03 астана ажары 11 спорт қазақ күресі — белбеу күресі

04

ДҮБІРЛІ ДҮНИЕ — САЯСАТ

7 ҚАРАША ЖЫЛАН ЖЫЛЫ  ҚАЗАҚСТАН-ZAMAN 

Ердоғанның  демократияландыру  пакетінің  өзіндік 

сыры мен жариялану мәні бар. Көпшіліктің есінде бо-

лар, Мұстафа Кемал Ататүрік негізін қалаған ұлтшыл 

Түркия республикасы елдегі түрлі этностарды асси-

миляциялауға  да  барын  салды.  Сонымен  қатар 

діннің  қоғамдағы  белсенділігін  азайтып,  азан  мен 

намазды,  онымен  қоймай  қасиетті  Құранды  түрік  ті-

лінде оқытып тынды ақыр аяғында. Осынау кемалис-

тік идеологияның елдің даму стратегиясына тигізген 

кемшіліктері аз емес. Сол ақтаңдақтарды тазалауға 

үкімет  барынша  тырысып  бағуда.  «Демократиялан-

дыру пакеті» соның айғағы.

Құжатты  дайындауға  елдегі  «Әділет  және  өрлеу 

партиясы»  2002  жылдан  бастап  білек  сыбана  кіріс-

кен болатын. Бұлай аптығуының себебі жоқ емес-тін, 

түрік  қоғамында  шешімін  таппаған  біраз  мәселелер 

қордаланып  қалған.  Қоғамда  солшылдардың  да, 

діндарлардың  да,  ұлтшылдардың  да  халыққа  әсер 

етерлік  қауқары  бар.  Ел  азаматтары  түгелдей 

төлқұжаттарында  «түрік  азаматы»  делінгенімен, 

жүрек  түбінде  туған  ұлтына  деген  оттың  сөнбеуінен 

шу шығып, бір ғана күрд мәселесі Түркияның ең үлкен 

мазасыз  мүйісіне  айналған.  Оның  үстіне  діни  киім 

үлгілеріне қатысты дау-дамай да, әрбір этностың өз 

ділі мен мәдениетін сақтауға деген талпыныстары да, 

тіпті латын әліпбиінің негізінде жасалған қазіргі түрік 

әліпбиінің кемшіліктері де Түркияда түйіні шешілме-

ген  мәселелердің  қарасы  көп  екендігін  байқатқан. 

Осындай шала жанған оттар бір күні лап етіп өршуі 

мүмкін  екендігін  түсінген  Ердоған  дереу  құжатты 

дайындаудың  маңызды  екенін  түсініп,  нәтижесінде 

аталмыш    құжат  дүниеге  келіп,  қалың  бұқараға  та-

ныстырылды.

ТАЯҚТЫҢ ЕКІ ҰШЫ БАР. Халыққа билікті қайтару 

үрдісінің кейбір  топтарға  кері  әсер етіп, наразылығын 

тудыруы әбден мүмкін. Себебі құжат арқылы Ердоған 

бірнеше заңдарды күшіне енгізуді қалап отыр. Оның 

алғашқысы  —  1933  жылдың  23  сәуірінен  бері  мек-

тептерде бастауыш сыныптарында күн сайын сабақ 

басталардан  бұрын  оқылып  келген  «Оқушы  антын» 

алып тастауға бел буды. Мұстафа Кемал Ататүріктің 

дүрілдеп  тұрған  шағында  кеңестік  пионерлердің  

және  октябряттардың  антына   ұқсайтын бұл анттың 

мәтінін    сол    кездегі    білім  министрі  Решит  Галип 

дайындаған болатын. Оның мағынасында Ататүрікті 

мадақтау, түрік болып туылғанын мақтан тұту жайлы 

кездеседі. Енді жүз жылға жуық созылған бұл дәстүр 

алынып  тасталып,  нәтижесінде  өзге  этнос  өкілдері 

өздеріне  «түрікпін»  дегізіп  келген  анттан  құтылып, 

мәз болмақ. Сол себепті «оқушы антының» алынып 

тасталатындығына қарсы ұлтшылдар да, жақтастар 

да болатыны онсыз да белгілі.

ЕКІНШІ  ТҰСЫ  —    «Демократияландыру  пакеті» 

бойынша  Түркияда  орамал  таққан  қыз-келіншектер-

ге кеңшілік берілмек. Ердоғанның айтуына қарағанда, 

ресми  киім  үлгісі  бекітілген  үш  жерде  ғана  орамал 

тағуға  рұқсат  жоқ.  Олар:  қарулы  күштер,  сот  және 

қауіпсіздік  қызметі.  Аталған  жерлерден  өзге  орын-

дарда  әр  ұлт  өзіне  тән  дәстүрлі  киімдерімен  көріне 

алады,  оларға  тәйт  дейтін  сақшы  болмайды.  Бұл 

бастамаға солшылдар қал-қадарынша қарсы тұрары 

сөзсіз.  Олардың  ұғымынша,  Түркияның  еуропалық 

елге айнала алмауына дін кедергі келтіруде. Түркия 

дінге  берік  тақуа  ел  екенін  білеміз,  демек  мұны  қос 

қолдап қуаттайтындар жетіп артылады.

ҮШІНШІ  ЖАҢАЛЫҚ  –  елдегі  түрлі  этностардың 

өз  ана  тілдерінде  білім  алуларына  рұқсат  берілуі. 

Бұл  елде  білім  беру  ісінде  басымдық  тек  түрік  тілі-

не  беріп,  күрд,  грек  сынды  ұлт  өкілдерінің  талапта-

ры  ескерілмейтін.  Енді  түрлі  тілдерде  білім  беру 

мүмкіндігі тек жекеменшік мектептерге рұқсат етіледі. 

Бұл  жаңалыққа да қарсы шығатындардың аз болма-

сы  анық.  Дегенмен,  ел  ішінде  алауыздықтың  алдын 

алуда  бұл  жаңалық  жылылық  ұялатады.  Әсіресе, 

күрдтер  мәз  болары  анық.  Бірқатар  сарапшылар 

«күрдтер  енді  жаңа  талаптар  қоятын  болады»  деп 

болжауда.  Оны  да  уақыт  көрсете  жатар.  Бастысы, 

Түркия қоғамы үлкен өзгерістердің алдында тұр.

Ердоған  саяси  партиялардың  қызметіне  тиімді 

өзгерістер енгізді. Бұрын партиялар сайлаушылардың 

7  пайызының  дауысын  жинаса  ғана  мемлекеттен 

қолдау алатын болса, енді бұл көрсеткіш 3 пайызға 

төмендетілді.  Яғни  «Әділет  және  өрлеу  партиясы» 

өздеріне  бәсекелес  саяси  күштердің  де  белсене 

жұмыс  жасауына  мүмкіндік  жасап  отыр.  Сонымен 

қатар,  әртүрлі  тілдерде  үгіт-насихат  жасауға  рұқсат 

етіліп,  партия  мүшесі  болуға  байланысты  жасалған 

кейбір кедергілер алынып тасталды.

Бір  назар  аударарлық  жайт  —  Түркия  билігі 

топономикаға  көңіл  аударып,  елдегі  ауылдар  мен 

елді  мекендердің  атауларын  өзгертуге  бел  буыпты. 

Яғни 1980 жылдан бұрын қалай аталса, сол атаула-

ры  қайтарылмақ.  Мәселен,  Невшехир  университеті 

Хажы Бекташ әулие университеті болып ауыстыры-

лады. Түбі бір түркі жұртына ортақ мәселе «пакетте» 

қарастырылыпты, ол – түрік әліпбиін қолдану кезінде 

латынша x, w, q әріптерін пайдалануға рұқсат етілуі. 

Қазіргі  түрік  әліпбиінің  29  әрпіне  3  әріп  қосылайын 

деп  тұр.  Дегенмен,  1928  жылы  қабылданған  түрік 

әліпбиі  әзірге  өзгере  қоймайды.  Бірақ,  сөз  басында 

айтқан латынның 3 әрпін қолдануға рұқсат беріледі. 

Құжаттарда  бұл  әріптерді  қолдануға  болады  деген 

сөз.  Әрине,  мұны  күрдтер  қуана  қабылдары  сөзсіз. 

Өйткені, күрдтер қолданып жүрген латынша әліпбиде 

бұл  әріптер  бар.  Түріктерде  жоқ.  Ал  бұл  өз  кезегін-

де  түрік  ұлтшылдарының  Ердоған  үкіметіне  қарсы 

шығуына тағы бір сылтау болатыны белгілі. Қазірдің 

өзінде «Ердоған күрдтердің ыңғайына жығылды» деп 

жүргендер аз емес.

Саралап  қарасақ,  Ердоған  үкіметінің  бастама-

лары  —  Түркиядағы    демократиялық    процестерді  

тереңдете  түсетін  қадамдар.  «1950  жылы  көп  пар-

тиялы  жүйеге  өту  арқылы  демократиялану  жолына 

түскен  еді.  1960  жылы  бұл  тоқтатылды.  27  мамыр 

төңкерісінің елесі әлі күнге Түркияны кезіп жүр. Оның 

сарқыншақтары бұл реформаларға да кедергісін жа-

сайтыны  анық.  Бұл  пакет  саяси  сауданың  нәтижесі 

емес. Демократиялық  құқықтар  мен еркіндіктер түрлі 

мүдделер  үшін  сауда-саттыққа  салынбайды.  Халық 

нені қаласа, біз соны жасадық», — деді Ердоған.

Әсіреұлтшыл  әрі  соңғы  айларда  саясиланған 

түрік  қоғамында  бұл  өзгерістерге  қабағын  шытып, 

жақтырмағандар қазірден бой көрсете бастады. Оның 

үстіне бұл өзгерістерді «Бейбітшілік және демократия 

партиясы» өздерінің ғана жеңісі ретінде бағалап жүр. 

Бұл партияның өкілдері күрд мәселесін шешуді алға 

тартып, түрмеде жатқан Абдулла Өжаланмен кезде-

сіп, үкіметті «бейбітшілік жолында әрекет етпейді» деп 

айыптайтын.  Енді  «біздің  тегеурінімізге  шыдамады» 

деулеріне  тамаша  мүмкіндік.  Атойлатып,  күрдтерге 

автономия  сұрауы  да  мүмкін.  Ирактағы  күрдтердің 

ықпалынан шыға алмай жүрген партияның басшыла-

рынан  мұндай  өрескел  талаптар  күтуге  де  болады. 

Елде жақтасы көп үлкен топтың бірі — кемалистер. 

Оқушылардың  ант  беруін  алып  тастау,  орамалға 

рұқсат беру, түрік тілімен қатар  өзге тілдерді оқыту, 

әріптерді  өзгертудің  ешқайсысы  оларға  ұнамайды. 

Ұлтшылдардың да көп мәселеге қарсы шығуы мүмкін. 

Әркімнің  қорғаған  өз  мүддесі  бар.  Қалай  десек  те, 

Түркияның тыныштығы үшін Ердоғанның бастамасы 

жаман емес.

Мирас Кесебаев

ХАЛЫҚ НЕНІ ҚАЛАСА, 

БІЗ СОНЫ ЖАСАДЫҚ

Ердоған: 

Қазан айындағы жұртты елең еткізген жаңалықтың бірі — Түркия үкіметінің 

басшысы Режеп Тайып Ердоғанның  «демократияландыру пакеті» атанған 

құжатты халыққа жария етуі. Осының артынша түрік қоғамында түрлі 

пікірталастар өрбіп, құжатқа қатысты сыни көзқарастар айтылды. Құжат 

осы елдің даму болашағына да айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Ендеше, осы 

пакетке қатысты өз ойымызбен бөліссек. 

Б

иыл наурыз айында БҰҰ жа-

риялаған  Адам  дамуының 

индексіне  сәйкес,  әлемдегі 

ең бақуатты ел ретінде Норвегияның 

танылуы  кездейсоқтық  емес.  Екі 

мыңыншы  жылдардың  басынан  бері 

осы  рейтингтің  алдын  бермей  келе 

жатқан  Норвегияда  адамның  өмір 

сүру ұзақтығы 81,3 жас. Жан басына 

шаққандағы  орташа  табыс  —  48700 

доллар.  Бас-аяғы  бес  миллионнан 

аспайтын  тұрғыны  бар  мемлекетте 

кедейлер жоқтың қасы деуге болады, 

ал әлеуметтік жағынан жіктеліс те аз 

байқалады.  Салыстырмалы  түрде 

алғанда,  Еуропадағы  инфляция  мен 

жұмыссыздықтың ең төмен көрсеткіші 

бойынша  да  алда  тұр.  Норвегия  — 

Батыс Еуропадағы аса ірі көмірсутек 

өндіруші  әрі  экспорттаушы  елдердің 

бірі.  Дегенмен,  бұл  елдің  астанасы 

әлемдегі ең қымбат қалалардың бірі 

екенін де жоққа шығара алмаймыз. 

Сондай-ақ,  осы  тізімде  алғашқы 

ондық  қатарына  Австралия,  АҚШ, 

Нидерланды,  Германия,  Жаңа  Зе-

ландия,  Ирландия,  Швеция,  Жапо-

ния елдері енген. 

Әдетте,  БҰҰ  баяндамасы  екі  жыл 

кейінгі  көрсеткіштерге  негізделіп  жа-

салады.  Бұл  құжатта  186  мемлекет 

пен  аймақтар  бойынша  мәліметтер 

бар.  8  мемлекет  статистикалық  де-

ректер болмағандықтан, бұл рейтинг-

ке енгізілмей қалған.

Бұл  құжат  өткен  ғасырдың  тоқса-

ныншы  жылынан  бері  жыл  сайын 

жарияланып  келеді.  Рейтингке  сәй-

кес  мемлекеттер  төрт  категорияға 

бөлінеді: өте жоғары индексті; жоғары 

көрсеткішке ие; орташа индекске ие, 

төмен индексті елдер. 

Дүниежүзі  бойынша  өмір  сүру 

деңгейі көрсеткішін есептеп шығара-

тын  мамандар  экономиканың  шикі-

затқа  тәуелділігін  немесе  өндірістің 

сан  қырын  дамыту  мүмкіндіктеріне 

баса  мән  береді.  Өйткені,  шикізат-

тық  экономика  алдағы  жылдары 

адам  дамуының  тұрақтылығына  ай-

тарлықтай ықпал етуі мүмкін. 

Қазақстан адам дамуының индексі 

рейтингінде 69-орынға ие, яғни ТМД 

аймағында көптеген мемлекеттерден 

оқ бойы озық. Мысалы, Грузия бұл ті-

зімде 72-орында, Украина 78-орында, 

Әзірбайжан  82-орында,  ал  Армения 

87-орында  тұр.  Орталық  Азия  мем-

лекеттеріндегі басқа мемлекеттердің 

көрсеткіші  бұдан  да  төмен.    Орташа 

индекске  ие  Түркіменстанға  102- 

орын,  Өзбекстанға  114-орын  тиіпті. 

Ал  Қырғызстан  мен  Тәжікстан  адам 

дамуының  төмен  көрсеткішті  елдер 

санатына  жатқызылып,  125-орын 

бұйырыпты.  

Ал Кеден одағы бойынша әріптес ел 

Белорусь бақуатты елдер қатарында 

50-орынды,  Ресей  55-орынды  иеле-

ніп, жоғары көрсеткішке ие елдердің 

орта шенінде тұр.

Ресейде  адамның  өмір  сүру 

ұзақтығы  орташа  есеппен  алғанда 

–    69,1  жас,  ал  жан  басына  шақ-

қандағы  орташа  табыс  көлемі  жы-

лына  14461  доллар.  Ресейдегі 

адам  дамуы  индексінің  төмен  бо-

луына  әлеуметтік  қайшылықтар, 

экологиялық  түйткілдер,  адамның 

өмір сүру жасының аздығы әсер етіп 

отыр.  Тіпті  Ирак  пен  Бангладештің 

өзінде  тұрғындардың  орташа  өмір 

сүру жасы жоғары. 

Салыстыру  үшін  адам  дамуы  ин-

дексі  ең  төмен  елдердегі  әлеуметтік 

көрсеткіштерді  қарастырып  көрсек: 

Африканың  оңтүстігіндегі  елдерде 

адам өмір сүру ұзақтығы 40-50 жас-

тан  аспайды,  халықтың  30  пайызы 

ғана  сауатты  болып  саналады,  жан 

басына  шаққандағы  жылдық  табыс 

көлемі 1000 доллардан да аз. 

Әлемнің  бет-бейнесі  қалай  құбы-

лып  жатыр?  Бұл  саладағы  зерт-

теулерге  сәйкес,  дамушы  елдер-

ге  үш  жағдай  әсер  еткен:  «даму 

мемлекетінің»  белсендігі;  ғаламдық  

нарықтың  мүмкіндіктерін  пайдалану; 

әлеуметтік  саясатта  инновациялар-

ды жан-жақты енгізу. Алдағы уақытта 

осы  жағдайлар  даму  көрсеткішіне 

әсер  ететін  бірден-бір  шешуші  роль 

атқармақ. 

Алдағы қырық-елу жылға жасалған 

әлеуметтік-экономикалық  даму  көр-

сеткіштерінің  болжамдары  дамушы 

елдердің  біртіндеп  алға  шығатынын 

көрсетіп отыр. Бір жағынан, дамушы 

елдерде  адам  саны  әлдеқайда  ба-

сым,  жер  шарындағы  тұрғындардың 

басым көпшілігі осы аймақта тұрады. 

Ал  «саннан  сапа  шығатыны»  да 

экономикалық  түсінікке  жақын.  Бас-

қаша  айтқанда,  әлемде  байлық-

тың  бөлінісі  мен  даму  деңгейі  жаңа 

сапалық  көрсеткіштерге  ие  болуы 

әбден мүмкін. 

Мұндай  жағдайда  тың  ойлы  саяси 

бастамалар  әлемдік  экономиканың 

дамуына  игі  ықпал  етуі  ғажап  емес. 

Бұл  дамушы  мемлекеттер  үшін 

алдыңғы  қатарлы  алпауыттармен 

құйрық  тістестіру  үшін  таптырмас 

амал-әрекет болмақ.

Бірақ келешектегі жаһандық қауіп-

қатерлерді ескермей тағы болмайды. 

Мысалы, санаулы жылдардың ішінде 

әлемде сумен қамтамасыз етуге бай-

ланысты  туындаған  дағдарыс  үлкен 

қақтығыстардың  тууына  себепші  бо-

луы мүмкін. Тіпті үстіміздегі ғасырдағы 

соғыстар  суға  қатысты  туындайды 

деген болжамдар да бар. 2025 жылға 

қарай жылдам дамушы елдердегі су 

тапшылығы 50 пайызға, ал дамыған 

мемлекеттерде  18  пайызға  артуы 

мүмкін.    2030  жылы  мемлекеттердің 

47 пайызы су зәрулігін сезінсе, 2050 

жылға  қарай  жер  шары  халқының 

үштен  екісі  су  жетіспеушілігінен  зар-

дап шегуі мүмкін. 

Экономистердің айтуынша, қазірдің 

өзінде  әлем  халқының  үштен  бірі  су 

тапшылығын  бастан  кешіріп  отыр. 

Жыл сайын 3 миллиондай адам судың 

сапасының  төмендігіне  байланысты 

туындаған  түрлі  ауру-сырқаудың  ке-

сірінен көз жұмуда. 

Ендеше,  қырық-елу  жылдан  соң 

ғана  емес,  аз  жылдардан  кейін  таза 

су әлемдік валютаның біріне айналуы 

мүмкін. Су – табиғаттың бөлшегі ғана 

болудан  қалып,  әлеуметтік  астарға 

ие болып, экономикалық түсінікке ай-

налуы ғажап емес.

Судың  адам  өміріндегі  маңызын 

мойындаған  БҰҰ  Адам  құқығы 

жөніндегі  кеңесі  2010  жылы  су  мен 

тазалық  құқығын  адамның  негіз-

гі  құқықтарының  бірі  деп  қарар 

қабылдады.  БҰҰ  Бас  Ассамблеясы 

бұл  қарарды  қолдады.  Сондықтан 

да  биылғы  жыл  Халықаралық  су 

бойынша  әріптестік  жылы  болып 

жарияланған. 

Судың  тапшылығы  ауыл  шаруа-

шылығында  өнім  өндіру  көрсеткіші 

мен  сапасына  теріс  әсер  ететіні 

анық.  Жыл  сайын  Қазақстанның 

оңтүстік аймақтарындағы егіс алқап-

тары  қырғыз  жері  арқылы  өтетін 

өзендердегі  судың  бойына  бөгет 

қойылуына  байланысты  зардап  ше-

гуде.  Диқандар  судың  жетіспеушілі-

гінен маңдай терінің жемісін көре ал-

май келеді. 

Су ресурстарының аздығы тіпті қуат 

көздерін өндіру мен өнеркәсіп көлеміне 

де әсер етеді. Сондықтан да алдағы 

уақытта әлемнің экономикалық, азық-

түлік,  энергетикалық  және  табиғи 

дағдарыстар әртүрлі мемлекеттердің 

әлеуметтік-экономикалық  дамуына 

айтарлықтай  әсер  етеді.  Ендеше, 

Қазақстан  осындай  қауіп-қатерлерді 

ескеріп,  санаулы  жылдардағы  айту-

лы өзгерістерге дайын болуы тиіс.

БҰҰ  есебі  бойынша  екі  мыңыншы 

жылдары  60  жастан  асқан  адам-

дардың саны 600 миллионнан асқан 

еді. 2009 жылы олардың қатары 737  

миллионнан  асып  жығылды.  2050 

жылы алпыстан асқан кісілердің саны 

2  миллиардтан  асады  деген  бол-

жам бар. Яғни елу жылда жасы егде 

тұрғындардың саны үш есе көбейген. 

Шындығында, қоғамның қартаюы – 

экономикалық түйткілді мәселелердің 

бірі.  БҰҰ  болжамына  сенсек,  2050 

жылы  жер  шары  тұрғындарының  22 

пайызы  зейнеткерлік  жаста  болмақ. 

Ал дамыған мемлекеттерде сол кез-

де әрбір жұмыс істейтін азаматқа бір-

бір зейнеткерден келмек. 

Дамыған  мемлекеттердің  бәрінде 

қоғам  қартаюы  байқалады.  Әйтсе 

де,  бұл мәселе дамушы елдерді де 

айналып  өтуі  екіталай.  Мамандар 

барлық мемлекеттер демографиялық 

қартаюды бастан өткеру үстінде де-

генді айтып, дабыл қағып жатыр. 

Мысалы,  1950  жылы  жер  шары 

халқының  8  пайызы  жасы  60-тан 

асқандар болса, 2000 жылы олардың 

қатары 10 пайызды құрады. Ал  2050 

жылы тұрғындардың 21 пайызы осы 

жастан асқандар болуы мүмкін. Оның 

ішінде,  БҰҰ  болжамы  бойынша, 

Қазақстанда  олардың  қатары  жал-

пы халықтың санының 25,4 пайызын 

құрауы  мүмкін.  Қазір  олардың  саны 

11,2 пайыз ғана.

Жалпы  алғанда,  Республикалық 

статистикалық  агенттік  мамандары 

жасаған болжамға сәйкес, 2030 жылы 

Қазақстан халқы 18,5 миллионға, ал 

2050  жылы  23,4  миллионға  жетуі 

тиіс. 

Бүгінде  өндірісте  тың  шешім-

дер  іздеп,  соны  жобалар  жасау-

шы  елдер  ғаламдық  геосаяси  және 

геоэкономикалық майданда жеңімпаз 

болмақ.  Жасыл  экономиканың  тех-

нологияларын  дамытудың  эконо-

микалық  тиімділігін  әлемнің  барша 

елдері мойындап отыр. Сондықтан да 

алдағы  уақытта  «жасыл  экономика» 

сияқты  жасампаз  бағдарламаларға 

көңіл бөлудің маңызы зор. 

Мысалы,  Ресейдің  технологиялық 

даму  жөнінен  дамыған  мемлекет-

терден  50  жылға  артта  қалғаны 

ашық  айтылып  жүр.  Базбіреулер 

оны техникалық процестерден емес, 

көкжиек,  таным  мен  көкірек  көздің 

ашықтығының алшақтығы деп біледі.

Көптеген  мемлекеттерде  алдағы 

он,  жиырма,  тіпті  елу  жылдық  да-

муды  жоспарлаған  стратегиялық 

бағдарламалар  бар.  Дүниежүзілік 

қаржылық  жүйені  тітіреткен  эко-

номикалық  дағдарыстар  көптеген 

мемлекеттердің таңдаған бағыты мен 

қолға алған жобаларына айтарлықтай 

әсерін тигізуі мүмкін. Бірақ дер кезінде 

мемлекеттік  тұрғыдағы  сауатты  ше-

шім қабылдау, өз елінің болашағына 

деген  азаматтардың  сенімі  мен  та-

лантты  тұлғалардың  ерік-жігерінің 

арқасында талай тар жол, тайғақ ке-

шуден  өтіп,  шұғыл  даму  даңғылына 

түскен мемлекеттер де бар.

Мысалы,    Финляндия  1917  жылға 

дейін ресейлік империя құрамындағы 

артта  қалған  аймақ  еді.  Егемендік 

алғаннан  кейін  телекоммуникация 

саласын дамытуға қатты көңіл бөліп, 

аз  уақытта  өндірісті  жолға  қойды, 

әлемге  әйгілі  тауарларды  өндіретін, 

ұлттық бренді бар елге айналды. Ал 

екі  мыңыншы  жылдардың  басында 

Финляндия  үкіметі  биотехнологи-

яларды  дамыту  жобаларын  қолға 

алды. 

Алдағы  уақытта  Қазақстан  да 

экономикалық  ғажайыптар  еліне 

айналуға әбден лайық.

жүктеу/скачать 2,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: