1 билет Қазақстанның өсімдік ресурстарының қазіргі жағдайына сипаттама беріңіз
-билет 1.Экологиялық пирамидалар типтеріне талдау жасаңыз
жүктеу/скачать 0,62 Mb.
|
1.Қазақстанның өсімдік ресурстарының қазіргі жағдайына сипаттама-emirsaba.org
| 44-билет
1.Экологиялық пирамидалар типтеріне талдау жасаңыз Экологиялық пирамида — экожүйедегі продуценттер, консументтер (бірінші және екінші реттік) және редуценттер арасындағы олардың массасымен өрнектелген арақатынас. Өрнектелу түрлері: • нақты массамен (биомасса пирамидасы), • дарақтар санымен (Элтон сандарының пирамидасы), • дарақтардың энергия мөлшерімен (энергиялар пирамидасы). Сандар пирамидасы немесе дарақтардың қоректік деңгейлер бойынша бөлінуі мынадай факторларға байланысты: 1) Кез келген экожүйеде ұсақ жануарлар саны жағынан ірі жануарлардан басым болады және тезірек көбейеді; 2) Жыртқыштардың әр түріне оңтайлы көлемді жемтіктер азық болады. Биомасса пирамидасы экожүйедегі коректік қарым-қатынасты сипаттайды. Бұл пирамиданың нысаны сан пирамидасының нысанына ұқсас үш бұрышты болады. Тұтынушылардың биомассасы продуценттердің биомассасына қарағанда екі еседей аз. Биомасса пирамидасы биомассалардың азаюын, ал энергия пирамидасы фитобиомассалардың азаюына байланысты энергияның төмендеуін көрсетеді. Продуценттер фотосинтез процесінің нәтижесінде жалпы биоөнімнің — фитомассаның негізгі мөлшерін жасайды. Өсімдіктердің өзінде заттек алмасу процесіне, яғни метаболизмге бастапқы түзілген фитомассаның 40%-ы жұмсалады. Өсімдіктерді қоректік заттек ретінде бірінші қоректік деңгейдегі өсімдік коректі жануарлар фитофагтар немесе тұтынушылар пайдаланады. Фитофагтарды әрі қарай жыртқыштар пайдаланады. экологиялық пирамида- қоректену үшін негіз болатын өсімдік затының мөлшері шөпқоректі жануарлардың жалпы массасынан бірнеше есе көп, ал қоректік тізбектегі келесі буындардың әрқайсысының массасы алдыңғысынан аз (54-сурет). Экологиялық пирамида - бұл экожүйедегі өндірушілер, тұтынушылар және ыдыратушылар арасындағы қарым-қатынастың графикалық көрінісі. Пирамиданың графикалық моделін 1927 жылы американдық зоолог жасаған Чарльз Элтон. Пирамиданың негізін бірінші трофикалық деңгей – өндірушілер деңгейі құрайды, ал пирамиданың келесі қабаттарын одан кейінгі деңгейлер – әр түрлі тәртіптегі тұтынушылар құрайды. Барлық блоктардың биіктігі бірдей, ал ұзындығы сәйкес деңгейде санға, биомассаға немесе энергияға пропорционалды. Экологиялық пирамидаларды салудың үш жолы бар. 1. Сандар пирамидасы (сандар) әрбір деңгейдегі жеке организмдердің санын көрсетеді (55-суретті қараңыз). Мысалы, бір қасқырды тамақтандыру үшін кем дегенде ол аулай алатын бірнеше қоян қажет; осы қояндарды тамақтандыру үшін сізге әртүрлі өсімдіктердің жеткілікті көп саны қажет. Кейде сандар пирамидалары төңкерілуі немесе төңкерілуі мүмкін. Бұл ағаштар өндіруші, ал жәндіктер негізгі тұтынушылар ретінде қызмет ететін орман қоректік тізбектеріне қатысты. Бұл жағдайда бастапқы тұтынушылардың деңгейі продуценттердің деңгейінен сан жағынан бай болады (бір ағашта көптеген жәндіктер қоректенеді). 2. Биомасса пирамидасы – әртүрлі трофикалық деңгейдегі организмдер массаларының қатынасы. Әдетте жердегі биоценоздарда продуценттердің жалпы массасы әрбір келесі буыннан үлкен болады. Өз кезегінде бірінші ретті тұтынушылардың жалпы массасы екінші ретті тұтынушылардан көп және т.б. Егер организмдер өлшемдері бойынша тым ерекшеленбесе, онда график әдетте төбесі кішірейген сатылы пирамиданы көрсетеді. Сонымен, 1 кг сиыр етін қалыптастыру үшін 70-90 кг жаңа шөп қажет. 3. энергетикалық пирамида энергия ағынының мөлшерін, қоректік тізбек арқылы тағам массасының өту жылдамдығын көрсетеді. Биоценоздың құрылымына көп жағдайда тұрақты энергия мөлшері емес, азық-түлік өндірісінің жылдамдығы әсер етеді (56-сурет). Келесі трофикалық деңгейге берілетін энергияның максималды мөлшері кейбір жағдайларда алдыңғысының 30% құрауы мүмкін екендігі анықталды және бұл ең жақсы. Көптеген биоценоздарда, қоректік тізбектерде тасымалданатын энергияның мәні тек 1% болуы мүмкін. 4)Энергия пирамидасы (10% немесе 10:1 заңы),(Цветкова бойынша, 1999 ж.)1942 жылы американдық эколог Р.Линдеман тұжырымдады энергия пирамидасының заңы (10 пайыз заңы), оған сәйкес, орта есеппен, экологиялық пирамиданың алдыңғы деңгейі қабылдаған энергияның шамамен 10% бір трофикалық деңгейден қоректік тізбектер арқылы басқа трофикалық деңгейге өтеді. Қалған энергия жылулық сәулелену, қозғалыс және т.б. түрінде жоғалады.Ағзалар зат алмасу процестерінің нәтижесінде қоректік тізбектің әрбір буынында өзінің тіршілік әрекетін сақтауға жұмсалатын барлық энергияның шамамен 90% жоғалтады. . Егер қоян 10 кг өсімдік затын жесе, оның өз салмағы 1 кг-ға артуы мүмкін. 1 кг қоянды жеген түлкі немесе қасқыр өз массасын небәрі 100 г-ға арттырады.Ағашты өсімдіктерде бұл пропорция ағашты организмдер нашар сіңіретіндіктен әлдеқайда төмен. Шөптер мен балдырлар үшін бұл мән әлдеқайда жоғары, өйткені олардың қорытылуы қиын тіндері жоқ. Дегенмен, энергияның берілу процесінің жалпы заңдылығы сақталады: төменгі деңгейлерге қарағанда жоғарғы трофикалық деңгейлерден әлдеқайда аз энергия өтеді. жүктеу/скачать 0,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|