15.билет
1.Қазақстан аймақтарында тіршілік ететін жыртқыштардың түрлерін сипаттаңыз
2.Ауа қозғалыстарының өсімдіктер үшін маңызын сипаттаңыз
3.Көгалдандыру жəне фитомелиорациялық өсімдік ресурстарына талдау жасаңыз
1.Қазақстан аймақтарында тіршілік ететін жыртқыштардың түрлерін сипаттаңыз.
Қазақстанда 5 тұқымдасы (иттер, аюлар, жанат, сусарлар, мысық), 14 түрі бар. Салмағы 250 г-нан (аққұлақ) 250 кг-ға (аю) дейін барады. Әр аяғында 4 – 5 башайы болады. Құйрығының ұзындығы дене тұрқының жартысындай, кейде одан қысқарақ. Жүні ұзын әрі қалың, әр түсті болады. Жыртқыштардың азу тістері жақсы дамыған. Аталығы мен аналығының жыныстық диморфизм айырмашылығы аз, не мүлдем байқалмайды. Иіс және Eсту мүшелері жақсыжетілген. Қорегін таңертең, көбінесе іңірде немесе түндеаулайды. Жылына 1, кейбір түрлері 2 – 3 рет, кейде 2 жылда1 рет балалайды. Күшіктері нәзік, қызылшақа болып туады. Жыртқыштардың арасында кәсіптік маңызы бар, терісіпайдалы (Бұлғын, Кәмшат, Ақкіс, Қара Күзен, т.б.) не зиянды кемірушілерді жеп пайдасын тигізетін, сондай-ақ Ауыл шаруашылығына, Аңшылыққа зиян келтіретін, ауру тарататын түрлері де бар. Жыртқыштардың кейбіртүрлері (Қызыл қасқыр, Тянь-шань қоңыр аюы, Барыс, Қабылан, т.б.) қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызылкітабына» енгізілген.
Аюлар (лат. Ursidae) — жыртқыштар отрядына жататын сүтқоректі аң тұқымдасы.
Олардың дене бітімі шомбал, басы үлкен, құлағы кішкентай, құйрығы қысқа (қалың жүнінен көрінбейді). Жүні бір түсті, қоңыр, қара не ақ, аяғы бес саусақты, тырнақты болады. Иіс сезу қабілеті жақсы жетілген. Қазір олардың ақ аю, ақтөсті аю, қоңыр аю, барибал, ерінді аю, малай аюы, көзілдірікті аю және үлкен панда деген 8 түрі кездеседі. ю – бағалы аң. Ол майы және шипалық қасиеті бар өті үшін ауланады. Семіз аюдан 120 кг ет, 50 кг-дай витамині мол май алуға болады. Аю жабайы тұяқты аңдарға, үй малдарына, сондай-ақ адамға да шабуыл жасайды. Бал омартаcына түсудіжақсы көреді. Қоңыр аюлар кәсіптік аң ретінде ауланыпкелді. Қазір оларды аулауға тыйым салынған.
Аюдың кейбір өнімдері халықтықмедицинасында қолданылады. Аюдың етін кептіріп алып, суға аздап езіп ішкізсе, адамның көптеген ауруларына дауадеп есептеледі. Мұндай ем түрі ыстықты түсіреді, жаранытез жазады, кокжөтелге, шиқан, сыздауық шыққанға, бала денесіне шыққан бөртпеге және сары ауруға қарсы ем ретінде саналады. Мәлімет берушілердің айтуынақарағанда, Аю етін асқазан қыжылдау, кекіру сияқтыауруларға қарсы ем ретінде де қолданылады. Оны кебірекжесе денені қыздырып, қан қысымын көтереді. Аюдыңқыртыс майын боршалап, жел-қүздан болған буын ауруына, саусақтардың арасына шыққан қиғаққа (теміреткі тәрізді) қыздырып тартады. Ұйқысы қашып жүрген адам иленгентеріні жамылып жатса тыныштанады. Өздерінің ауырденелеріне қарамастан, аюлар өте жақсы өрмелеп, жүгіреді. Олар сағатына 55 км-дей жылдамдықпен зымырап жүгіреалады. Олар жемістерді алу үшін немесе жауларынанқұтылу үшін ағаштарға өрмелеп шығады. Қара аюлардыңкөбі өте жақсы өрмелейді. Көзілдірікті аю ағаш басындаөмір сүретін аюлар қатарына жатады. Бұл аюларағаштардың басына жапырақтардан ұя жасап, сол жердеқоректеніп, ұйықтап, уақыттарының көбін сонда өткізеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
