пікір Өмір жəне өлім. Өмірдің мəні

Абай: Махаббатпен жаратқан адамзатты, Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті, ­ дейді. Алла ­ислам дінінде Құдай есімі. Алланы сүюге насихаттаушылар Абайға шейін де көп болған. Ақын Алланы адамзатты махаббатпен жаратқаны үшін сүй деп отыр. Демек, мәселе махаббатқа тірелген. Абай бұл тұста махаббатты Адамға емес, Аллаға қатысты айтып отыр. Алла адамзатты махаббатпен жаратқан. Олай болса, махаббат Адамға шейін болған шындық. Демек, махаббаттың субъектісі ­ Алла, Алланың құдіреті, қуаты, рухы. Бірақ ол әлі де танылмаған, сезілген тылсым, әзірше шындыққа айналмаған мүмкіндік. Бұл тылсым Алла құдіреті адамзатты жаратқанда айқындалмақ, сонда махаббат ­ Алланың көріну, айқындалу формасы. Алла өз әрекетімен, яғни махаббатпен адамзатты жаратқаны арқылы танылып отыр. Біз оның өзге қажеті, сипаты туралы сөз қозғамаймыз, себебі білмейміз, Алланың өзге қасиеті біз үшін құпия. Осы Алланың бір ғана ажырамас қасиетін танудың өзі ­ әр адам санасына салмақ салатын іс. Алланың жаратушы екенін мойындау адам ақылына тұғыр, ойына өріс береді. Адам Алланы «мүмкін бар шындық» деген дәрежеде қабылдай алады, одан әріге оның сол дәрежедегі санасы, ақылы жетпейді. Өлшеулі ақыл өлшеусіз Алланы танымақ емес. Алла Адамға нақтылы сана берген. Ол ­ өзінің Адамзатты махаббатпен жаратқаны туралы ақиқат. Адамзат жаратылғаннан кейін махаббат көріну формасының бір ажырамас қасиетіне айналған. Адамзатты жаратқан Алла деу тым қарабайыр түсінік, дұрысы, Абай айтқандай, Алла адамзатты өз махаббатымен жаратқан. Олай болса, Алланы жанымыздан да тәтті сүюге біз парыздармыз. Алланы сүю арқылы біз оған деген қарызымызды өтемекпіз. Әлемдегі ешбір діни философия махаббат мәселесіне соқпай өтпеген. Христиан дінінде «Құдай дегеніміз ­ махаббат» деген қағида бар. Махаббат туралы ілімдердің негізгі түп­тамырлары тоғысатынына еш таң қалуға болмайды. Себебі махаббат ­ адамдық өлшемнің белгісі. Абайдың «махаббатсыз ­ дүние бос» дейтіні де содан. Махаббат туралы ой міндетті түрде өмірдің мәніне, болмысына бастап апарады. «Махаббат философиясында», байқап отырсыз, тақуалық басым. Адам Аллаға махаббатын білдіргеннен өзге әрекетпен айналыспауы шарт. Бұны Абай ұғымға, ал «махаббат философиясын» Алланы тану құралы ретінде қабылдаған. Абай тақуалық (аскеттік) емес, өміршеңдік прагматикалық философияны жақтаған. Ол Алланы сүюге шақырғанда, адамның өзін­өзі танып, тазаруын мақсат тұтқан. Өзін­ өзі танушы жан өзгеге бөгде көзқараспен қарауы мүмкін емес. «Махаббат философиясы» ­ араб ­ парсы, Орта Азия және Қазақстан әдебиеті мен мәдениетінің орасан дамуына ықпал жасаған дүниетаным. Себебі махаббатты жырлау әдебиет пен өнерде демократияның, еркін ойдың өрісі болды. Сондықтан да орта ғасырдағы араб ­ парсы поэзиясына әлемде ешбір елдің поэзиясы тең келмейді. Міне, осы даму ислам діні шеңберінде болған. Абай заманындағы қазақ тұрмысында ислам саяси дертке ұшыраған еді.