1-дәріс. Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялар оқу пәні ретінде
-сұрақ. Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы
жүктеу/скачать 1,04 Mb.
|
дәріс-1
| 3-сұрақ. Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы 1998 оқу жылынан бастап мектептің барлық сатысына, барлық пəндерге еніп, оқу үдерісін жандандыруға үлкен үлес қосып келеді.
Профессор Ж.Қараевтың деңгейлеп-саралап оқыту техноло- гиясы жаңаша өзгерген мақсатпен оқушылардың өздігінен танып, іздену іс-əрекеттерін меңгертуді талап етеді. Бұл технологияда бірінші орында оқушы тұрады жəне өз бетімен білім алудағы белсенділігіне аса назар аударылды. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясында жұмыс міндетті үш деңгейлік, қосымша шығармашылық деңгей талаптарынан тұрады. Оның басты мақсаты – сынып оқушыларын «қабілетті», «қабілетсіз» деген жіктерге бөлуді болдырмау. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы: - оқушының өз қабілетіне, болашағына сенуіне; - оқушыны ынталандыруға; - оқушы мен мұғалімнің ынтымақтастық қарым-қатынас достығына; - оқушының өз білімін өзі бағалай білуіне; - баға əділдігіне; - білім көрсетудің əділ сайысына мүмкіндік береді. Деңгейлеп-саралап оқытудың басты сипаты – мақсатты нəтиже. Қоғам талабы да – нəтижелі оқушы даярлауда болып отыр. Деңгейлеп оқыту түрлері. Қараевтің деңгейлеп, саралап оқыту технологиясы мынандай 4 түрге бөлінген: 1) репродуктивтік деңгей – жалпыға бірдей стандартты білім негізінде тапсырма беріледі. Мұндай тапсырмалар оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне жəне оқушыға байланысты 2) алгоритмдік деңгей – мұнда оқушы мұғалімнің түсіндіруімен қабылдаған ақпаратты пайдалана отырып орындайды. 3) эвристикалық деңгей – оқушы өзі ізденіп, қосымша əдебиет- терді қолдана отырып жауап береді. 4) шығармашылық деңгей – оқушының таза өзіндік шығарма- шылығын байқатады. Жаңа тақырыпты оқушылар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгереді. Деңгейлеп оқыту əр оқушының белсенділігін оятады. Осы тұрғыдан алғанда «үлгерімі төмен, баяу» оқушы жақсы оқитын оқушыға ілесе алмай жатса не істеуге болады? – деген сұрақ туады. І деңгейден аса алмай жатқан жағдайда қалған тапсырмаларды үйде орындауға беру керек. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясының екінші бір жағы – оқушыларды дүниежүзілік білім жүйесінде қолданылатын рейтинг – ұпай жинау əдісіне баулу. «Қазақстан-2030» атты еліміздің стратегиялық бағдарламасында ең негізділерінің бірі – жоғары интеллектуалды жастарды жан- жақтылыққа тəрбиелеу, олардың потенциалдық деңгейінің көтерілуіне үлес қосу. Сондықтан ұстаз-мұғалімдер қауымының алдына өте үлкен міндет жүктелді. Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пəнді тиімді ұғындырудың бірі – қазіргі заманғы педагогикалық технология негіздері болып табылады. Сонымен бірге өскелең ұрпақтың ақпарат құралдарымен жұмыстана білуіне назар аударған жөн. Оқушы қызметін белсендіру негізінде педагогикалық технологиялардың бірі – деңгейлеп-саралап оқыту технологиясының элементтерін қолдану білім сапасын көтеруге ықпал етеді. Деңгейлік тапсырмалар рейтинг-ұпай – балл жинау əдісімен бағаланатынын ескерсек, оқушылардың деңгейлік сабақ өткеннен кейін де сол тапсырмаларда жіберген қателіктеріне, тапсырмала- рын орындауда қолданған тəсілдеріне талдау жасап, қателіктері мен кемшіліктерін анықтай білуге мүмкіндік береді. Келесі тапсырмаларда оқушы неғұрлым көбірек ұпай жинау үшін ізденіп, мұғалмнен, сыныптастарынан қосымша материалдардан білім жинайды. Деңгейлік тапсырмаларды дұрыс орындағаны үшін оқушылар сол деңгейді игергені үшін сəйкес ұпай алады: бірінші деңгей үшін - 5 ұпай, екінші деңгей үшін – 15 ұпай, үшінші деңгей үшін – 30 ұпай. Ең жоғары деңгейдегі шығармашылықты қажет ететін тапсырмалар- ды, əрине, дарынды да, еңбекқор оқушы орындай алады. Деңгейлік тапсырмаларды орындау арқылы көбірек ұпай жинап көтеріңкі баға алуға мүмкіндік беріледі жəне дамыта оқыту принципі орындалады. Нəтижесінде оқушылардың табиғи қабілеттері мен дарынды қасиеттерінің ашылуына жақсы жағдай жасалады. Сонымен, əр деңгейдегі тапсырмаларды оқушы жанында ілулі тұратын жалпы ведомосқа жəне өздеріндегі арнайы деңгейлік жұмыс дəптерлерінің соңындағы ведомосқа шеңбермен белгілеп отырады. Бұл оқушылар арасында, олардың бір-бірінің үлгерім деңгей- лерін бақылап отыра алатындықтарынан, өзара жұмыс тудырады. Бірақ оқушылардың өзара көмегіне жəне мұғалім тарапынан демеп жіберуге жол беріледі. Сондықтан бақылау мен бағалау ішкі бақылау мен ішкі бағалау болып табылады. Сабақ дұрыс орындалған барлық тапсырмалар үшін жинаған ұпайларды есептеумен аяқталады. Жинаған ұпайларын оқушылар кестеде əр сабақтың соңында нүктемен белгілеп отырады. Осы нүктелердің арасын түзу сызықтармен біртіндеп қосса, график шығады. Ол – оқушының даму мониторингі деп аталады. Мониторинг бойынша мұғалім кезекті тақырыптық бақылау жұмысының алдында əр оқушының өткен материалды қандай деңгейде меңгергенін қадағалап, үлгермеушілермен қосымша жұмыс жүргізеді. Тақырыптық бақылау жұмысы да əр деңгейлі тапсырмалармен беріледі. Бұл жағдайда ол бөгде біреудің көмегінсіз, орындалады жəне мұғалім тарапынан оқушылар қатаң бақыланып, өздерінің нақты алған білімдеріне тиісті ұпайларын алады. Осындай бақылау мен бағалауды біз сыртқы бақылау мен сыртқы бағалау ретінде қарастырамыз. Бұл ұпайлар да оқушылардың даму мониторингтеріне белгіленеді. Оқушының даму мониторингі, оның жеке басының қабілетіне қарай, тақырып бойынша игерген білім сапасының объективті сипатын көрсетеді. Осы жағдайда оқушының даму деңгейі – басқалармен емес, уақыт өткен сайын, өзімен-өзін салыстыру арқылы анықталғандықтан, ол оқушыларға деген ізгілік қатынасты көрсетеді. Бағалау жүйесінің негізі болып оқушы білімнің ең төменгі деңгейі алынады жəне ол деңгей мемлекеттік стандарттың ең төменгі талабына сəйкес келеді. Бұл деңгейдегі тапсырмаларды дарындылығына да, бейімділігіне де, жоғары даму деңгейіне де қарамастан оқушылардың барлығының дұрыс орындауы міндетті. Бұл технологияның тағы бір ерекшелігі дарынды балалармен тұрақты жəне жүйелі жұмыс істеу мүмкіндігі болып табылады. Саралау негізіндегі педагогикалық технология мазмұнының ерекшілігі: жеке құрылымдарға бағдар беру; білім мазмұнының сипаты мен көлемі, оқу жоспарының, материалының, баяндау түрлерінің дидактикалық құрылымы. Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты: - əрбір оқушы өзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді; - деңгейлеп оқыту əр оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім алуына жағдай жасауға мүмкіндік береді; - деңгейлеп оқыту əр түрлі категориядағы балаларға, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді; - деңгейлеп-саралап оқыту құрылымында білімді игерудің үш деңгейіқарастырылады: ең төменгі деңгей(базалық) , бағдарламалық, күрделенген деңгей. Оқытудағы саралау əдісінің əдістік негіздері • оқушының оқу материалын жеңілден күрделіге қарай жүйелі меңгеруі; • алынған нəтижені өлшеуге болатындығы; • оқу үдерісінің жарыс түрінде ұйымдастырылуы; • бағалаудың жетелеушілік қасиеті; • дамыта оқытудың əдісі Деңгейлеп-саралау негізіндегі педагогикалық технология əдістемесі. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясында жұмыс міндетті үш деңгейлік, қосымша шығармашылық деңгей талаптарынан тұрады. Оның басты мақсаты – білім алушыларды «қабілетті», «қабілетсіз» деген жіктерге бөлуді болдырмау, оқытудың тиімділігін арттыра отырып, сапалы білімге қол жеткізу. Саралай оқыту əрекеті – білім алуға бағытталған əрекет. Ол өз бетінше, əрі мұғалімнің жетекшілігімен жүзеге асады. Біз басшылыққа алып отырған саралай оқытудың жүйелік негізін Б.Ананьев, Л.Выготский, А.Леонтьев, т.б. ғалымдар жасаған. Ал бастауыш мектеп кезеңіндегі оқу əрекеті В.Давыдов, Л.Занков, т.б. зерттеулерінде қарастырылады. Саралай оқытуды ұйымдастыру арқылы баланың ойы абстрактіден нақтыға қарай өрлейді, ілімдік ойлауы қалыптасады. Оқушы дамуының негізі болып табылатын əрекет, оқу əрекеті əрбір сабақтың өзегі деп түсінуі керек. Саралай оқытуды ұйымдастыру арқылы бала ақыл-ой деңгейі мен белсенді əрекеті арқасында репродуктивті емес нəтижеге жетеді. Бастауыш мектептің оқу үдерісінде деңгейлеп-саралап оқыту технологиясын пайдалану. Бастауыш сыныптар да жаңаша оқыту даралап, саралап оқыту технологиясына негізделеді. Өйткені жаңаша оқыту оқушының жеке мүмкіндігіне қарай жұмыс істеуіне, мақсат қою, оны жоспарлау, ұйымдастыра білу, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі бағалауға үйретеді. Кез келген бастауыш сынып мұғалімі əр пəн бойынша оқу модельдерін əзірлеп, əдістемелерін жинақтауы керек. Ол үшін: - оқушылардың жеке тұлғасын зерттеу; - деңгейлеп-саралап оқытудың тұлға қажеттіліктерін қанағаттандыруға жəне оны дамытуға ықпалын анықтау; - оқушылардың пəнге деген тұрақты қызығушылығын тудыру керек. Егер деңгейлеп-саралап оқыту технологиясын оқу-тəрбие үдерісіне енгізіп, ғылыми-əдістемелік құжаттармен, ұсыныстармен қамтамасыз етілсе, онда дəстүрлі оқытудың төмендегідей мəселелерін шеше аламыз: - оқушылардың 100 пайыздық үлгерімі қамтамасыз етіледі; - оқушылардың жүктемесін оңтайландыруға мүмкіндік туады (үй тапсырмасы азаяды) - оқушылардың оқу қызметтерінің нəтижелері əділ бағаланады; - оқушыларда сəтсіздік, қорқыныш, мазасыздық сезімі жойылады; - дарынды оқушылар дер кезінде анықталып, оларды дамытуға жағдайлар жасалады; - танымдық үдерістерді, оқушылардың танымдық қабілеттерін зерттеу əдістері жүйеленеді; - олимпиада, конференция жүлдегерлері, шығармашылық жұмыстардың жеңімпаздарының саны артады. Бастауыш сынып оқушыларының дербес ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім алдымен, олардың ықылас-жігерін, ынтасын, еске сақтау мен ойлау қабілеттерін, жалпы білім деңгейін зерттеуі керек. Бұл ерекшеліктерді айқындау үшін білімді меңгеру деңгейін анықтауға арналған тапсырмалар дайындау, оқушы біліміне диагностика жүргізу, оқушыларға сауалнама, психологиялық тəжірибе жасау, ата-аналармен əңгіме жүргізу керек. Оқушылардың жеке ерекшеліктері сабақтың сұрақ беру, кіріспе əңгіме, оқыған материалды, т.б. тиянақтау сатыларында ескерілуі тиіс. Мəселен, үлгерімі жақсы оқушыларға берілген сұраққа тікелей жауап беру талап етілсе, орташаларына ойланып, қажетті есептеулер жасауға, суреттерін салуға уақыт беріледі, ал үлгерімдері төмендеріне нақты сұрақтың тізімі, жауап берудің жоспар үлгісі ұсынылады. Оқыту үдерісін оқушылардың жеке ерекшеліктеріне сай ұйымдастыру үшін оқу-тəрбие жұмысында бастауыш сынып мұғалімі өзіне лайық əдіс енгізеді. Өзіндік əдісті жүзеге асыруда мына мəселелер көзделеді: • бастауыш сынып оқушыларының жеке ерекшеліктерін зерттеп, типтік топтарға бөлу; • бастауыш мектептің оқу үдерісінің барлық сатыларында əр түрлі топтардағы оқушыларды оқыту, тəрбиелеу жəне дамытудың əдістемелігін жасау; • əр алуан мақсатта жеке дидактикалық материалдардың жүйесін құру; • білімді бағалау, бақылау жүйелерін жетілдіру. Бастауыш мектепте деңгейлеп оқыту технологиясын қолдану Деңгейлеп-саралап оқытудың негізінде сабақтың əр түрлі кезеңдерінде оқушылардың оқу əрекетіне қойылатын келесі талаптар анықталады: Сабақтың схемасы. Жаңа материалды түсіндіру. I кезең. Өткенді қайталау. Əр түрлі қиындықтарға байланысты оқушылардың өзіндік жұмысы. Бірінші топ: тапсырманы түсінуде, талап ететін өзіндік шығармашыл жұмысты орындайды; 2-ші жəне 3-ші топтардың жұмыстарын бақылайды, қиыншылық туған жағдайда оларға көмекке келеді; 2-ші жəне 3-ші топтар үшін қайталанған материал бойынша қорытынды жеке тапсырмалар жасайды. Екінші топ: өткен сабақта 1-ші топ оқушыларының дайындаған тірек схемаларының ережелерін жасайды, үлгі бойынша жұмыс жасайды; жаңа материалды меңгеруге қажетті ережелерді қайталай отырып, 3-ші топ оқушыларының үй тапсырмаларын тексереді. Үшінші топ: жатталған ережені тəжірибеде қолданады, алдыңғы сабақта 1-ші жəне 2-ші топ оқушылары жұмыс істеген тірек схемалары бойынша өз бетімен жұмыс істейді, жаңа материалды түсіндіру үшін материалды қайталайды. II кезең. Жаңа білімді тəжірибеде қолдану əдісіне байланысты барлық топ оқушыларына мұғалімнің материалды фронталды түсіндіруі (барлық топ жұмыс істейді). III кезең. Барлық топ оқушыларының білімді меңгеру сапасын анықтау жəне меңгерген материалды тəжірибеде қолдана білуі. Бірінші топ: білімін кеңейту жəне тереңдетуде өзіндік жұмысы, оқушылар өздерінің уақыты мен күшін керексіз қайталауға жұмсамау керек. Екінші жəне үшінші топ: тірек схемаларын қолданып, негізгі сұрақтар бойынша жаңа материалды екінші рет түсіндіру. Екінші топ: тірек схемасы жəне үлгі бойынша өзіндік жұмысы. Үшінші топ: жаңа материалды түсіндіруі бойынша түзету: 1) оқулық бойынша теориялық жағдайы; 2) оқу жұмысының дағдыларын меңгеру мақсатында мұғалімнің жетекшілігімен тақырыптық жаттықтыру жаттығулары. IV кезең. Өзіндік жұмысты орындаудың нəтижесін тексеру үшінші топтан басталады, сосын екінші бірінші топпен аяқталады. Жаңа тақырыпқа байланысты өзіндік тапсырманы үшінші топ екі рет тыңдайды, бірінші топтың өзіндік жұмысының орындалуын екінші жəне үшінші топ тыңдайды. V кезең. Барлық топқа арналған бірдей өзіндік жұмыс. Сосын барлық топқа қосымша тапсырмалар беріледі (əр түрлі күрделілігіне байланысты). VI кезең. Үй тапсырмасы екі түрлі болады: күрделілігі жəне мазмұны бойынша əр түрлі, күрделілігі бойынша немесе мазмұны бойынша əр түрлі. Оқушыларды топтарға бөлгенде олардың оқуға жəне жұмысқа деген қабілеті ескеріледі. Оқуға қабілеттілік деп оқушының неғұрлым қысқа мерзім ішінде білімнің биік деңгейіне жету қабілетін түсінеміз. Бұл белгі бойынша бастауыш сынып оқушылары оқуға қабілеті жоғары, орташа жəне төмен деп үш топқа бөлуге болады. Сыныпта барлық балалардың ойлау қабілеті бірдей емес. Сондықтан сабақ кезінде əрқайсысының деңгейіне қарай жұмыстың түрін таңдап, сол тақырыпты игеру көзделсе, өте пайдалы. Сондықтан сынып оқушыларының жеке бас ерекшелігін жəне жалпы ой-өрістерінің даму деңгейін анықтау үшін Р.Аметхауердің интеллектік құрылымға арналған тестілердің əдістері негізінде педагогикалық-психологиялық тест жүргізген пайдалы. Бұл тест төрт топтан тұрады: 1- тест. Сынаушыдағы мəнді, маңызды заттар мен құбылыс- тарды екінші дəрежелі маңызсыз заттар мен құбылыстардан жіктеп алу. 2- тест. Бұл бесінші артық деп алып тастайтын сөздік вариант- тар түрінде құрылған тапсырмалардан тұрады. Осы əдіс арқылы зерттеулерден алынған нəтижелер тексерілушінің жалпылау немесе жекешелеу операцияларын іріктеу мүмкіндіктерін көрсетеді. 3- тест. Мұндай тапсырмада аналог бойынша ой қорыту. Бұларды орындау үшін тексерілушіге логикалық байланысты жəне түсініктер арасындаға қатынастықты таба білу керек. 4- тест. Бұл жалпылай білу мүмкіндігіне бағытталған. Оқушы тест тапсырмасына кірген қос ортақ біріктіретін түсінікті айта білуі тиіс. Бұл алынған тестер нəтижесінде оқушылардың ойлау қабілеттерінің даму деңгейі белгілі ұпайлар арқылы анықталып, жоғары, орта, төменгі деңгей болып үш топқа бөлінеді. Мұның нəтижесінде оқушылардың ойларының ұшқырлығы, таным қабілеттерінің жоғарылылығы байқалады. Ал келесі тапсырма оқу бағдарламасы бойынша құралды, яғни білім сапасының көрсеткіші анықталды. Күнделікті сабақ жоспарын жазуда сынып оқушыларының ерекшелігін ескере отырып, берілген оқу материалдарының ауыр, жеңілдігіне қарай топтап түрлендіру керек. Өйткені оқушы өз мүмкіндігіне орай тек міндетті деңгейден кем емес білім алуға ерікті. Бірыңғай тапсырмалар оқушыны жалықтырып жіберуі де мүмкін. Сондықтан оқушыны жалықтырмай, оған қажеттілік туғызатындай тапсырманы деңгейіне қарай саралап күрделендіріп отыруға болады. Бастауыш сынып мұғалімдері оқушылардың жеке басының ерекшелігін ескере отырып, танымдық белсенділігін арттыру, оқытудың жаңа əдіс-тəсілдерін қолдану арқылы баланың дүниеге өзіндік көзқарасын қалыптастыруға жол ашу, оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында жұмыс істеуі керек. Оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіру мақсатында əр түрлі шығармашылық іс-əрекетті ұйымдастыру, мысалға: көріністі сурет бойынша, тірек сөздер арқылы, жоспар бойынша мазмұндама, шығарма жазу, мəтінді өңдеу, ертегі құрау, мəтіндегі берілген əңгіме басы, ортасы немесе соңы бойынша əңгіме құрау, мəтінді жалғастыру, т.б. тапсырмалар беруге болады. Мұндай жұмыстарды да топтардың ерекшелігіне сəйкес ыңғайлау қажет. Жұптық əдіс арқылы мықты мен əлсіз оқушы бірге отырып, жұмысты орындауы керек. Мұнда əлсіз оқушы өзіне деген сенімсіздіктен арылып, мықтысы өзінің қабілеті мен икемділігін одан əрі бекітеді. Мысалы, өлең мазмұнын əңгімелеп беруде немесе жазуда оқушы ерекшелігі ескеріледі. Бірінші топ өлең мазмұнын əңгімелеп жазып берсе, екінші топ ондағы тірек сөздер бойынша сөйлем құрайды. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы оқушы мен мұғалімнің белсенді шығармашылық қабілетін дамытумен қатар оқушыларға өз білімін жаңа əдіспен бағалауға мүмкіндік береді. Бастауыш сынып мұғалімі əрдайым оқушы білімі мен оның жетістіктерін, кемшіліктерін, олардың себептерін анықтап, өз жұмысына талдау жасайды, оны жетілдірудің жолдарын белгілейді. Сонымен қатар деңгейлеп-саралап оқыту барысында бастауыш сынып оқушылары да өзінің оқу жұмысындағы жетістіктер мен жіберген кемшіліктері туралы мəліметтер алып, өз еңбегіне талдау жасайды. Ең бастысы, бастауыш сынып оқушылары оқудан лəззат алуға, білім мен ғылымға деген құштарлығын арттыруға дағдыланады. Барлық оқушы өз қызметін ең төменгі түрде орындап болғаннан кейін ғана келесі деңгейге көшіп отырады. Мəселен, 3-сыныпта қазақ тілі сабағынан «Зат есім» тақырыбын алайық. Бұрынғы дəстүрлі сабағымызда зат есім дегеніміз не, оның сұрақтары қандай, оның дара, күрделі түрі бар екеніне, жасалуына, деректі, дерексіз түріне мысал келтіріп, анықтамасын өзіміз айтып түсіндіретін едік. Оқушылар бейжай отырып тыңдайды. Содан соң кітаптағы жаттығуларды орындатумен шектелеміз. Қабілеті мол, шапшаң, дарынды балалар оны тез орындайды да əрі қарай бос отырады, ал үлгерімі төмен балалар кейбір жаттығуды жасап, кейбіріне шамасы жетпей отырады. Мұғалім қабылдауы тез, дарынды оқушыға əрі қарай іздендіретін, ойландыратын жұмыс беріп талпындыру жағдайын қарастырмайды. Ал профессор Ж.Қараев технологиясында Л.Выготскийдің «Оқыту үдерісінде оқушының ақыл-ойының дамуы», «өзекті даму аймағынан», «жақын арадағы даму аймағына ауысуы» туралы теориясы басты негізге алынған. Мұнда, ең алдымен, оқушының өздігімен жаңа тақырыпты меңгеруіне қолайлы жəне қызықты тапсырмалар беріледі. Олар «сұрақ-жауап» диалогы түрінде беріліп, оқушылардың дербестік қалпы мен танымдық іс-əрекетін дамытуға бағытталған. Бұл оқушыларды жаңа тақырып бойынша заңдар мен ережелерді өздігінен қорытуға жəне анықтамаларды қарастыруға жетелейді. Оқушының жаңа тақырып бойынша игерген білім сапасы оның жеке басы қабілетінің даму мониторингі бойынша анықталады. Оқытудың бұл технологиясы оқушылардың өздігімен жүретін танымдық іс-əрекеті үшін тапсырмалар күрделілігі төрт деңгей бойынша құрастырылғанда; оқыту үдерісі – мəселелік жəне даму ұстанымдары бойынша жүргізілгенде; барлық деңгейдегі тапсырмалар қызғылықты мазмұндалған жағдайларда оқушыларда ынталану пайда болады. Сондықтан да осы технология бойынша жұмыс жасауда оқушылардың, тіпті үзіліс кезінде де сабақтан бас алмайтындығын байқаймыз. Олар өзара бəсекелесе отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус сияқты əр деңгейдегі тапсырмаларды шешіп, өтіп жатқан тақырыптан барынша көп ұпай алуға тырысады. Оқушылардың өзіндік іздену іс-əрекетінің əдістерін меңгеру талап етіледі. Өйткені бұл əдістердің күнделікті пайдаланып жүрген оқыту əдістерінен айырмашылығы бар. Яғни, жаңа жағдайдағы «оқыту əдістемесі» деп отырғанымыз: «оқушы- мұғалім» ұстанымының өзара тығыз байланыстығы. Демек, мұнда бірінші орында оқушы тұрады жəне оның өз бетімен білім алудағы белсенділігіне баса назар аударылады. Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес жəне топтық түрлері болып табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат – оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-қасиет сезімін дамыту. Ал оқытудың фронталды түрі, көбінесе, бағыт беру, талқылау жəне түзету енгізуде ғана пайдаланылады. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияның мақсаты бойынша «оқытуды ізгілендіру» қажет. Бұл үшін оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс-əрекетін жүргізе алатындай болуы керек. Бұрынғы дəстүрлі оқулықтар мұндай талапты қанағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар керек-ақ. Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялық тағы бір психологиялық негізі болып табылатын теория – Л.С.Выготскийдің «оқыту үдерісінде оқушының ақыл-ойының дамуы «актуалды даму» аймағынан «жақын даму» аймағына ауысуы» туралы теориясы. Бұл ауысу тапсырмаларды қайталап орындауға ғана арналған бірінші деңгейден өнімді іс-əрекетті қажет ететін келесі деңгейлерге ауысу негізіндегі іс-əрекет арқылы жүзеге асады. В.П.Беспалько бұл деңгейлерді төртке бөледі: бірінші деңгей – «міндетті, оқушылық», екінші – «алгоритмдік», үшінші – «эвристикалық», төртінші – «шығармашылық». Оқушы қабілеті дегеніміз оның педагогикалық ықпал аясында білім алу əрекеті, жеке тұлғаны дамыта оқыту əдістері оның шығармашылық қабілетінің дамуына əсерін тигізеді. Деңгейлеп оқыту технологиясы тиімді нəтижелі болуы үшін а) жеке тұлға ерекшеліктеріне, б) психологиялық даму ерекшеліктеріне, в) пəн бойынша білімді игеру деңгейіне көңіл бөліп отырамын. Сабақ өткізу формаларын жəне түсіндіру əдістерінің жаңа тəсілдерін күнделікті сабаққа қолдану керек. Көбінесе мына жағдайларға көңіл бөлу қажет: 1) сабақтың мазмұны, 2) сабақты өткізудегі тəсілдері мен əдістерін таңдау, 3) сабақтың нəтижелілігі. Оқушылардың білім, білік, дағдыларын жетілдіру үшін, оқытудың қазіргі заманғы педагогикалық технологиясы бойынша, дифференциалды жəне дербес деңгейлік принциптерінің талаптарына сəйкес өткізілетін əртүрлі сабақ түрлеріне арналған жаңа тұрпаттағы оқулықтар мен оқу құралдары қажет. Бұлар: əңгімелесуші-оқулықтар жəне оларға қосымша төрт деңгейдегі тапсырмалар берілген жұмыс дəптерлері. Əңгімелесуші-оқулық бойынша оқушылар жаңа тақырыпты өз бетімен меңгеріп, анықтама, ережелерін өзі шығарады. Қарапайым жаттығу-мысалдармен оларды бекіткеннен кейін, жұмыс дəптерлеріндегі деңгейлік тапсырмаларды орындауға көшеді. Деңгейлік тапсырмаларға, мысалы, бастауыш мектептің математика пəнінен, төмендегідей талаптар қойылады: І деңгейлі тапсырмаларға: • тапсырмалар жаңа тақырып үшін типті жəне өмірмен байланысты болуы керек; • алдыңғы сабақта жаңадан меңгерілген білімнің өңін өзгертпей қайталап, пысықтауына мүмкіндік беруі тиіс; • жаттап алуға лайықталған болуы керек. Жалпы техникалық пəндерде мұндай талаптар жаңа тақырыпты игеру соңында шығарған есептерге ұқсас тапсырмалар құру арқылы орындалады жəне олар оқушының өзі шығарған ереже, анықтама, заңдарын бекітуге арналады. Мұндай тапсырмаларды құрастырған кезде олардың танымдылығы мен қызықтылық жақтарына ерекше көңіл аударған жөн. ІІ деңгейлі тапсырмаларға: • Оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіруге берілетін тапсырмалар. Оларда біздің ұлттық ерекшеліктеріміз ескеріліп, танымдық жəне үйретімділік маңызы болуы қажет болады. • Өтіп кеткен материалдарды реттеуге жəне жүйелеуге берілген тапсырмалар. Бұлар өзгертілген жағдайлардағы тапсырмалар, яғни бұрынғы тапсырмаларға ұқсас, бірақ оларды орындау үшін алғашқы алған білімдерін түрлендіріп пайдалану қажет. Оларда біздің ұлттық ерекшеліктеріміз ескеріліп, танымдық жəне үйретімділік маңызы болуы қажет болады. Бұлар: логикалық есептер, ребустар мен сөзжұмбақтар ІІІ деңгейдегі тапсырмаларға: • Оқушылардың жинаған өмірлік тəжірибесі мен қалыптас- тырған ұғым, түсініктерінің, қиялы мен белсенді ой нəтижесінде жаңаша, бұған дейін болмаған, белгілі бір дəрежеде олардың жеке басының икемдігін байқататын дүние жасап шығуына негізделген, өздігінен құрастыру жəне өздігімен шығаруға бағытталған, ой қорытуға арналған, дағды қалыптастыратын тапсырмалар. • Əр түрлі əдіс, тəсілдермен орындалатын тапсырмалар • Танымдық – іздену (эвристикалық) түрдегі тапсырмаларды орындау барысында оқушылар жаңа тақырып бойынша меңгерген алғашқы білімдерін жетілдіріп, тереңдетумен қатар, ол тағы жаңа білімді меңгеріп, өзі үшін жаңалық ашуы тиіс. Мұндай есептерді шешу барысында оқушылар жаңа есептерге тап болады да, проблемалық жағдай туындайды. Оны шешу үшін оқушы жаңа əдістер іздеуі керек. Төртінші шығармашылық деңгей тапсырмалары: 1) Оқушылардың алған өмірлік тəжірибесі мен қалыптастырған ұғым, түсініктерінің, қиялы мен белсенді ой еңбегінің нəтижесінде жаңаша, бұған дейін болмаған, белгілі бір дəрежеде олардың жеке басының икемділігін байқататын дүние жасап шығуына негізделген (теорема дəлелдеу, заңдылықтарды оқулыққа сүйенбей мұғалімнің көмегінсіз қорытып шығару). Сонымен, айтатын болсақ бұлар: Бірінші деңгей үшін – игерілгенді пысықтау мен қайталауға, жаттауға арналған. Жоғары деңгейлер үшін – алған білімдерін өз бетімен қорыту мен жүйелеуге оларды, тереңдетіп дамытуға жəне тəжірибеде қолдануға арналған тапсырмалар. Оқытудың осы деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы жағдайында: - оқушылардың өздігімен жүргізетін танымдық іс-əрекеті үшін тапсырмалар күнделігі төрт деңгей бойынша қарастырылып; - оқыту-проблемалық принциптер бойынша жүргізіліп; - барлық деңгейдегі тапсырмалар қызғылықты мазмұндалған болса оқушыларда ынталану пайда болады. Сондықтан деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы бойынша сабақ беруші мұғалімдер, үзіліс кезінде де оқушылардың сабақтан бас алмайтындығын байқаған. Оларға өзара бəсекелесе отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус математикалық басқатырғыштар сияқты əр деңгейдегі тапсырмаларды шешіп, өтіп жатқан тақырыптан ба- рынша көп ұпай алуға тырысқан, себебі, ертең жаңа тақырып басталады. Нəтижесінде «екіліктер» жойылуымен қатар, «үштік» алып жүрудің өзі де ұят саналатын болған. Осы жерде, «үлгерімі кейіндеп қалып, өз құрбыларын, белгілі бір себептермен, қуып жете алмайтын оқушылармен қалай жұмыс істеуіміз қажет?» – деген сұрақ туады. Бұл мəселенің де шешуі қарастырылған. Мұндай жағдайда, барлық тапсырмаларды мезгілінде орындаған оқушылар үлгермеушілерге көмектеседі. Сыныптың басқа оқушылары өздігімен жұмыс істеп жатқан кезде мұғалімнің де үлгерімі төмен оқушыларға дербес көмек көрсетуіне уақыты табылады. Ол сынып оқушыларының өздік жұмыс іс-əрекеттерін тек ұйымдастырып, басқару, жалпы бақылау жасау жəне балалардың өз-өзін бағалауын бақылау функциясын атқарады. Бұл қалайша жүзеге асырылады? Бізге үйреншікті бақылау мен бағалауға қарағанда деңгейлеп оқыту барысындағы бақылау мен бағалаудың ерекшелігі неде? Деңгейлік тапсырмаларды енгізгендегі басты мақсат сынып оқушыларын «қабілетті» жəне «қабілетсіз» деп жасанды түрде əртүрлі топтарға бөлуді болдырмау. Барлық оқушылар жұмысын бір мезгілде бастап; əрқайсысы білім игерудегі өз қабілетіне қарай, өз билігіне жетеді. Бұл нақты пəн бойынша ең нашар үлгеретін оқушыға тірек білімін ғана меңгеріп, үй тапсырмасын орындау барысында тек сүйікті пəні бойынша жоғарғы шығармашылық деңгейге дейін көтерілуіне уақыт үнемдеуіне себеп болады. Нақтырақ айтсақ: Əр оқушының, əр пəннен 100 % үлгеріміне қол жеткізудің кепілі болады жəне оқу пəнінің барлық тақырыбы бойынша, ең болмағанда міндетті бірінші деңгейді игеруін толық жүзеге асырады. Бұл, өз кезегінде, мемлекеттік стандарттардың минималды талаптарының орындалуына кепілдік беріп, Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңының талаптарына сай келеді жəне дəстүрлі оқытудағы оқушылардың артық жүктеме тарту проблемасын шешеді. Олардың əрқайсысы 1-ші деңгейлік тапсырмаларды орындауға міндетті жəне жоғарғы деңгейлік тапсырмаларды орындауға құқылы, Осылайша, бір деңгейден бір деңгейге, өз білімін біртіндеп толықтыра отырып, өз қабілетін де жетілдіреді. Бұл жағдайда жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындау əр оқушының күнделікті мақсатына айналады. Қорыта келе, саралап-деңгейлеп оқыту технологиясының принциптері – оқытуды ізгілендіру мен демократияландыру жағдайында, өздігімен даму бағдарын анықтап, дамитын жəне өздігімен дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп өсіруші, өзін-өзі тəрбиелеуші тұлға қалыптастыруға болады. жүктеу/скачать 1,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|