1-дәріс. Жазудың пайда болуы мен дамуы. Жазудың маңызы мен қызметі

Атауыштық тіркес – сыңарлар арасындағы байланысы тұрақты, зат пен құбылысты тура 
мағынада атайтын, бөлек жазылатын күрделі сөз. 
Ашық дауысты – жақтың кең ашылуы арқылы тек үннің қатысымен жасалатын дыбыс. 
Әріп – дыбыстың әліпбидегі графикалық таңбасы. 
Біріккен сөз – бірнеше түбірден бірігіп, бір ғана зат пен құбылыстың атауы болатын, бірге 
жазылатын күрделі сөз. 
Дыбыс – айтылымдағы ең кіші тілдік бірлік. 
Емле – жазу нормаларын қалыптандыратын ережелер жиынтығы, орфография. 
Идиомалық тіркес – дайын күйінде қолданылып, бір ұғымды білдіретін, тұтас мағынасы 
құрамындағы бірліктердің әрқайсысының мағынасына сәйкеспейтін тұрақты тіркестің 
түрі. 
Көмекші есімдер – зат есімдерге тіркесіп, заттардың кеңістіктегі орналасу қатынастарын 
білдіретін сөздер. 
Күрделi сөз – сыңарлары арасындағы синтаксистік қатынас жойылып, тұтасқан бірлік 
ретінде бір мағынаны білдіретін, бір ғана морфологиялық, синтаксистiк қызмет атқаратын, 
біріккен, кіріккен, қос сөз және атауыштық тіркес түріндегі сөздер. 
Күрделі етістік – екі немесе одан да көп сөздерден жасалып, күрделі қимыл-әрекетті 
атайтын, бөлек жазылатын сөздер. 
Кірме сөз – қазақ тілінің дыбыстық заңдылықтары бойынша игеріліп жазылатын өзге 
тілден енген сөз. 
Кіріккен сөз – екі не одан да көп сөзден бірігіп, сыңар жігіндегі дыбыстар үндесіп, үйлесе 
өзгеріске ұшыраған, құрамы сіңісіп кеткен сөздер. 
Қос сөз – бір сөздің қайталануынан не сөздердің қосарлануынан жасалған, дефиспен 
жазылатын күрделі сөз. 
Қосымша – сөз мағынасын өзгертетін, түрлендіретін, сөз бен сөзді байланыстыратын 
грамматикалық бірлік.
Қысқарған сөз – күрделі атаулардың қысқартылып жазылған түрі. 
Лексикаланған тіркес – фразеологиялық мағынасынан қол үзген, синтаксистік қатынас 
көмескіленген, жеке сөз орнына жүретін лексикалық бірлік.
Морфологиялық принцип – жеке сөздің және күрделі сөз сыңарларының түбір тұлғасы 
сақталып жазылатын емле ұстанымы. 
Тəуелдік жалғау 
– бір заттың басқа затқа немесе біреуге тәуелді, меншікті екенін 
білдіретін қосымша. 
Түбір сөз – сөздің әрі қарай бөлшектеуге келмейтін, мағыналы негізгі бөлігі. 
Тіл үндестігі – қазақ тіліндегі бірінші буынның үндесіміне қарай сөздердің бірыңғай
жуан, не бірыңғай жіңішке айтылатын негізгі дыбыстық заңдылығы.
Фонема – сөздер мен морфемаларды бір-бірінен мағына және форма жағынан ажырататын 
тілдің дыбыстық жүйесіндегі негізгі типтік бірлік. 
Фонематикалық принцип – фонеманың негізгі реңкі сақталып жазылатын емле ұстанымы.
Шеттілдік сөз – жазба тұрпаты түпнұсқасынан үлкен айырмасы болмайтын өзге тілден 
енген сөз. 

жүктеу/скачать 1,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: