1. Физиология пәні, басқа ғылымдармен байланысы, медицинадағы маңызы. Уник 100%
жүктеу/скачать 261,4 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәм талдағышының орталық бөлімі
- 70.Иіс сезу анализаторы. Рецепторлық, өткізгіштік және қыртыстық бөлімдері. Иістердің жіктелуі, оларды қабылдау теориясы. Иic талдағышы Орналасуы
| Дәм талдағышының өткізгіш бөлімі дәм баданасынан шығатын сезгіш жүйке талшықтарынан басталады, афференттік серпіністер тіл, жұтқыншақ және кезеген жүйкесінің құрамында cопақша мидың жалқы будасына келеді. ІІ нейронның аксоны медиалды ілмектің құрамында таламусқа жетеді, онда ІІІ нейрон орналасады, оның аксондары сепіністерді ми қыртысына жеткізеді .
Дәм талдағышының орталық бөлімі ми қыртысының денесезу аймағында, артқы орталық қатпардың төменгі бөлігінде орналасады. Бұл аймақтың көптеген нейрондары көп сезімді,ияғни олар дәмді сезуден басқа механикалық, температуралық және ноцицептивтік әсерлерге де жауап қайтарады Адамдарда 2000 дәмдік бүртіктер бар, олардың әрқайсысында 40-60 рецепторлық жасушалар болады. 70.Иіс сезу анализаторы. Рецепторлық, өткізгіштік және қыртыстық бөлімдері. Иістердің жіктелуі, оларды қабылдау теориясы. Иic талдағышы Орналасуы-Иіс сезiм жүйесінің қабылдағыштары жоғарғы мұрын кенсiрiгiнде. Олардың ауданы шамамен 5-8 см² болып келеді. Иіс беткей тінінің қалың дығы 100-150 мкм, олардын тірек жасушаларының арасына диаметрі 5-6 мкм иiс қабылдағыштары жалғасады. Адамдарда иіс сезгiштердiң жалпы саны 10-20 млн-га жетеді екен. Әрбір кабылдагыш узындығы 10 мкм 6-12 жіңішке кірпікшелерi шығып тұратын, иiс буылтыгымен аякталып отырады. Иіс кірпікшелері арнайы бездер тузетiн суйыктыкка малынып тұрады. Бұл кірпікшелер иіс сезім мүшесiнiн кабылдау ауданын 50-60 есе есіреді. Олар анкыган иісті заттардын ауага таралган болшектерін сезгіш келеді. Иіс кірпікшелерi унемі козгалыста болып, анкыган иісті заттардын молекулаларымен белсенді түрде жанасады. Хош иісті заттар бөлшектерi кеңсіріктін кілегейлі қабықшасында орналаскан маманданган белоктармен әрекеттеседі. Соның салдары нан кабылдағыштык потенциал туады, оны алмастыратын козу серпінiстерi иiс жуйке талшықтары арқылы иіс буылтыгына етеді. Бұл иіс талдағышынын бастапкы орталыгы болып саналады. иiс кабылдагыштарынын бетiнен тіркелетін электр керсеткішін электроольфактограмма деп атайды. Ол иісті зат аз уакыт әсер еткен жагдайда да пайда болып, бірнеше секундка созылатын, шайкалу тербілісі 10 мВ монофазалык (кебiнесе) теріс толiкыннан тұрады. Кей де баяу толкындардын үстіне кептеген кабылдағыштардан шығатын лайыкты (синхронды) серпініс шоктары кабаттасады. Жеке кабылда гыштардын серпівіс жиілігі тітіркендіргіштін сапасына жоне каркы нына сәйкес өзгереді. Иіс узак әсер еткенде оган кабылдағыштардын бейiмделетіндігін бакылауга болады. Талдағыштар кептеген нiстi заттарга тез арада толык бейiмделеді, ягни оларга иiс туйсiгi жойылады. Бірқатар заттарга талдагыштар баяу бейiмделедi. Кейбір жағдайларда бул тек бір затка емес, бірнеше уксас әртекті иістерге де байкалады оны гетерогендік бейімделіс деп атаймыз. Ол иiстi заттардын мөлшеріне және иіс сезу жолдарынан ететін ауа толканынын жылдамдығына тәуелдi келеді. Ауа негурлым таза болса, иiс талдагышынын сезімталдығы со гурлым жогары болады екен. Иіс сезу мүшелерінде козу тудыратын заттын ен аз молшерiн онын табалдырыгы деп санайды. Иісті заттардын мурынның кілегей кабыгындагы иіс аймагына етуi киындаган жагдайда, мысалы тумау кезінде, сезу табалдырығы көтеріліп, иіс сезім талдыгынын күрт төмендейтiндiгi және тiптi толык жойылып кетiндiгi байкалады. Иic коспалары әртүрлі түйсініледі. Кейде бірнеше иiс косылып, жана бір иіс түйсігін тудырады немесе әрбір иiс жеке кабылданып, түтас сезім құрайды, не болмаса иіс түйсіктері кезектесіп алмасады. Иic түйсінудiн кең таралған қағидаларының бірі - стереохимиялык теория болып табылады . Бұл теория бойынша, заттын иiсi оның құрамындағы белшектердiн мөлшері, пішіні және көлемімен айқындалады. Иіс жүйесi жеке зат қабылдауға арналған әралуан түрлі қабылдағыштардан тұрады. Олардын мембранасы бетінде белгілі пішінді ойыс жерлері болады. Егер олардың пішіні иісті зат молекуласынын белгілі пiшiнiне сәйкес келсе ғана иіс түйсігі пайда болады екен. Осыган орай иiстiн бастапкы бiрнеше түрін яғни камфора, жупар, гүл, жалбыз, эфир, сасық иіс сезіп қабылдай бастайды екен. Олардың нақтылы кабылдағыштар мен әрекеттесуі потенциал тудырады. Иіс талдағышынын ерекшелігі онын сезгiш талшыктары алмаспайды, ягни мидын карсы сынарына ауыспайды. Иіс буылтыгынан шыгатын талшыктар бiрнеше будадан тұрады, олар алдыңғы мидын әртүрлiлiгi алады. Бұл жолдардың ми кыртысындагы жобаланыслары ұласа байланыскан орталыктар катарына жатады. Өйткені олар иiс жүйесiнiн баска сезім жүйелермен байланысын қамтамасыз етіп, осы негiзде бірнеше күрделі тагамдык, корғаныс, жыныстык т. с. с. кызмет атқарады. Иіс талдағышынын сезiмталдыгы өте күшті. Адам бірнеше мын өртүрлі заттардын иiсiн ажырата алады. Алайда ондай кабiлет иттер де 3-6 есе артык болады екен. Иісті заттын бiр молекуласы бiр кабылдагышты коздырады, ал бірнеше кабылдағыштагы козу туйсiк тугызады. Белгiлi бiр иiс тiтiркендiргiшi әсер еткенде улкен ми сынарлары кыртысында жогары козгыштыктын туракты ошагы пайда болады Мундай жагдайларда иiстi баска артурлі заттар әсер еткенде де түйсінуге болады. Иic сезудегі сезімталдыктын томендеуі, ажырату табын осумы, жойылуы-алося, исті теріс түйсіну-паросмия деп аталады екен. Сонымен бірге белгілі бір иіс тітіркендіргіштері болмаганда да жалган түйсік - ипозик мен алюцинация яғниелестеушілік пайда болуы мумкін. жүктеу/скачать 261,4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|