070-нұсқа мәтін Бөлтірік шешеннің сөзі
жүктеу/скачать 0,55 Mb.
|
070-í?ñ?à ì?ò³í Á?ëò³ð³ê øåøåíí³? ñ?ç³
2354 - Нұсқа 1-мәтін
Табиғатқа зер салсақ, одан ауа райын болжағыш «синоптик» өсімдіктерді кездестіруге болады. Мысалы, гул қауашақтары біркелкі ашылса, ауа райы ашық болады. Керісінше, гүлдері төмен қарап, жабылып тұрса, ауа райы жауын-шашынды болып келеді. Өсімдіктің сабағы төмен қарап иіліп тұрса да, жауын-шашын болады. Ал егер тік болса, ауа райы жақсы болады деп алдын ала пікір айтуға мүмкіндік бар. Мұны қымыздық, бақбақ, егінжай шырмауығы сияқты өсімдіктерден байқай аламыз. Егер қайың қандыағаштан гөрі ерте жапырақ жайса, жаз құрғақ, жылы болады. Егер қандыағаш ерте бүршік атса, жаз ылғалды, салқын болады деп есептеледі. Жаздың салқын болатындығын қай өсімдік арқылы болжауға болады? Қандыағаш бүршіктері C) Өсімдік түптері E) Сарғалдақ бүршіктері Гүл сабақтары D) Бидай дәндері Ауа райы ашық болатындығын қалай білуге болады? Ағаш бүршіктері салбырап тұрады D) Өсімдік гүлдері ашылып тұрады Қызғалдақ гүлдері жабылып тұрады E) Гүлдің сабағы иіліп тұрады Ағаш тамырлары жайылып тұрады 2-мәтін Ғибадатхана гректердің аңшылық кұдайы Артемиданың құрметіне б.з.д. VI-VII ғасырларда Эфес жерінде салынған. Херсифрон атты сәулетші ғибадатхананы сол кездегі кұрылыс әдістерінің бірі - ионика ордерінің стилімен тұрғызған болатын. Құрылыстың сәтті шыққаны соншалық, Грекияның түкпір-түкпірінде осы ғибадатханаға стиль жағынан ұқсас құрылыстар да салына бастады. Алайда, Артемида ғибадатханасының ғұмыры ұзаққа бармады. Біздің заманымызға дейінгі 356 жылдың 21 шілдесінде атаққа шөлдеген есер Герострат деген біреу түн ішінде ұрланып келіп, сәулетті сарайды өртеп жібереді. Аңыздар желісі бойынша, Ескендір Зұлқарнайын дәл осы ғибадатхана жалын кұшағына оранған түні өмірге келеді. 25 жылдан кейін Ескендір патша ғибадатхананы қайта тұрғызуға әмір береді. Сәулетші Дейнократтың басқаруымен салынған жаңа құрылыс алғашқы ғибадатхананың жобасын сақтағанмен, одан сәл биіктеу болатын. Ғибадатхананың ауданы 110x55 метр, құрылысты қоршап тұрған бағаналардың биіктігі (барлығы 127) 18 метр болған. Артемида сарайы мәрмәр тастармен әшекейленген. Әйгілі грек шеберлері құрылысқа белсенді түрде ат салысқан: бағаналарды безендіру жұмысымен Скопас айналысса, ғибадатхана ішіндегі картиналар Апеллес суретшінің қолынан шыққан. Қаладан қасиетті орынға қарай арнайы порт салынған. Бұл ғибадатхананың да ғұмыры ұзаққа барған жоқ. III ғасырда, дәлірек айтсак, 263 жылы Кіші Азияға басып кірген гот тайпалары ғибадатхананы қиратып кетеді. 1869 жылы ағылшын археологы Дж.Т.Вуд жүргізген қазба жұмыстары кезінде ғибадатхана болған жерден тірек тақталар мен сарайға әкелінген біраз нәрселер табылған. Мәтінге кай тұжырым сай келеді? Ескендір Зұлқарнайын ғибадатхананы өртеуге әмір береді. Грекияның түкпір-түкпірінде осы ғибадатханаға стиль жағынан ұқсас құрылыстар да салынды. Қазба жұмыстары кезінде ғибадатханаға қатысты заттар табылды. Үшеуі де дұрыс C) Үшеуі де бұрыс E) Бірінші мен үшінші Екінші мен үшінші D) Бірінші мен екінші Мәтіннің тақырыбы қандай? Сәулетші Дейнократ C) Қазба жұмыстары E) Артемида ғибадатханасы Апеллес суреттері D) Жаңа құрылыс Ғибадатхана құрылысының жаңа үлгісі кімнің басшылығымен іске асты? Апеллес C) Дейнократ E) Херсифрон Скопас D) Дж.Т.Вуд Неліктен Герострат Артемида ғибадатханасына қастандық жасады? Жаңасын тұрғызу үшін C) Біреудің қысымымен E) Шарасыздықтан Атағын шығару үшін D) Көреалмаушылықтан З-мәтін Ескі замандарда бір-бірін қатты жақсы көретін өте бауырмал екі ағайынды болыпты. Үлкенінің есімі Халил, кішісі Ибраһим. Халил үйленген, бала-шағалы, ал Ибраһим әлі бойдақ екен. Екеуінің ортақ егіс алқабы бар еді. Бірлесе егіншілікпен айналысып, шыққан өнімді екіге бөлісіп күнелтеді. Бір жылы екі ағайынды бидай егеді. Шыққан бидайды орып, өнімді екіге бөледі. Кейін екеуі өз үлестерін үйлеріне тасуға кіріседі. Үлкен бауыры Халил: «Ибраһим, сен осында күте тұр, мен қаптарды алып келейін», - дейді. Ибраһим: «Жарайды аға», - деп астық басында қалады. Халил қаптарды алып келуге кеткенде інісі ойланады: «Ағам үйленген, бала-шағасы бар. Маған қарағанда оған бидай көбірек керек», - деп, өзінің үлесіндегі бидайдың бірнеше күрегін ағасының бидайына қосып қояды. Кейін ағасы қаптарды алып келіп: «Қане, Ибраһим, тасуды алдымен сен баста», - дейді. Ибраһим: «Жарайды», - деп бір қапты толтырып, алып кетеді. Ол кеткен кезде ағасы ойланады: «Мен үйленгенмін, бала-шағам да бар. Ал інім әлі бойдақ. Оған әлі көп жұмыс істеп, ақша табу керек. Үйленіп, үй болуы керек», - деп, өзінің бидайынан біраз күрек інісінің бидайына тастайды. Келесі кезекте Халил кеткенде інісі өзінің бидайынан тағы да оның үлесіне қосып қояды. Ағасы да өз кезегінде бірнеше күрек інісінің бидайына тастап отырады. Осылайша біраз уақыт жалғасса да, ағайындылардың бір-бірінің әрекетінен хабары болмайды. Соңында кеш батып, күн қараяды. Ал бидайдың таусылатын түрі жоқ, тіпті азаймайды да. Халил мен Ибраһимнің екеуіне де тән қасиет Сыншылдық C) Болжай білгіштік E) Үнемшілдік Сақтық D) Жанашырлық Автордың мәтінді жазудағы мақсаты қандай? Кәсіппен айналысуға шакыру D) Достықты үлгі ету Қайырымдылықты дәріптеу E) Адал еңбек етуге шақыру Көркем мінезді үлгі ету Ағайындылар қандай жұмыспен айналысады? Диірмен тартады C) Ұн шығарады E) Бидай сатады Диқаншылықпен айналысады D) Бау-бақша салады Ибраһим неліктен бидайды ағасының қабына салды? Ағасының бай болғанын қалағандықтан Ағасы өзінен үлкен болғандыктан Ағасы отбасын асырай алмағандықтан Ағасы өтініш жасағандықтан Ағасына көмектескісі келгендіктен Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді? Ақыл - дария, алсаң да таусылмайды, D) Ағасы бардың жағасы бар, Жер - қазына саусаң да таусылмайды. Інісі бардың тынысы бар Еңбегің қатты болса, E) Жақсы жұмыс - жанға тыныс. Татқаның тәтті болар. Көп ақымактың ағасы болғанша, Көп ақылдының інісі бол. Халил әрекеті арқылы автор нені айтқысы келді? Еңбекқор болуды C) Адал болуды E) Жайдары болуды Қанағатшыл болуды D) Жомарт болуды 4-мәтін Астрономияда жаңа туған айдың ұштарын «Ай мүйіздері» дейді. Халық сүйікті деген малдарын Ай тұяқты тұлпарым, Ай мүйізді ақ серкем деп өзгеше ықыласпен мадақтайды. Ай мен Күн туралы: «Ай мен Күн егіз туған керемет сұлу екі әйел екен. Әсіресе Ай сұлуырақ болып мақтанып, Күн оны қызғанып Айдың бетін тырнап, оған дақ түсірген. Кесірлі Ай жазасын осылай тартқан. Ай бетіндегі қарауытқан дақ содан екен» деседі. Айдың кеш туғанын немесе кемігенін ел Ай «қорғалады» дейді. Күнге жақындап барғанда Ай «қорғалып» бетін жасырады, ал қашықтағанда Ай толып, Күнді қызықтырып, бетін түгел көрсетіп, ереуілдейді. Ай түрінің өзгеру кұбылысын жаңа Ай, ширек Ай, толған Ай деп түсіндіреді. «Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілек айтып, жаңа Ай туу кұбылысы қазақ ортасында елеулі оқиға болып келді. Жаңа туған Айды көргенде шаруа адамның көңіліне әр түрлі ой келеді, шаруаға жайлы бола ма, жоқ жайсыз бола ма деген ойлар тумай қоймайды. Қазақ арасында егер Ай тігінен туса, ауа райы шаруаға жайлы, жылы болады. Ал, Ай шалқасынан жатса, ай суық, жайсыз болып өтеді. Мұны «Айдың өзіне жайлы, халыққа жайсыз болғаны» дейді. Қазақ тұрмысында Айды қастерлеуге себеп көп болды: Ай болмаса, түн қараңғысын жамылып қасқыр да, ұры да малға шабуылды күшейтеді, шаруа жайымен ұзақ түн қату да қиын тиеді. Аталарымыздың ай караңғыда малы түгіл, басы да зор қауіпте болғандығын еске алсақ, неліктен айды қастерлегендігін жақсы түсінеміз. «Қараңғылар» деген сөз тегін шықпаған. Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: - Ай шажасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен, - депті. Жұрттың бұл сенімдерін саралай келіп, ғылыми тұрғыдан келгенде мынадай қорытынды шығарамыз. Жаңа туған Айдын қалпына карай жұрттың ауа райы өзгереді дегені бос сөз емес. Жалпы алғанда жаз айларында жаңа Ай тігірек тұрады да, қыс айларында Ай «шалқасынан жатады», өйткені қыстыгүні түнге қарай эклиптика (Күн жолы) аспанда жоғары тұрады, Ай жолы да оған жуық, сондыктан күн сәулелері Айдың астыңғы төменгі бетін ала жарык береді де, бізге Ай шалқалап жатқан сияқты көрінеді. Сөйтіп, жаңа Ай орағының орналасу қалпы мен ауа райының арасындағы бұл қызық іліктестік Күн мен Айдың аспандағы жолдарының әр мезгілдегі өзара орналасуына байланысты. Атан түйе мен шіркей қандай болса, үлкендігі жағынан алғанда Күн мен Ай да сондай. Ай бетіндегі қарауытқан дақтар ойпаттау жерлері екен. Адам баласынын ұзақ жасаған тарихында оның көп іздеген аспан шырағы Ай болатын-ды. Ес білмейтін сәби де керім Айға қол созып аймалайды. Малшы, керуенші, аңшы, қарақшы бәрі де Айды бақты. Ойшыл, сыншылдар да тіпті еріккенде Айға карады. Кәне, ойланайыкшы. «Мен ұрлык қылғанда ай жарык болды»; «Ай қарап тұрсың ба?» дегендей сөздер де бар емес пе? Осыдан 350 жылдай бұрын Галилей тұңғыш рет ойлап тапқан құралымен Ай бетінен тауларды көрдім, деп жарияласымен-ақ Айға ынта ерекше күшейді. Өмір бақи меңіреу жатқан кең дүниенің түкпірлерін шарлауда адам перзенттерінің аяғы тұңғыш рет Ай бетін басатыны сөзсіз. Ай келешекте космос жолаушылары үшін бірінші бекет болып табылмақ. Айдың тууына байланысты халық әрекеті. Болашағын болжаған D) Жыл мезгілінің ауысуын болжаған Ауа райын болжаған E) Құстардың қайтуын болжаған Жаздың жаңбырлы болатынын болжаған Ай бетіндегі дақтар Төбешіктері C) Тегістеу жерлері E) Күнгей жерлері Ойпаттау жерлері D) Қыраттары Қазақ халқының «Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілеуінің себебі Жаңа ай туғанда ескі айды ығыстырады деген ұғым Күн жылы болады деген сенім Ескі ай мен жаңа айды салыстыру Жаңа туған ай жақсылық әкелсін деген ниет Жаңа айдың жарығы мол болсын дегентілек Тұжырымдардың дұрысын табыңыз: Кеш туған не кеміген айды халық «Ай қорғалады» дейді. Ай тігінен туса, «Өзіне жайлы, шаруаға жайсыз» дейді. Шалқасынан туған айға ақсақалдар бата бермейді. Екіншісі C) Үшіншісі E) Екінші мен үшіншісі Бірінші мен үшіншісі D) Үшеуі де Күн мен Айдың көлемін мәтіннің 6-азат жолымен сәйкестендіріңіз Тұлпар мен серке C) Бура мен кұмырсқа E) Жылқы мен құлын Қой мен ешкі D) Өгіз бен бұзау Аңыз бойынша Ай өзінің кандай мінезінің кесірінен жапа шегеді? Қызғаншақтығынан C) Қарапайымдылығынан E) Көреалмаушылығынан Мақтаншақтығынан D) Ұялшақтығынан «Ай тұяқты тұлпарым, Аймүйізді ақ серкем» деп мадақтау төрт түліктің кайсысына қатысты айтылған? Жылқы мен ешкіге C) Қозы мен ешкіге E) Жылқы мен сиырға Түйе мен қойға D) Жылқы мен қойға Елдегі үлкен аксакалға Айға бата қыл дегенде: «Ай шалқасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен» деуінің сыры Айдың өзіне ғана қолайлы болғандығы Айға батаны жас адамдар ғана береді Айға бата беру - надандық Ырым, наным-сенімге байланысты Толған айға қатысты беріледі жүктеу/скачать 0,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|