Қ. Т. Сапаров г.ғ. д., С. Торайғыров ат



Pdf көрінісі
бет131/151
Дата07.01.2022
өлшемі5,58 Mb.
#19097
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   151
Бақылау сұрақтары: 
Қазіргі 
таңда 
карталарды 
құру 
барысында 
қандай 
технологияларды кеңінен қолданылады? 
 
27. Картографияның даму тарихы. Ежелгі замандағы дамуы 
Адам  баласының  барлық  тіршілігі  жермен  байланысты  екені 
бәрімізге  аян.  Сол  себепті  жерді  зерттеуге  арналған  ғылымдардың 
бірнеше  түрлі  тараулары  бар.  Грек  тілінде  жерді  «геоид»  дейді, 
осыған  байланысты  жерге  арналған  ғылымдардың  көпшілігі  осы 
буынмен  басталады:  геодезия,  геология,  геофизика,  геоботаника, 
геомеханика жэне т.б. 
Бұл  ғылымдардың  бәрі  бір-бірімен  тығыз  байланысты  және 
өлшеу  мәселесі  коғамның  даму  тарихымен  тікелей  ұштасып  жатады. 
Қоғам  тарихының  әр  дәуірінде  жермен  шүғылдану  дәрежесі  де  әр 
түрлі сатыда болып келді. Адам коғамының даму дәрежесінің өзі сол 
жер  байлығын  пайдалана  білу  тәсіліне  тәуелді.  Сол  себептен  жер 
өлшеу әдістерінің дәрежесі адам қоғамының даму тарихын көрсететін 
бір  айкын дерек болып  табылады.  Осы  айтылғандарға  мысал  ретінде 
геодезия мен маркшейдерия ғылымдарының әрбір тарихи кезендерде 
қандай  орын  алып  келгендігіне  қысқаша  токталамыз.  Жер  өлшеу 


 
125 
әдістері мен ірі қүрылыстардың көрнекті ескерткіштері дүние жүзінде 
бірнеше  жерлерде  бар.  Мысалы,  біздің  заманымыздан  бұрынғы 
VI ғасырда  Ніл  өзенінің  бойында  салынған  суару  жүйелері  мен 
каналдарда  геодезиялық  өлшеулер  қолданылған.  Ежелгі  Мысыр 
(Египет)  елінде  орасан  зор  құрылыстар  салынған.  Ал  Египет 
патшаларының  өздері  тірі  кездерінде  салғызған  пирамидаларының 
ішіндегі  ең  үлкені-Хеопс  пирамидасының  төрт  қырының  әрқайсысы 
230,13  метрден  де,  ал  бір-бірінен  айырмашылығы  2  см-ден  аспайды. 
Египет  пирамидалары  «Әлемнің  жеті  кереметінің»  бірі  болып 
саналады. Мүндай қүрылыстар салу, арнаулы геодезиялық өлшеулерсіз 
жүргізілуі  мүмкін  емес.  Біздің  заманымыздан  IV  ғасыр  бұрын  өмір 
сүрген фек математигі Евдем «Жерді өлшеу нәтижесінде египеттіктер 
метрия  ғылымын  ойлап  шығарды»,  -деп  жазды.  Жер  өлшеу  өнерін 
египеттіктерден  үйренген  гректер,  оны  алғашқы  кезде  «геометрия» 
деп  атады.  Геометрия  заңдары  жер  өлшеуде  әрдайым  қолданылады, 
барлық  ғылымдарға  үстаздық  еткен  үлы  ғалым-Аристотель  өлшеу 
ғылымын  геометриядан  бөліп  айту  үшін  оны  «геодезия»  деп  атаған. 
III ғасырда өмір сүрген фек ғалымы Эратофен градустық өлшеулердің 
көмегімен жер радиусін аныктаған. Бүдан кейін геодезия Үндістанда, 
Орта Азияда, Араб елдерінде дамыды. Дүние жүзінде осы күнге дейін 
сақталып  қалған  ірі  қүрылыстар  қатарында  жататындар:  Үндістанда-
Чанрагута,  Қытайда-Ұлы  қорған  (қабырға),  Жапонияда-Тодайдзи, 
Индонезияда-Боробудудр,  Арабияда-Қүдыс,  Медина,  Бағдат.  Кейінгі 
Ақсақ темір заманынан бастап салынған тамаша қүрылыстар қатарына 
жататындар: Шахи-Зинда, Тадж-Махал, Хожа-Ахмед Яссауи мавзолейі, 
Ұлықбек обсерваториясы, т.б. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   151




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет