1 дәріс. Философияның жалпы сипаттамасы
жүктеу/скачать 0,87 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Материалистік әдісте материя алғашқы субстанция ретінде, ал сана оның модусы , материяның көрінісі деп қарастырылады . • Идеалистік әдісте
- Материализм, идеализм, объективті идеализм, субъективті идеализм әдіс қана емес бағыт деп саналады . • Гилозоизм
- Монизм – болмыста бір ғана бастапқы негіздің болуы мойындалатын философиялық ілім . • Деизм
- Гностицизм – дүниені танып білуге болады деп тұжырымдайтын ілім . • Агностицизм
- Методологиялы қ функция
- Теориялы қ функция
- Гносеологиялы қ функция
- Сыншылды қ функция
- Аксиологиялы қ функция
- Эвристикалы қ функция
ә
дістері : • Диалектика - б ұ л ә дісте заттар , құ былыстар , ішкі қ арама - қ айшылы қ тар , ө згерістер, даму, себеп пен салдар , қ арама - қ арсыларды ң бірлігі мен к ү ресі ретінде динамикалық қ арастырылады . • Метафизика - диалектика ғ а қ арама - қ арсы ә діс , м ұ нда объектілер ө здігінен , статикалы қ ж ә не біржа қ ты түрде қ арастырылады . • Догматизм - қ орша ғ ан ортаны догмалар , я ғ ни д ә лелденбейтін , дәлденуі қиын не мүмкін емес ж ә не абсолютті сипаттар ар қ ылы қ абылдау . • Эклектика - б ұ л ә дісте фактілер , т ү сініктер мен концепцияларды ң бірт ұ тас шы ғ армашылы қ бастамасы болмайды , соны ң н ә тижесінде сырттай шынды ққ а ұқ сас жинақтамалық түрдегі қ орытындылар алынады . • Софистика – айтыс - тартыста ө з қ арсыласын же ң у ү шін ә дейі а қ ты қ ара деп , қ араны а қ деп к ө рсетуге ж ү гінетін ә діс . Б ұ л ә дісте а қ и қ атты тану емес, тек қ арсыласын айтыста же ң у ма қ сат етіледі . Мұндай ой мазмұны жағынан бұрыс, тек формасы жағынан ғана дұрыс болады . • Герменевтика - м ә тінні ң м ә нін , оны ң объективтік ж ә не субъективтік негіздерін т ү сіндіруді ң теориясы мен ө нері . Әрі әдіс әрі бағыт болатындар : • Сонымен қатар , мыналар философиялық әдіс әрі бағыт болып табылады : • материализм; • идеализм; • эмпиризм; • рационализм. • Материалистік әдісте материя алғашқы субстанция ретінде, ал сана оның модусы , материяның көрінісі деп қарастырылады . • Идеалистік әдісте идея алғашқы бастама, ал материя идеяның туындысы деп түсініледі . • Эмпиризм – негізінен тәжірибеге сүйенетін , сезімдік таным нәтижесі н таным процесінің негізі деп санайтын әдіс және бағыт . • Рационализм – шынайы абсолютті білімге тәжірибе мен түйсік тің ықпалынсыз тек қана ақыл - ойдың көмегімен жетуге болады деп есептейтін философиялық бағыт және әдіс . Негізгі бағыттар және ілімдер : • Материализм, идеализм, объективті идеализм, субъективті идеализм әдіс қана емес бағыт деп саналады . • Гилозоизм – тірі және өлі табиғаттың жандылығын насихаттайтын философиялық ілім . • Пантеизм - Құдай ( идеалды бастама ) мен Табиғатты ( материалды бастама ) теңестіретін философиялық ағым . Яғни Табиғаттың өзі Құдай деп тұжырымдайды . • Монизм – болмыста бір ғана бастапқы негіздің болуы мойындалатын философиялық ілім . • Деизм – болмыста екі бастапқы негіздің болуы мойындалатын философиялық ілім. «Құдай – дүниені жаратушы», бірақ «дүниені жаратып , оның заңдылықтарын белгілеп бергенімен , одан кейінгі істерге араласпайды», - деп көрсетеді . • Плюрализм – болмыста екіден көп бастапқы негіздердің болуы мойындалатын философиялық ілім . Философиядағы ағымдар мен бағыттар • Гностицизм – дүниені танып білуге болады деп тұжырымдайтын ілім . • Агностицизм – дүниенің танылмайтындығын тұжырымдайтын философиялық ағым . Агностицизмнің ең ежелгі , европалық формаларына софистика мен скептицизмді жатқызуға болады . • Релятивизм – ( латынның « relativus » - салыстырмалы ) – кез - келген білімнің салыстырмалылығын , шарттылығы мен толық еместігін және соның негізінде объективті ақиқатқа жетудің қандай да болмасын мүмкіндігін терістейтін философиялық бағыт . • Рационализм - ( латынның «ratio» - «ақыл - ой») – «ақыл - таным негізі , танымның басты құралы және ақиқат өлшемі» ретінде қарастырылатын философиялық бағыт . • Иррационализм – ( латынның « irrationalis » - «бей ақыл», «бейсана») – ақылдың танымдық қабілет - күші шектелетін немесе терістелетін, ал болмыс мәні ақылдан өзгеше және ақылға берілмейтін құбылыс , нәрсе ретінде түсінілетін философиялық бағыт . Философияның негізгі функциялары • Философия функциясы - философия ма қ сатын , міндетін , та ғ лымын ж ү зеге асыруда ғ ы философияны ң ат қ аратын қ ызметі . Философияны ң негізгі функциялары : • д ү ниетанымдық ; • методологиялы қ : • теориялы қ ; • гносеологиялы қ ; • сыншылды қ ; • аксиологиялы қ ; • ә леуметтік ; • т ә рбиелік - гуманитарлы қ ; • эвристикалы қ және т.б . Философияның негізгі функциялары • Д ү ниетанымдық функция - д ү ниені ң бірт ұ тасты қ бейнесін жасау , оны ң құ рылымы ж ө нінде , д ү ниедегі адам орны , оны ң қ орша ғ ан ортамен байланысы туралы к ө з қ арасты қ алыптастыру . • Методологиялы қ функция - философия корша ғ ан д ү ниені , шынды қ ты , а қ и қ атты тануды ң негізгі ә дістерін жасайды . • Теориялы қ функция - философия б ү кіл д ү ниені , құ былыстарды ұғ ынуды мейлінше жалпылайды , концептуалды - логикалы қ ж ү йелер жасайды , теориялы қ т ұ жырымдар т ү зейді . • Гносеологиялы қ функция - философия қ орша ғ ан д ү ниені , шынды қ ты , д ұ рыс ә рі ай қ ын тануды ( таным тетігін ) ма қ сат етеді . • Сыншылды қ функция - философия кез келген теорияны , білім қ а ғ идаларын сыни ойлаудан ө ткізіп , онда ғ ы қ айшылы қ тарды аны қ тап , м ә нді т ұ старын ай қ ындайды . Б ұ л функцияны ң міндеті - догмаларды ә шкерелеу , білімні ң д ә йектілігін пысы қ тау ж ә не таным ше ң берін мейлінше ке ң ейту . Философияның негізгі функциялары • Аксиологиялы қ функция - философия заттар мен құ былыстарды ба ғ ала ғ анда оларды моральдік - ә дептілік , этикалы қ , ә леуметтік , идеологиялы қ , м ә дени , рухани ж ә не т.б . құ ндылы қ тар жа ғ ынан қ арастырады . • Ә леуметтік функция - философия қ о ғ амды зерттегенде , оны ң пайда болу себептерін , дамуын , құ рылымын , қ оз ғ аушы к ү штерін , қ о ғ амда болатын қ айшылы қ тарды ай қ ындап, оны шешу жолдарын , жетілдіру м ә селелерін карастырады . • Т ә рбиелік функция - философия гуманистік құ ндылы қ тар мен м ұ раттарды адам , адамзат пен қ о ғ ам игілігіне жаратуды к ө здейді. Философия - тарих қ ойнауында ғ ы барлы қ адмгершілік ізгіліктерді ң т ә рбиелік м ә нін ашып к ө рсетеді . • Эвристикалы қ функция - философиялану , я ғ ни философияны о қ ып - ү йрену процесінде адам д ү ниеге , б ү кіл болмыс қ а жа ң аша к ө з қ араспен қ арайды, оны бейне бір құ лшыныс , шабыт сезімі, инсайт билейді. Ой кешуде , тылсым д ү ниені ң інжу - маржанын тап қ анда ойшыл адам сыр мен кемел сезімге б ө ленеді . Философияның жүйесі мен құрылымы • Философияның жүйесі мен құрылымы тарихи және географиялық тұрғыдан алғанда әрқалай қалыптасқан . Ағылшын - саксондық елдер мен құрылықтық елдер философиясының өзіндік құрылымы бар. Құрылықтық болғанмен де батыстық және шығыстық философияның , зайырлы елдер мен мұсылман елдері философиясының да өзгешеліктері жетерлік . Дүниетанымның тарихи типтері • Дүниетаным дүние мен ондағы адамның орны туралы жалпы түсініктердің жүйесі. Дүниетаным – дүние және ондағы адам орны туралы тұтас көзқарас. • Дүниеианымның негізгі аясына дүниені түсіну және дүниені түйсіну жатады. Дүниені түсіну дүниені рационалдық, интеллектуалдық деңгейде себепті байланыстарымен ұғыну. Дүниені түйсіну дүниені әсерлер мен эмоциялар арқылы сезімдік- психикалық сезіну. Дүниетанымның негізгі құрылымдық деңгейлері: білімдерден, құндылықтардан, мұраттардан, нормалардан, сенімдерден тұрады. Дүниетанымының үш тарихи түрі • Дүниеге көзқарас - объективтік дүниеге, болмысқа, адамға және тіршілікке деген неғұрлым жинақталған, қорытылған біртұтас көзқарастар мен қағидалар. Тарих дамуында адамзат дүниетанымының үш тарихи түрі қалыптасты: • Мифология; • Дін; • Философия; Мифология = Реалдылық + Қиял • Мифология (гректің «миф» - «аңыз» сөзінен ) – қоршаған дүние туралы реалды түсінікпен қатар фантастикалық қиялдың қосындысынан тұратын ежелгі қоғам дүниетанымы, қоғамдық сананың формасы. • Алғашқы қауымдық қоғамға тән дүние туралы қиял - ғажайып , танымдық қоғами сана формасы.Әдетте, миф мына негізгі мәселелерге көңіл аударады : • Әлем , жер және адамның пайда болуы ; • Табиғи құбылыстарды ұғыну . Дін = Реалдылық + Құдырет • Дін дегеніміз – дүниедегі түрлі табиғи және әлеуметтік құбылыстарды ең жоғарғы жаратылыстан тыс күш иесі – жаратушы құдайдың құдіреті арқылы түсіндіретін қоғамдық сананың ерекше формасы . • Дін - жаратылыстан , адам мен адамзаттан тыс трансцендентальды қ , құ діретті к ү шке сенуге негізделген д ә ст ү рлі қ о ғ амдық сана формасы . • Дін мына м ә селелерді қ арастырады : • Құ дайды ң бар екеніне шек келтірмеу ; • Таби ғ ат құ былыстарын ө здігінше ұғ ыну ; • Ә лемні ң , адамны ң , ф ә ни мен ба қ ида ғ ы ө мірді ң , барлы қ тіршілікті ң пайда болуы , жаратылуы . Философия = Реалдылық + Ғылым +Рефлексивтілік + Сенім • Философия – дүниетанымының ғылыми-теориялық түрі. Философиялық дүниетанымының діни және мифологиялық дүниетанымдардан айырмашылығы: • 1.Нақты ұғымдармен категориялардан құралады; • 2. Қиялға, сенімге емес, білімге сүйенеді; • 3. Рефлексивті (ойдың өз-өзіне бағытталуы); • 4. Логикалылығы (ішкі тұтастық пен жүйелілікке негізделеді.) Философия • Философия д ү ниеге к ө з қ арас т ұ р ғ ысында ө зіні ң эволюциялы қ дамуы жа ғ ынан ү ш кезе ң нен ө тті . • космоцентризм ; • теоцентризм ; • антропоцентризм. • Қазір логоцентризм (наукоцентризм) аталатын төртінші кезеңде (Е.Қ.) Кезеңдер • Космоцентризм - Әлем, табиғат құбылыстары – сыртқы күштердің – Космостың күшімен, әсерімен, шексіздігімен түсіндірілетін, бүкіл тіршіліктің космостық циклдарға тәуелділігін тұжырымдайтын философиялық дүниетаным (Ежелгі Үнді, Ежелгі Қытай, т.б шығыс елдерінде және Ежелгі Грецияға тән). • Теоцентризм – бүкіл болмыс, тіршілік – тек қана құдіреттің, Құдайдың үстемдігімен түсіндірілетін пікірге сүйенетін философиялық дүниетаным түрі (Орта ғасырлық Еуропаға тән). • Антропоцентризм – орталығында адам мәселесі тұрған философиялық дүниетаным түрі (Қайта Өрлеу дәуіндегі Еуропаға, Жаңа заманға, қазіргі заманға философиялық мектептерге тән.) Философиялық білімнің басты ерекшелігі – оның екіқұдайлылығында. Ол ғылыми бөлімге жақын: пәні, әдістері, логикалық - ұғымдық аппараты ғылыммен ортақ. Философияны білу не үшін қажет ? • Философияны білу мынадай дағдыларды орнықтырады , мына құзыреттілікті қалыптастырады деп жауап беруге де болар еді . Алайда олар арнайы бағдарламада , силлабуста , пәннің оқу - әдістемелік кешенінде егжей - тегжейлі қарастырылғандықтан қайталауға ұрынбай бұл қажеттілікті басқа мәнде көрсеткен жөн болар . Сонымен философияны оқу не үшін қажет ? Философияны білу не үшін қажет ? • Философияны оқып-білу ең алдымен адам болып қалыптасу үшін қажет. Маман болудан да, адам болу қиын демекші адамдықтың туын ұстаған әрбір жан өмірді білгісі келсе, өмірдің мәнін ұққысы келсе философияны білуі керек. • Философияны біліп қана қоймай күнделікті өмірін философиямен өруі керек. • Философия адамды ойлауға үйретеді, дұрыс жүріс-тұрысқа бағыттайды. Басқа адамдармен қарым-қатынас жасауға көмектеседі. Философияны білу не үшін қажет ? • Ішкі қуат көздері мен рухани қайнарларды ашады . • Потенциялдық мүмкіндікті іс жүзіне асыруға септеседі . • Мақсат қойып , мұраттарға ұмтылуға жетелейді , құндылықтарды қалыптастырады . • Философия алдымен білімді болуға , сосын ақылды болуға көмектеседі . • Бәрін білгің келсе – барлық білім береді , дүниетанымыңа сай өзіңе не қажет , соны білгің келсе дәл сол қажетіңді тауып береді . Бәрі өзіңнің таңдауыңа қарай . • Білдіріп қана қоймай ойлауға да үйретеді . Ойыңды материалдандырып ойыңдағы арманыңды , шындыққа – дәл алдыңа әкелуге қауқарлы. Философия өміріңді өзгертуі де бек мүмкін . Философияны білу не үшін қажет ? • Өмірің өзгермегенімен де философиямен танысқаннан кейін көзқарасың өзгеруі мүмкін . • Философия досың , серігің , ақылшың , ұстазың . Өмірдің дауылдарында жел үп еткенде ұшып кететін , ұшқалақтық пен күйгелектікті тежеп , сабырлы қалып пен салқынқандылық дарытады . • Мінезіңді шыңдайды , тұлғалығыңды сомдайды . Асып , тасып бара жатсаң сабаңа түсіреді , жасық , ынжық , жуас болсаң ойшылдардың отты сөздерімен қайрайды . Философияны білу не үшін қажет ? • Ойыңмен оңаша қалдырып кетпей , ерік - жігеріңді жаниды , тәуекелден тұлпар мінгізіп әрекетке бастайды . • Философияны , оның мәнін түсінсең , алған білімдерің негізінде « сенімділік » қалыптасады . • Ештеңеден жалтақтамайсың . • Тау қопарар күш беріп , намысыңды асқақтатады . • Осылайша, философия тіршілік етуге , күнелтуге емес жалындап , жасындай жарқ етіп өмір сүруге үйретеді . Философияны білу не үшін қажет ? • Өмір күрес болса философия күреске , жеңілмеуге үйретеді . Жеңілсең де ұнжырғаңды түсірмей жатқан жеріңнен жұлқа тұрғызып алады . Бойыңдағы сараңдық , енжарлық , жалқаулық , қорқақтық секілді арам шөптерді отап , жаныңа жүректілік , табандылық , айбындылық , адуындылық , паңдық , өрлік пен ерлік , батылдық пен батырлық дәнін себеді . Тәніңнің ғана емес жаныңның да бағбаны өзге емес өзің болуға мүмкіндік береді . • Философия әрбір сәтті сезінуге , бағалауға үйретеді . Философиядан ақ - зерліні көріп , лазерліні естіп , гүл жұпарын сезетін сезімдерің ұшталып қана қоймай , көкірек көзің де ашылады . Сезімің сергелдеңге түспей сергек болады . Document Outline
жүктеу/скачать 0,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|