила.  Міне,  сен ің  балалығың,  сен 
оқы ған болсаң,  бүл сөзді айтпас едің. 
Үлбосын.  Неге мен оқымадым ба, хат 
таны м ағаны м   болмаса,  „Ағаш-аяқ" 
молдадан  үш  жыл  оқыдым,  намазды 
сонан  үйрендім  ғой.
Нүрила.  Әй,Ч>ейшара,  қазақ  қызы! 
Үлбосын.  Сен  қ а за қ   емей,  ноғай 
қызымысың?
Н үрила.  Тында,  жаным,  әуелі  менің 
айтқалы   отырған  сөзімді  үқ. 
Үлбосын.  Айт,  айт!
я
Нүрила.  Б үры нғы рақ  заманда  қыз- 
қатындарды кемге үстау,  оларды  мал 
орн ы н а  сату  (қазіргі  біздің  қазақ 
секілді)  әр  жүртта  болған.  Бүл  кезде 
ол  жүрттардың  көбі  оқу-өнерге  мо- 
лығып,  ар асы н ан   білгіштер  шығып,
кітаптар  жазып,  дүниеге  таратып, 
әйелдер  жер  жүзіндегі  халықтардың 
жартысы  ғана  һәм  олар  халы қты ң 
анасы, тәрбиелі а н а н ы ң  да балалары 
жақсы  болып,  көргенсіз  а н а н ы ң   ба- 
ласы  да  көргенсіз  болатын.  Сол  се- 
бепті 
әйелдерді 
ерлермен 
бір 
дәрежеде  үстау  керектігін  жүртқа 
түсіндіріп, 
берірек 
келген 
соң 
әйелдердің  өздері  де  көтеріліп,  бас- 
тары н 
қосып, 
дауыстарын 
жаңғырықтырып, 
өздерін
жәбіршіліктен  қорғап,  оқу  оқып, 
ақы ры нда  сондай  тендікке  жеткен, 
бү 
заманда 
қатыннан 
патш а 
болғандар  да  бар.
Үлбосын.  (Н үриланы ң  сөзін  бөліп) 
Патша  қатын  ж аулық  сала  ма  екен? 
Нүрила.  (Ашуланып)  бөлме  сөзді 
қүрғыр,  тыңда.  (Тағы  да  әрі  қар ай  
сөйлеп)  осы  күнде  қаты ннан  патша 
болғандар бар,  қы з-қаты ннан доктор 
болған,  адвокат,  мүғалима...  орын-
88

& ^  <Ь 
+&**  'іт&М
''*&*  ^
•уЛМм*  й і Л ^   (сЛГі^іТ ) 
*Ь  ^^КвяЦ^
*<■
!  ,.л І З Д^ , >д^3 
і оЗ^і! 
^у+шш
 
I О^^АА-»
I  0 3 ^4*^5*  . • І& уі 
^ІІ  &
***«№
 ^ -*і 3 О  ЛА+т^^і
г • 
*
І
% 
т
* И   - Л .  
( У г е л о в н ы я )
с/.у
  І Щ  и - 1; 
: _ А   0 — | Ш
  “
» ' '
'а.іэ
(г а ж д а н с к ш .  адм ин и статй вн  1  | Щ
Щ
Ш
  _ ,-*
а
4>  «А
рА 
*ОйУ о
4»! )  лс ,іо .1
л*  ;_$
о
»Д
а
£
э
.и
4**л
У 
іаг»  .^_5
Зо
Л *
#
Т Р ( У И Ц К Ъ   О ренб  губ.  номера  Паііікирініа  ‘20. 
присяжному  новііренному  (1  І Щ І І Н У
і г—> •
4т
А
і£Э^(  ^ у і   *^*іУ  ^З^оЛіл^Һл^
М
о»
З аң  
қыэметкері 
Сеңдалин  Ж иһаншаның  заң  туралы  кеңес  беретіні  хабарланған  жарнама.
дарда 
болғандар 
көп. 
Нендей 
мәжіліске  болса  да  олар  ерлерімен 
бірге  барып,  ерлердің  келіспеген 
істері  болса  мінеп,  еш орында орын- 
сыз  жәбіршілік  көрмейді.  Қазір
ноғайлардың  да  қыз-қатындары  да 
бүрынғыдай  емес,  олар  туралы  пай- 
далы  кітаптар шығып,  газеттерде жа- 
зылып  түрады.  Қыздар  оқитүғын...
Мектеп 
бар, 
оқытушылар 
да 
қыздардан.  Сен  секілді  „Ағашаяқ“ 
молдадан  оқып  едім,  хат тани  алмай 
қалдым 
деп 
түрмайды. 
Ноғай 
қыздарын  он  алтыға  жетпей  күйеуге 
бермейді. 
Аталары 
сүймеген 
кісілерге  берсе  де  бүл  уақытта 
қыздары 
бармайтын 
болды. 
Шаһарларда 
қыздар  бүрынғыдай
5Ш
V
5-
. 
о-^_Эй\ 
офі^.:^С
8
і
й
»  л
>•  л
кЬ ч-Хуі.- 
А-эІ 
1  
( ‘С/® 
*3*^)
г
к
I
І
ищщт
Щ Ш Ш Ш Я
*ь»
»  Д 
О ^
у
У) 
^
»  л
т
\І/
VI/
VI/
\1/
V
М/
»  л
»  V
»  Л
»  Л
<11-  <)..) 
—
г
и
я
• I*#
•V*
&5
4хЭІ + I/
г
і  
Ш
1
вСГ-*ы  ^ ^  
^ * £ Ы з  
*і*?л 
оу
* *і  ^ ,зЬ
Казань.  Оренбургъ,  Уфа  Бр  Ка.ркмовылгь
I
і
Е)
Борадаран  Каримовтар  кітапханасының  хабарламасында  басылып  шыккан  казак  кітаптары  туралы
бағасы  берілген.
89

. 

жүктеу/скачать 28,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: