1. Дүниетаным, оның құрылымы және тарихи түрлері

Дүниетаным - адамдар мен табиғатқа, жалпы құндылықтарға, адамгершілік ережелеріне, жалпы сенімге, заңдылыққа, білімге немесе қоғам мүшелерімен және қоршаған ортаға деген қарым-қатынасты қалыптастырудың негізгі өлшемі. Бұл теориялық және практикалық бірлікте адамзаттың әлемді тану мақсаттарына арналған рухани және практикалық әдіс.

Дүниетанымның төрт аспектісі бар: онтологиялық, гносеологиялық (когнитивті), аксиологиялық (құндылық) және праксиологиялық. Онтология - эволюцияның жалпы заңын зерттейтін ғылым. Материалистер үшін онтологиялық проблема - сыртқы әлемнің объективті тіршілігін, оның мәңгілік, шексіз тіршілігін тану, ал идеалистер үшін рухтың бар екендігін бірінші, қозғаушы күш ретінде жариялау. Практикалық немесе практикалық қатынас - адамның іс-әрекетінің шегі, әдістері мен мүмкіндіктері тұрғысынан адамның дүниеге және өзіне қатынасы. Құндылық қатынасы (аксиологиялық қатынас) - бұл адамның өмірге деген қатынасы, өмір мәні арқылы көрінісі. Нәтижесінде адам мен әлем туралы басқа дүниетанымдық көзқарастар, адам өміріндегі құндылықтардың мәнін түсіну (адамгершілік, эстетикалық, әлеуметтік-саяси және т.б.) өзгереді. Адам өмірінің бөлінбейтін екі бөлігі - рухани және практикалық кезең. Бір жағынан, адамның практикалық іс-әрекеті (адамның мәні және адамның өзгеруі) танылған және түсінілген қызметке, яғни адамның шындықты рухани басқаруына негізделген. Екінші жағынан, сана (білім мен құндылықтар) шындықты рухани игеру сияқты өндірістік және әлеуметтік-тарихи әрекеттердің нәтижесінде пайда болады және дамиды.